SAĞLIK YÖNETİMİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI SAĞLIK SOSYOLOJİSİ BEDİHA ALMAN OKAN ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK YÖNETİMİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI SAĞLIK POLİTİKALARI

Sunum planı Sosyoloji nedir? Sağlık sosyolojisi nedir? Sağlık sosyolojisinin doğuşu Sağlık sosyolojisi konuları Sağlık kavramı Hastalık kavramı Hastalık ve toplumsal ilişkiler Hastalık ve kültür Hastalık ve ekonomi Sonuç

Sosyoloji nedir? Sosyoloji, “Toplum Bilimi” veya “Sosyal Olayların Bilimi” Sosyoloji, toplumun yapısını, işlevlerini, bu yapı ve işlevlere bağlı olarak meydana gelen değişmeleri, bunların sonucunda ortaya çıkan toplumsal sorunları inceleyen bilim dalıdır.

Sağlık sosyolojisi nedir? sağlık ve hastalık kavramlarını toplumsal ve kültürel yapı içine yerleştirerek inceleyen, toplum ve sağlık alanında nedensellik ilişkileri kuran, bu ilişkileri araştırarak genellemelere ulaşmaya çalışan, teorik ve uygulamalı bir sosyoloji dalıdır.

Sağlık sosyolojisinin doğuşu Sağlık sosyolojisi terimi ilk kez 1894 yılında Charles McIntire tarafından toplumsal etmenlerin sağlıktaki önemini konu alan makalesinde kullanılmıştır. Sağlık Sosyolojisi, ABD’de 1940’lı yılların sonunda, Avrupa’da ise 1950’lerin sonunda ortaya çıkmıştır. Türkiye’de, Orhan Türkdoğan’ın 1964-1965 yılları arasında Erzurum’da sağlık-hastalık sistemi ile ilgili yapmış olduğu çalışma, sağlık sosyoloji alanında yapılan ilk çalışmadır.

Sağlık sosyolojisi konuları Sağlık-hastalık ve toplumsal yapı ilişkisi, Hastalıkların sosyal, ekonomik ve kültürel nedenleri, Hastalıklara karşı kişilerin tutumları, Yoksulluk, işsizlik, boşanma ve ölüm gibi sosyal olguların sağlık ve hastalığa etkileri ile çevre, İçerisinde yaşanılan konut, aile biçimi ve meslek gibi faktörlerin sağlık ve hastalık üzerindeki rolü,

Günümüzde başta sosyoloji olmak üzere birçok alan, kendi kuramlarını sağlık/hastalık kavramlarını anlamak için seferber etmiş bulunmaktadırlar. Amaç, hastalıkları mümkün olduğu kadar, hastanelere yansımadan önce önleyebilmektir.

Sağlık kavramı İlk olarak “hasta olmayan insan sağlıklıdır” şeklinde son derece basit bir şekilde yapılmaktaydı.

Sağlık kavramı 1947‟de, DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü) sağlığı, sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, aynı zamanda fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hali olarak tanımlamıştır. Tıp dünyasından olmayan kişilerce sağlık, kişinin günlük etkinliklerini sürdürebilme yeteneği olarak algılanmaktadır.

Hastalık kavramı Eski Yunan-Roma döneminde insanlar, hastalıkların nedenlerini doğa-üstü güçlere bağlamışlardır. Hipokrat (MÖ 4. yy.) hastalıkların doğa-üstü güçlere değil, doğal etkenlere bağlı olduğunu, vücutta bulunan kan, balgam, safradan herhangi birinin dengesi bozulduğunda hastalık oluştuğunu belirtmiştir.

Hastalık kavramı 19.yy.da mikropların, hastalıkların nedeni olduğu keşfedilmiştir . Descartes, vücut ve ruh birbirinden bağımsızdır. İnsanı bir makine ve hastalığı da bu makinenin bölümlerindeki bir bozukluk olarak tanımlamıştır.

Günümüzde toplumsal ve psikolojik faktörlerin hemen her türlü hastalıklara etken olduğu görüşü vardır. Hangi mekanizmalar aracılığıyla etkilediklerini Locker (1983), 3 katogoriye ayırmıştır.

Locker’a göre günümüze kadar yapılan toplumsal ve psikolojik faktörlere ilişkin açıklamalar: Toplumsal Çevresel Faktörler: Yoksulluk, toplumsal destek, iş ve işsizlik vb. Davranışsal Faktörler: Sigara, diyet, egzersiz yapma alışkanlığı vb. Psikolojik Faktörler: Kişisel özellikler, mücadele kapasitesi, sağlığa duyulan inanç vb. Modern tıp, bu alanların ne zaman ve nasıl birbirlerinin içine girerek hastalıkları oluşturduğunu incelemektir.

Hastalık kavram olarak iki farklı anlam içerir: Medikal açıdan hastalık: Belirli işaret ve semptomlarla kendisini gösteren patolojik bir anormalliği göstermekte, doktorun hastayı muayene etmesi ve tıbbi literatüre göre kişinin subjektif yakınmalarını bir hastalık tanısına bağlaması, Toplumsal-kültürel içerikli bir kavram olarak hastalık: Sağlıksızlığın veya patolojik sürecin sonuçlarının birey tarafından algılanması. Subjektif olarak algılanan hastalık, organik bozukluğun neden olduğu sonuçları değişik derecelerde etkiler. Bu etkileme, bireyin sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel ve psikolojik durumuna göre farklılıklar gösterir.

Hastalık ve toplumsal ilişkiler Bireyin hangi etkenlere bağlı olarak sağlığını tehlikeye attığının bulunması belki de tedavi için en önemli bilgiyi oluşturmaktadır.

Hastalık ve toplumsal ilişkiler Hastalıkların toplumsal ve kültürel nedenlerini araştıran çalışmalar, genel olarak sanayileşme, kentleşme, göç ve coğrafi hareketlilik gibi olgular üzerinde yoğunlaşmıştır.

Hastalık ve toplumsal ilişkiler Bireylerin sürekli olarak ilişkide bulunduğu çevreyi değiştirmenin fiziksel ve ruhsal rahatsızlıklara yol açabileceği saptanmıştır. Bu tür hastalıkların üstesinden gelinmesine sosyolojinin anlamlı bir katkıda bulunabildiği açıktır.

Hastalık ve toplumsal ilişkiler Boşanmışların, dulların ölüm oranlarının evli çiftlere göre daha yüksek ve bu oranın erkeklerde kadınlara göre daha fazla olduğu saptanmıştır.

Hastalık ve toplumsal ilişkiler Nathanson (1989)’un yaptığı bir araştırmaya göre, Kadınların (kronik hastalıklar hariç)erkeklerden daha fazla hastalandıkları bu yüzden daha fazla sağlık sisteminden yararlandıkları, hastaneye daha fazla gidip daha fazla yattıkları saptanmıştır. Buna karşın erkeklerin kadınlara göre daha fazla ölüm oranına sahip olduğu ortaya çıkmıştır.

Hastalık ve toplumsal ilişkiler Kadınların depresyonu üzerine yapılan bir araştırmada; Eş’le iyi bir ilişkinin olmaması 11 yaşından önce annenin kaybedilmesi Ev dışında bir işinin olmaması 15 yaşından küçük 3 ya da daha fazla çocuğun olması

Hastalık ve toplumsal ilişkiler Sosyolojinin ana kavramlarından birisi de sınıf kavramıdır. Sınıf , toplum içindeki bireylerin , eğitim , gelir, kültür ölçütlerine göre yerinin belirlenmesine yardımcı olur. Bu durum bireylerin sağlık hizmetlerinden yararlanmalarını ne ölçüde etkilediğine dair araştırmaların çoğunluğu ABD’de yapılmıştır.

Hastalık ve toplumsal ilişkiler Dutton (1989)’un yapmış olduğu bir araştırmaya göre: Gelir düzeyi düşük toplumlarda; Kalp hastalıklarından ölüm oranları daha yüksek, Daha tehlikeli işlerde çalışmaktalar, İşyerlerinin çevre düzenlemeleri belli bir standardın çok altında, Çevre kirliliğine en çok maruz kalan toplum, Evlerin fiziki şartları sağlığı olumsuz etkiliyor.

Hastalık ve toplumsal ilişkiler Toplumsal sınıfın en altındaki bireyler zaman içerisinde kendilerine saygıyı yitirmektedirler ve kendi kişilikleri üzerindeki kontrol zayıflamaktadır. Beslenme alışkanlıkları da farklı olduğundan özellikle çocuklarda beslenmeye bağlı sağlık sorunları görülmektedir. Maddi güçleri yeterli olmadığından daha seyrek hekime başvurmaktadırlar. Bu bireylerde stres daha fazla olmaktadır.

Hastalık ve toplumsal ilişkiler Sonuçta; toplumsal faktörlerle hastalıklar arasında 2 önemli bağ vurgulanmaya çalışılmıştır. İlk model (stres modeli): Stres kaynaklarının gerilime neden olduğunu, kişinin psikolojik ve fizyolojik hassasiyetini artırdığı, İkinci model (çevresel-davranışsal): Toplumsal hayat, iş ve ev hayatı, sigara, alkol , diyet, egzersiz, kendine bakma, sağlıklı hayatın sürdürülmesinde önemli rol oynamaktadır.

Hastalık ve kültür Bireylerin hastalıkları nasıl algıladıkları kültürden kültüre farklılık göstermektedir. Özellikle batı kültüründeki laikleşme süreci göz önünde bulundurulduğunda zaman içinde din olgusu toplumsal gücünü kaybetmeye başlamış tıp, bundan doğan boşluğu doldurmuştur. Kiliselerde yapılan günah çıkarmanın yerini artık psikoloji klinikleri almıştır.

Hastalık ve kültür Günümüzde dinsel olguların yerine diyet, spor, doğum kontrolü, sigara karşıtı gösteriler almaktadır. Görünen odur ki gelişmiş ülkeler, yurttaşlarının sağlıklarını diğer ülkelere göre daha iyi koruyabilmekte ve hastalıkları daha farklı yollarla tedavi edebilmektedirler.

Hastalık ve ekonomi Hastalıkları önlemek açısından alınabilecek tedbirlerin nitelikleri ülkelerin ekonomik durumları ile yakından ilişkili olduğu açıktır. Bu ilişki her zaman ülke ekonomisi yararına olmayabilir.

Hastalık ve ekonomi Trafik kazaları, hastaneleri meşgul eden en önemli olgulardandır. Trafik konusunda eğitim ve duyarlılık eksikliği hastane yataklarının bu tür hastalarca meşgul edilmesine neden olmaktadır.

Hastalık ve ekonomi Sağlığı direkt etkileyen önemli yaşam alanları: Sigara içilmesi Diyet yapılması Fiziksel aktivitelerdeki eksiklikler Alkol alınması Cinsellik açısından yaşanan sorunlar Trafik kazaları Sonuçta; bir yandan sağlıklı yaşam, diğer yanda ülke ekonomisi zaman zaman karşı karşıya gelmektedir. Ekonomik anlamda çok gelişmiş ülkeler hastalıklara karşı korunmayı başarabilmişlerdir.

Sonuç Sosyolojinin, toplumun sağlık konusunda geçirmesi gerekli aydınlanma döneminde önemli bir rolü üstlenmesi gerekmektedir. Hem fiziksel hem ruhsal olarak sağlıklı olan bireyler, özlediğimiz, gelişmiş ve modern toplumu yaratabileceklerdir.

Teşekkürler…