İletişim ve İşbirlikçi Model Bölüm14: İletişim ve İşbirlikçi Model (Communication and Collaborative Model) Esin KALAYCI BTÖ611-İnsan Bilgisayar Etkileşimi Yrd.Doç.Dr. Hakan TÜZÜN Human Computer Interaction Third Edition, 475-508 Hacettepe Ünivesitesi

Giriş E-posta ya da konferans sistemler gibi grup içinde çalışan sistemler birden fazla kişi içerir. Etkili bir iletişim sağlanabilmesi için işbirliği yoğun olmalıdır. Hacettepe Ünivesitesi

1.Yüz yüze İletişim Yüz yüze ilişki kurmak, iletişimin en basit biçimidir. Yüz yüze iletişim, sadece konuşma ve işitme ile gerçekleşmez. Ayrıca vücut dili ve göz teması da kullanılır. Hacettepe Ünivesitesi

1.Yüz yüze İletişim -Etkinin İletilmesi İletişimin bilgisayara dayalı formlarını kullandığımızda, tüm beklentilerimi ve sosyal normlarımızı yüz yüze iletişimden ileriye taşırız. Hacettepe Ünivesitesi

1.Yüz yüze İletişim -Etkinin İletilmesi İnsanlar yeni medya ile birlikte yeni kuralları öğrenebilir ve çok kolay adapte olurlar. Örn;walkie talki kullanırken, tamam sözcüğünü kullanmak gibi.. Hacettepe Ünivesitesi

Kişisel Alan Konuşma sırasında bireyler arasındaki mesafedir. Bu mesafe: İhlal edildiğinde rahatsızlık yaratır. Kültürler arasında farklılıklar vardır. Video konferanslarında ise, ‘kişisel alan’ videoların odak seviyesinde gözlemlenebilir. Arada ‘cam duvar’ (glass wall)olduğu için kişisel alan problemleri azalmaktadır. Hacettepe Ünivesitesi

Göz teması ve bakış Gözler, karşımızdakinin bizi dinleyip dinlemediğini İlgimizi, şaşkınlığımız ya da sıkıldığımız karşımızdaki ile bağlantımızı ve sosyal buradalığımızı gösterir. Bu yüzden eğer görsel temas yoksa, birçok ipucu da yakalanamaz. Hacettepe Ünivesitesi

Göz teması ve bakış Bilgisayar ortamında düşük kalitede video kanalları kullanılsa bile yüzsel ifadeler görülebilir. Özellikle videonun yanına ses de eklenirse katılımcıların sosyal buradalık hisleri artacaktır. Hacettepe Ünivesitesi

Jest ve Vücut Dili Vücut hareketlerimizde bir iletişim biçimidir. Konuşurken bilinçsizse ellerimizi, vücudumuzu kullanarak bir şeyler gösterir ya da tarif etmeye çalışırız. Hacettepe Ünivesitesi

Jest ve Vücut Dili Video bağlantısının olması, bizim hareketlerimizin anlaşılmasında izin vermede yetersizdir. Diyaloglarımız işaret gösteren zarflar kullanılabilir. Bu işaretlere işaret referansı(deictic reference) denir. Hacettepe Ünivesitesi

Jest ve Vücut Dili Video bağlantısının olması, bizim hareketlerimizin anlaşılmasının sağlanmasında yetersizdir. Eğer konuşmanız, yüz ifadeleri ile dolu ise bu büyük bir problemdir(deictic reference). “Hadi bunu oraya taşıyalım.” Hacettepe Ünivesitesi

Geri bildirim kanalları Konuşmacı ile dinleyen arasındaki bilgi alışverişinin kafa sallama, yüzünü buruşturma, omuz hareketleri, homurtu, kaş kaldırma ile yapılması bildirim kanallarını içerir. Alison: Do you fancy that film … err… `The Green' um… it starts at eight. Brian: Great! Hacettepe Ünivesitesi

Geri bildirim kanalları Geri kanalları sınırlandıran medyalar Video –vücut dilini iletemez Ses –yüzsel ifadeleri Half duplex(telsiz) –birçok ses kaybı Metin tabanlı –geri bildirim kanalları hiç kullanılamaz. Hacettepe Ünivesitesi

Turn-Taking Turn-taking, dinleyici ve konuşmacının rollerinin değiştiği bir süreçtir. Bu süreç içinde geribildirim kanalları önemlidir. Homurtu, ımm, şey gibi… Turn taking iki şekilde gerçekleşir; Dinleyicinin söz alması Konuşmacının, dinleyicilere söz vermesi Hacettepe Ünivesitesi

Turn-Taking Ancak, uzak mesafelerde uydu aracılığıyla yapılan iletişimde, söylenilenlerin iletilmesinde gecikme yaşandığından ciddi sorunlar yaşanılır. Ya da video konferanslarında.. Yüksek geniş bant gibi teknolojiler uyduya göre daha verimlidir. Hacettepe Ünivesitesi

2.Diyalog Bilgisayar destekli işbirlikçi çalışmaları içerisinde diyalog analiz teorilerinin 3 farklı kullanımı vardır. Metni analiz etme: örneğin elektronik konferansta katılımcıların elektronik diyalogla nasıl başa çıktıklarını anlama imkanı sağlar. Sistemi dizayn ederken bize yardımcı olur. Üçüncüsü ise tasarımın tamamen bu teori üzerine yapılmasıdır. Hacettepe Ünivesitesi

Basit Diyalog Yapısı Yapı 3 kavramdan oluşur. İfadeler Turn taking Adjacency pairs Basit diyalog yapısının en küçük birimi ifadelerdir(utterance). İfadelerin bütünü ise turn-taking’leri oluşturur. Hacettepe Ünivesitesi

Basit Diyalog Yapısı Diyalog içerisindeki ifadeler gruplandırılabilir. Yani cevap ya da tepki bir soru ya da açıklama sonrasında gelir. Buna konuşma çifti,(adjaceny pair) denir. Brian: Do you want some gateau? Alison: is it very fattening? Brian: yes, very Alison: and lots of chocolate? Brian: masses Alison: I'll have a big slice then. Soru- cevap konuşma çifti Hacettepe Ünivesitesi

Bağlam Bazı ifadeler diyalog sırasında farklı anlamlar çağrıştırabilir. Bu farklılık bağlamlar sayesinde giderilir. İki tip bağlam vardır: İç bağlam: önceki ifadelerin oluşturduğu bağlam. Dış bağlam: çevrenin oluşturduğu bağlam. Hacettepe Ünivesitesi

Bağlam Brian: (points) that post is leaning a bit. Alison: that's the one you put in. Anlaşılabilmenin sağlanabilmesi için 2 tür bağlam kullanmıştır. Dış bağlam: Brain’nın demiş olduğu that ile kastetmiş olduğu şeyi göstermiştir. İç bağlam ise: Alison’nın kullandığı that ise İşaret referansı Hacettepe Ünivesitesi

Odak Diyaloglarda katılımcılar ortak bir odağa sahiptir. Diyalogdaki esas konudur. Odağın olması konudan sapılmamasını sağlar. Alison: Oh, look at your roses . Brian: mmm, but I've had trouble with greenfly. Alison: they're the symbol of the English summer. Brian: greenfly? Alison: no roses silly! Hacettepe Ünivesitesi

Bozulma(Breakdown) ve Tamir etme(Repair) Bozulma, diyalog sırasında odağın başka bir yöne sapmasıdır. Tamir etme ise değişen odağın düzeltilmesidir. Yani yanlış anlamanın düzeltilmesidir. Hacettepe Ünivesitesi

Bozulma(Breakdown) ve Tamir etme(Repair) Özellikle bilgisayar tabanlı diyaloglarda bozulmalar(Breakdown) çok sık rastlanır. Bunun nedeni işaret zamirlerinin kullanımı, ifadelerdeki duygunun kelimeler ile verilememesi gibi. Hacettepe Ünivesitesi

Söz Eylem Teorisi (Speech Act Theory) Söz Eylem, dilsel bir eylemdir. Dilin bir eylemi bildirmesidir de diyebiliriz. Bir şeyi tarif etmek, söz vermek, soru sormak, ricada bulunmak, özür dilemek vs birer speech acttir. Sözcükler yardımıyla, eylemlerin nasıl yapıldığını anlatır. Hacettepe Ünivesitesi

Söz Eylem Teorisi (Speech Act Theory) Hacettepe Ünivesitesi

3.Metin Tabanlı İletişim Metin tabanlı iletişimde geribildirim kanalları, ses tonundaki değişimler, vücut dilinin kullanımı gerçekleşemez. Bunlar yerine noktalama işaretleri ile yüz ifadeleri oluşturulmuştur.   :) :( ;) Hacettepe Ünivesitesi

Belirleyici Zorunluluklar Medya Zorunluluklar Yüz yüze Görünürlük, duyulabilirlik, eşzamanlılık, ardışıklık, aynı anda algılanabilirlik, buradalık Telefon Duyulabilirlik, eşzamanlılık, ardışıklık, aynı anda algılanabilirlik Video telekonferans Görünürlük, duyulabilirlik, eşzamanlık,ardışıklık, aynı anda algılanabilirlik Sohbet(Chat) Aynı anda algılanabilirlik, eşzamalılık,tekrar gözden geçirilebilirlik Telesekreter Duyulabilirlik, gözden geçirilebilirlik E-posta Düzeltilebilme, gözden geçirilebilirlik Mektup Hacettepe Ünivesitesi

Doğrusal metin X hipermetin Metin tabanlı iletişimde, hiper metinler , doğrusal metinlere göre daha uygun ya da verimlidir. Hiper metinler kullanılarak tempo sorunları kısmen çözülebilir. Çoklu mesajlar hiper metinin farklı bölümlerinde verilerek bozulma ve konudan uzaklaşma azaltılabilir. Hacettepe Ünivesitesi

Doğrusal metin X hipermetin Hiper metinlerin dezavantajı ise navigasyonun zor olmasıdır. Hazırlayan kişilerden farklı kişiler tarafından anlaşılması zordur. Sonuç olarak en iyi çözüm olmasa da birçok durumda en uygun yol konulara göre düzenlenmiş doğrusal metin kullanmaktır. Hacettepe Ünivesitesi

Tempo ve Tanesellik (Pace and Granularity) Bir diyalogun temposu, sırasıyla mesajı görme ve cevaplama hızıdır. Temponun artması etkileşimi artıracaktır. Tanesellik, ifadelerin anlaşılabilirliğidir. Dil kurallarının düzgün kullanımıdır. Hacettepe Ünivesitesi

Tempo ve Tanesellik (Pace and Granularity) Konuşma temposu yüz yüze iletişimde hızlı iken eposta kullanımında oldukça yavaştır. Yüz yüze – her birkaç saniyede Telefon –yarım dakikada Eposta – saatlerce ya da günlerce Yüz yüze yapılan diyalogda etkileşim en fazladır. Hacettepe Ünivesitesi

4.Grup Çalışması Grup davranışlarının karmaşık bir yapısı vardır. Çünkü sosyal dinamik yapıda işin içerisine girer. Grup çalışmasını etkileyen faktörler; Grup dinamikleri Fiziksel yapısı Dağınık Algı Hacettepe Ünivesitesi

Sonuç: Her tür iletişim çeşidinde ifadelere verilen tepkiye geribildirim kanalları eşlik edilmeye çalışır. Böylelikle etkileşim sağlanmaya çalışılır. Ayrıca vücut hareketleri, yüz ifadeleri, göz teması ve bağlamın saptanmasında geribildirim kanalları kullanılır. Hacettepe Ünivesitesi

Sonuç: Diyalogların yapısını genellikle katılımcılar arasında değişen ifadeler oluşturur. Bağlam, ifadelerin anlaşılmazlığı gidermede önemlidir. Breakdownlar oluşabilir, diyaloglar sırasında bunlar etkili biçimde düzeltilebilir. Hacettepe Ünivesitesi

Sonuç: Metin tabanlı iletişimde, geribildirim düzeyi oldukça düşüktür. Metinsel ifadelerde bağlamı kurmak zordur. Metin tabanlı görüşmelerde alış veriş hızı azaltılırsa(pace), katılımcılar mesajlarında taneliği(granularity) artması demektir. Hacettepe Ünivesitesi

Sonuç: Grup dinamikleri, grubun davranışlarını tahmin etmeyi zorlaştırır. Hacettepe Ünivesitesi