KRONİK SOLUNUM HASTALIKLARINDA PSİKOSOYAL DEĞERLENDİRME VE TEDAVİ Prof Dr Behcet Coşar Gazi Üni. Tıp Fak. Psikiyatri AD Konsültasyon Liyezon Psikiyatri Ünitesi

İNSAN Biyo Psiko Sosyal 4/10/2017

KOAH bireyin genel fiziksel durumu, İşlevselliği yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen ciddi ve tedaviye dirençli bir solunum hastalığıdır. 4/10/2017

Kronik solunum sistemi hastalıkları ve özellikle yaygın anksiyete bozukluğu, panik anksiyete ve depresyon arasındaki ilişki üzerinde yıllardır durulmaktadır Bu hastalardaki psikiyatrik komorbidite prevalansı, tedavinin bu durum üzerindeki etkisi ve prognoz ??????? 4/10/2017

Psikiyatrik komorbidite KOAH olanlarda fonksiyonel bozulmaya neden olur Psikiyatrik tedavi sadece psikiyatrik durumun düzelmesine değil, pulmoner fonksiyonların da düzelmesine neden olur 4/10/2017

Hastalar solunum sorunlarına, fonksiyonel kapasite kaybına, boğulma tehlikesine ve ölüme emosyonel tepkiler verirler 4/10/2017

Dispne boğulma duygusuna neden olur ve aşırı korkutucudur. Dispne, ağrı gibi subjektif bir durum olup, emosyonel ve psikiyatrik faktörlerden etkilenmektedir Dispne boğulma duygusuna neden olur ve aşırı korkutucudur. 4/10/2017

TEMEL PSİKİYATRİK BULGULAR Depresyon Anksiyete ve panik Cinsel disfonksiyon Bilişsel bozulma 4/10/2017

Depresyon Hafif distimi Depresif duygudurumu ile giden uyum bozukluğu Majör depresyona kadar değişkenlik gösterebilir 4/10/2017

Anksiyete ve Panik Solunum belirtilerine panik bozukluğu, subsendromal panik ve beklenti anksiyetesi eşlik eder. 4/10/2017

Cinsel Disfonksiyon ve Bilişsel Bozulma Cinsel uyarılma sorunları İnhibe orgazm Prematür ejekülasyon Bilişsel bozulmalar özellikle yaşlı hastalarda 4/10/2017

Cinsel disfonksiyon Bilişsel bozulma Depresyon Anksiyete Kas gerginliği Nefes darlığı Kr üzüntü Çarpıntı Bulantı Uyuşukluk Kontrolünü kaybetme korkusu Yorgunluk Kilo alma/kaybı Uyku bozukluğu Ajitasyon İrritabilite Konsantrasyon bozukluğu Ölüm düşünceleri Depresif duygudurumu İlgisizlik Motor retardasyon Umutsuzluk Düşük benlik saygısı 4/10/2017

Psikiyatrik Semptomatolojinin Önemi (I) Stabil KOAH’ı olan ancak tabloya depresyonun eşlik ettiği hastalarda ölüm riskinin daha yüksek olduğu bildirilmektedir Depresif belirtileri olan KOAH hastalarında alevlenmeler daha sık izlenmektedir Problem çözme sorunu başta olmak üzere nöropsikolojik disfonksiyon izlenir 4/10/2017

Psikiyatrik Semptomatolojinin Önemi (II) Yaşam kalitesinde bozulma ve günlük yaşam aktivitelerinde kısıtlanma Bilişsel bozulmalar; a) belirtilerinin yoğunluğunu takip edebilme yetilerinde azalma b) Tedavi uyumlarında bozulma c) Yaşam kalitelerinde bozulma 4/10/2017

Erken tarama ve tanı!!!!!!!! Nasıl?????????? Mini Mental Durum Muayenesi Hastane Anksiyete Depresyon Ölçeği DSM IV-TR’ye göre klinik görüşme 4/10/2017

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME Hem hasta hem de ailesinin detaylı öyküsünü alarak özgün bir psikodinamik çatışma, davranışsal sorunlar ya da çevresel etkenlerin hastalığın alevlenmesi üzerindeki etkisini araştırılmalı 4/10/2017

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME I Astım’ın önemli psikosomatik yönü olduğu söylenmektedir. Bu hastalıkta bazı somatik yakınmalar ise davranışsal koşullanma sonucu ortaya çıkmaktadır Astımda klasik olarak ayrılma anksiyetesinin atakları da tetiklediği bilinmektedir. 4/10/2017

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME II Solunum hastalığının ortaya çıktığı gelişim dönemi de önemlidir Ciddi solunum hastalığı olan çocuklar Aile ve arkadaşları tarafından farklı algılanırlar ve davranılırlar Anneleri ile ilişkilerinde önemli değişimler ortaya çıkar İleriki yıllarda ayrılık travmasına ve diğer psikolojik sorunlara yatkınlıklarında artış ortaya çıkar 4/10/2017

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME III Boğulma korkusunun yaşanması + Acil servislere sık başvuru Yaygın anksiyete 4/10/2017

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME IV Orta ya da ileri yaştaki hastalarda Uzun süreli yaşam planları aksayabilir Depresyonla sonuçlanabilir Yüksek özkıyım ve anksiyete riski 4/10/2017

PSİKOSOSYAL DEĞERLENDİRME V KOAH’lı hastalar dispne yaşantılarını önleyebilmek için hem aktive edici ( öfke / anksiyete) hem de aktive edici olmayan (depresyon / geri çekilme) gibi duygularını kısıtlamaktadırlar Sonuçta bu bireylerde duygusal kısıtlılıkla kendini gösteren bir “kişilik özelliği” ortaya çıkmaktadır. Bu, hastalığa neden olmaktan çok hastalığın bir sonucudur 4/10/2017

SOSYAL BİLİŞSEL TEORİ Bireyin algıladığı yeterlilik duygusu herhangi bir durum karşısındaki performansını ne derece etkin şekilde yapabileceğini belirler Birey yeterlilik algısı ne kadar fazlaysa o aktiviteyi o kadar iyi yapabileceğini düşünür. Güçlü bir yeterlilik duygusu da bireyin kendini iyi ve bir işi yapmaya gayretli hissetmesine yol açar 4/10/2017

SOSYAL BİLİŞSEL TEORİ I Bireydeki yeterlilik beklentileri üzerinde etkisi olan ve bireyin performansını etkileyecek 3 faktör söz konusudur 1) Büyüklük: İşin zorluk derecesini göstermektedir. Bazı bireyler sadece basit işleri yapabileceklerini düşünürlerken (daha küçük beklentileri olanlar), bazı bireylerin daha karmaşık işleri başarabileceklerine dair düşünceleri fazladır (daha büyük beklentileri olanlar). 2) Genellik (Yaygınlık): Yaygınlık ise belirli bir davranışın diğer durumulara da yaygınlaştırılabilme derecesini göstermektedir. Örneğin; eğer KOAH’lı bir hasta denetim eşliğinde merdivenleri tırmanabiliyorsa, bu durumu denetim olmaksizin da yapabileceği beklentisi içine girebilir. 3) Güç: Bireyin bir işi yapabileceğine karşı olan güvenini gösterir. 4/10/2017

SOSYAL BİLİŞSEL TEORİ II Yapılandırılmış bir eğitim programının da bu teoriden yola çıkarak bireyin yeterlilik beklentilerinin artırılması ile belirli aktiviteler sırasında solunum sıkıntıları ile başetme ya da bunları önleyebilme çabalarına destekte bulunulabilir. 4/10/2017

SOSYAL BİLİŞSEL TEORİ III Yeterlilik durumu 4 farklı mekanizmadan etkilenmektedir 1) Önceki başarılar 2) Modelleme 3) Sosyal ya da sözel ikna 4) Beden durumu ile ilgili düşünceler 4/10/2017

EĞİTİM Hastalık İlaçlar Aparatlar ........... 4/10/2017

TRANSTEORİK MODEL (TTM) Bireyin sağlık davranışlarını düzeltmek ve bunlara adapte olabilmesi için geliştirilmiş bir motivasyon modelidir. Bu modelde bireyin egzersizlere adapte olabilmelerini amaçlayan 5 basamak tanımlanmıştır 4/10/2017

TTM-I A Niyetlenme Öncesi Dönem: Herhangi Bir Aktivitesi ve Fiziksel Aktivitesini Artırmaya Niyeti Olmayanlar 1 Fiziksel inaktivitenin zararlı etkilerini hastayla konuşunuz 2 Eğer hasta geçmişte fiziksel aktivite yapmaya çalışmış ancak başarısız olmuşsa, hastanın sedanter bir yaşam sürmesine yol açan nedenleri araştırıp özmeye çalışınız. 3 Hastayla bu fiziksel inaktivitesinin ailesini ve arkadaşlarını nasıl etkilediğini konuşunuz. 4 Hastayı fiziksel aktivitenin yararları konusunda okumaya yöneltiniz. 4/10/2017

TTM-II B Niyetlenme: Henüz Herhangi Bir Aktivitesi Olmayan Ancak Gelecek 6 Ay İçinde Aktif Olmayı Planlayanlar 1 Fiziksel aktivitenin yararlarını hastayla konuşunuz. 2 Hastayı fiziksel aktivitenin yararları konusunda okuması ve düşünmesi için yönlendiriniz. 3 Fiziksel aktivite yapmasını engelleyebilecek konularda sorunları çözmesine yardımcı olunuz (örn; zaman yetersizliği, yaralanmaktan korkma, enerji eksikliği vb) 4 Hastanın kısa süreli aktiviteler hedeflemesini sağlayınız (örn; hafta içinde bir kez 5 dk yürüyüş gibi) 4/10/2017

TTM-III C Hazırlanma: Arada Sırada Aktivitesi Olan Ancak Düzenli Aktivite Göstermeyenler 1 Daha fazla aktivite yapmalarını engelleyen nedenleri bulup çözmeleri konusunda yardımcı olunuz 2 Hastanın kısa süreli aktiviteler hedeflemesini sağlayınız 3 Her yaptığı aktivite sonrasında hastanın kendi kendini ödüllendirmesini öneriniz 4 Boş zamanlara yönelik sedanter aktiviteler yerine daha hareketli aktiviteler koymasını öneriniz (Örn; akşam yemeği sonrasında televizyon izlemek yerine kısa bir yürüyüş yapmak gibi) 5 Hastaya işyeri ya da eve daha aktif olmasını hatırlatacak notlar asmasını öneriniz. 4/10/2017

TTM-IV D Aktif: 6 Aydan Kısa Süredir Düzenli Olarak Fiziksel Aktivite Ölçütlerini Karşılayanlar 1 Yapılan fiziksel aktivitelerle kontrol edebilmek için randevular belirleyin 2 Hastayı egzersizlerin nasıl gittiğini sorarak sosyal açıdan destekleyip başarılarını övün ve cesaretlendirin. 3 Aktivite yapamadığı dönemler için hastanın plan yapabilmesine yardımcı olun (örn; hastalık, tatil, yoğun iş temposu, kötü hava şartları) 4 Sıkıntı ya da tükenmişlik durumlarında hastanın alternatif aktiviteler seçmesi konusunda yardımcı olun 5 Hedeflediği aktiviteleri gerçekleştirmesi konusunda hastanın kendi kendini ödüllendirmesi için cesaret verin 6 Hastaya işyeri ya da eve daha aktif olmasını hatırlatacak notlar asmasını öneriniz. 4/10/2017

TTM-V E İdame: 6 Aydan Uzun Süredir Düzenli Olarak Fiziksel Aktivite Ölçütlerini Karşılayanlar 1 Yapılan fiziksel aktivitelerle kontrol edebilmek için randevular belirleyin 2 Hastanın fiziksel aktivitesi kounda sosyal destek toplamaya devam edin 3 Hastaya kendindeki ilerlemeyi izleyebilmesi açısından yardımcı olun 4 İnaktivite için risk faktörlerini birlikte belirleyin 5 Relaps olması durumunda aktiviteye devam edebilmesi için yardımcı olun( örn; ya hep ya hiç düşüncesinde olmamak gibi). 4/10/2017

Teşekkürler 4/10/2017