İKTİSAT FAKÜLTESİ İKTİSAT BÖLÜMÜ Para Teorisi ve Politikası Doç.Dr.Murat Birdal BÖLÜM:19

Uluslararası Finansal Sistem

Döviz Piyasasına Müdahale Gözetimli (kirli) dalgalanma: Kurlar günden güne dalgalanmasına rağmen MB döviz alıp satarak döviz kurlarını yönlendirmeyi amaçlar. Bir MB’nın yabancı varlık piyasasında yaptığı alım ve satım işlemleri parasal tabanı da etkiler. Yabancı varlık alımı (piyasaya yerli para sürer) parasal tabanı genişletirken, satımı ise daraltır. Eğer MB’nin amacı yalnızca döviz kuruna müdahale etmek ise APİ yoluyla parasal tabanı ve dolayısıyla da faiz oranlarını sabit tutabilir. Buna sterilize döviz müdahalesi denir. Mishkin’e göre: Eğer yerli ve yabancı mevduatların tam ikame olduğunu kabul edersek bu durumda kurda da bir değişiklik olmaz. Yalnızca devletin borç yapısı değişir (iç borç-dış borç). Literatürde sterilize müdahelenin kur üzerindeki etkisine dair konsensüs yoktur.

Sterilize Müdahale Kur Üzerinde Etkili midir? Sterilize müdahale kur üzerinde iki kanaldan etki edebilir: 1)Portföy dengesi kanalı: Sterilizasyon sonrasında faiz oranları değişmese de MB ve halkın elindeki yabancı varlıkların yerli varlıklara oranı değişir. Örn. MB döviz satın aldıysa ve enjekte ettiği parayı bono satarak çektiyse halkın elindeki döviz cinsi varlıkların yerli para cinsi varlıklara oranı azalmıştır. Yatırımcılar, bankalar portföylerini dengelemek için yabancı para cinsi varlıklara yatırım yapmayı tercih edebilirler ve yerli para değer yitirir, E↓. Eğer yerli ve yabancı varlıklar tam ikame ise oranlarındaki değişiklik yatırımcı tercihlerini etkilemez. 2) Sinyal verme kanalı: Bireyler MB’nın döviz müdahalesini geleceğe dönük bir sinyal olarak algılayıp kur beklentilerini değiştirebilirler ve bu doğrultuda döviz alım veya satımı yapabilirler.

Döviz Piyasasına Müdahale Sterilize Olmayan Döviz Müdahalesi: Banka $1 milyar (yerli para birimi) karşılığında yabancı varlık alır (kitaptaki örnek varlık satımı) FED Aktif Pasif Yabancı Varlıklar + $1 milyar Dol. para ya da rezervler + $1 milyar (uluslararası rezervler) (parasal taban) Sonuçlar: 1. Uluslararası Rezervler, + $1 milyar 2. Parasal Taban, + $1 milyar 3. E , yerli para değer yitirir.

Döviz Piyasasına Müdahale Sterilize Müdahale: Para tabanını eski seviyeye döndürmek için FED $1 milyarlık tahvil satar FED Aktif Pasif Yabancı Varlıklar + $1 m. Dol. para ya da rezervler $0 m (uluslararası rezervler) (parasal taban) D. Tahvilleri – $1 m Sonuçlar 1. Uluslararası rezervler, +$1 milyar 2. Parasal Taban değişmez 3. Et tartışmalı

Ödemeler Dengesi Ödemeler dengesi bir ülke ile diğer ülkeler arasındaki fon hareketlerini doğrudan etkileyen tüm ödemelerin kaydedildiği bir muhasebe sistemidir. Dört ana hesaptan oluşur: Cari İşlemler Hesabı Sermaye ve Finans Hesabı Resmi Rezervler Hesabı Net Hata Noksan

Cari İşlemler Hesabı Mal ve hizmet işlemlerinden oluşur. Cari İşlemler Dengesi= Dış Ticaret Dengesi+ Hizmetler Dengesi+ Mal ve Hizmet Yatırım Dengesi+ Karşılıksız Transferler Dış Ticaret Dengesi: Mal ihracat ve ithalatı. Hizmetler Dengesi: Turizm, taşımacılık, navlun, uluslararası bankacılık, sigortacılık ve inşaat hizmetleri. Mal ve Hizmet Yatırım Dengesi: Faiz gelirleri ve giderleri, kar transferleri. Karşılıksız Transferler: Hükümet hibeleri ve yurtdışındaki işçilerin döviz transferleri

Sermaye ve Finans Dengesi Sermaye ve Finans Dengesi: Ülkenin dış alemle gerçekleştirdiği varlık işlemleri yer alır. Sermaye hesabında tahvil, hisse senedi, ev, arsa, gibi varlıkların alım satımı ile banka mevduat hesapları kaydedilir. Sermaye ve Finans Dengesi= Sermaye Girişi + Sermaye Çıkışı

Net Hata ve Noksan Net Hata ve Noksan: Yanlış ya da eksik kayıtlar nedeniyle ödemeler dengesi kalemleri arasındaki tutarsızlığın kaydedildiği hesaptır. Net hata ve noksan kalemi artı olduğunda cari işlemler ya da sermaye ve finans hareketleri dengelerinde kapsanmayan bir faaliyetten dolayı ülkeye döviz girişi olmuş demektir.

Resmi Rezervler Resmi Rezervler : Resmi rezervler hesabı, hükümetin merkez bankası ve IMF nezdinde sahip olduğu döviz rezervlerinde meydana gelen değişmeleri yansıtır. Döviz rezervlerinin artması ve azalması, resmi rezervler hesabı fazlası ve resmi rezervler açığı olarak tanımlanır.

Döviz Piyasasına Müdahale: Yabancı (Euro) Varlık Alımı 1. Ms , P , Eet+1  yabancı paranın değerlenmesi beklentisi , RF sağa kayar. 2. Ms , iD , RD sola kayar, 2 noktasında denge oluşur ve Et  Paranın tarafsızlığı ilkesince uzun vadede para arzındaki bir seferlik artış fiyat düzeyinde de aynı düzeyde artışa neden olacak, reel para arzı sabit kalacak, böylece nominal ve reel faizler sabit kalacaktır. Dolayısıyla, 3. Uzun vadede, iD eski seviyesine döner , RD tekrar sağa kayar , 3 noktasında denge oluşur. Bu durum döviz kurunda hedef aşımı (overshooting) olarak da tanımlanır.

Uluslararası Finansal Sistemin Evrimi: Altın Standardı 1.Dünya Savaşı (1870-1914) öncesinde birçok ülke parası doğrudan altına konvertıbl idi. Gelişmekte olan ülkeler dünya piyasalarından borçlanabilmek amacıya geçiş yaptı. 1. Dünya Savaşı: Savaş bütçelerin finansmanı sistemin sürdürülmesini imkansız kıldı.

Altın Standardı Sistemin İşleyişi: ABD: $20 1 ons altın UK: £4 1 ons altın Efektif kur £1 = $5.00 Eğer £  $5.25, £100’luk İng. Kumaşı ithal eden bir tüccarın iki alternatifi vardır: 1. $525 ödemek 2. $500’ a 25 ons altın alıp İng.’ye yollamak ve orada £100’ a çevirmek.

Altın Standardı Eğer taşıma maliyeti düşük ise, 1. Altın İng.’ye gider. 2. İng.’de MB (parasal taban) , ABD’de MB  3. İng.’de fiyatlar , ABD’de  4. £ kuru eski değerine geriler. İki Temel Problem: 1. Altın standardı uygulayan ülke Ms üzerindeki kontrolünü kaybeder. 2. Dünya’da enflasyon küresel altın üretimi tarafından belirlenmektedir.

Sabit Döviz Kuru Rejimleri Bretton Woods 1. Sabit döviz kuru 2. Merkez bankaları kendi para birimlerinin değerini $’a sabitlerler: $ rezerv para. 3. $ merkez bankaları tarafından altına dönüştürülebilir. (ons başına $35 ) 4. IMF: Sabit döviz kurunun korunması için kurallar getirerek ödemeler dengesi açığı veren ülkelere kredi sağlayarak dünya ticaretinin istikrarlı büyümesini sağlamak. 5. Dünya Bankası gelişmekte olan ülkelere kredi açmakla görevlendirilmiştir.

Sabit Döviz Kuru Rejimleri Avrupa Para Sistemi (EMS) Mart 1979: AET’nin 8 üyesi Almanya Fransa, İtalya, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Danimarka ve İrlanda) kurlarını birbirlerine karşı belirli bir marj içerisinde (önceleri +- %2.25, 1993 sonrasında +-%15) sabitleme ve ABD dolarına karşı dalgalanmaya bırakma kararı aldılar. Sonradan İspanya (1989), İngiltere (1990) ve Portekiz’de (1992) sisteme katıldı. Her ülke altın ve dolar mevcudunun yüzde 20’sini Avrupa Parasal İşbirliği Fonuna katarak karşılığında ortak para biriminden ECU alacaktı. ECU’nun değeri farklı ağırlıklarda Avrupa paralarından oluşan bir sepete bağlanmıştı. İlk ülkenin kurları belirlenen marj dışına çıkarsa her iki ülkenin MB da müdahale ederek kur sınırlar dahiline çekilecekti. Temel Sorun: Bu durumda zayıf paraya sahip ülkenin MB’sının uluslararası rezervleri tükenirken güçlü paraya sahip ülkenin rezervleri artacaktı.

Sabit Kur Rejiminde Döviz Piyasasına Müdahale Sabit kur rejiminde Eet+1=Epar olduğu için, RF kaymaz a) Yerli para aşırı değerli olduğu durumda MB bankası sabit kuru korumak için uluslararası rezervlerini satıp yerli parayı piyasadan çekecek ve parasal taban dolayısıyla da para arzını daraltarak yerli faiz oranlarını yükseltecek, RD sağa kayacaktır. Aksi takdirde devalüasyona zorunludur. b) Yerli para düşük değerli olduğu durumda MB bankası sabit kuru korumak için döviz alıp yerli para satarak para arzını arttırarak faiz oranını düşürerek yerli faiz oranlarını düşürecek, RD sola kayacaktır. Aksi takdirde revalüasyona zorunludur.

1992 Avrupa Döviz Kuru Krizi 1990’da Almanya’nın birleşmesi sonrasında oluşan enflasyonist baskılarının önüne geçmek amacıyla 1992’den itibaren faizleri iki haneli düzeye çıkardı. Pound/Mark kurunu ERM sınırları içerisinde tutabilmek için ya İngiltere sıkı para politikası uygulayacak ya da Almanya genişleyici politika uygulamaya başlayacaktı. Almanya’nın önceliği enflasyonla mücadele iken resesyondaki İngiltere’nin önceliği büyüme idi. Markın pound karşısında değer kazanacağı beklentisinin güçlenmesiyle birlikte spekülatörler pound’dan hızla kaçmaya başladı. İngiltere faiz oranı yükselterek müdahaleye çalıştı ama yetersiz kaldı. Sonuçta İngiltere mark karşısında yüzde 10 değer kaybına izin vererek ERM’den çekildi. İspanya, İtalya’da da devalüasyonlar yaşandı. Merkez Bankalarının rezervleri hızla erirken, spekülatörler büyük paralar kazandı→ George Soros.

1992 Döviz Kuru Krizi 1. Epar noktasında RF sağa kayar R2F, çünkü Bundesbank’ın sıkı para politikası faiz hadlerini yüksek tutmaktadır. 2. Bank of England £ alsaydı, iD , RD sağa kayar. 3. Spekülatörler İng.’den devalüasyon beklediği için, Eet+1 , R2F → R3F 4. Bu kez BoE’ın daha büyük müdahelesi gerekmektedir, (iD3’e yükselmesi). 5. İng. ERM’den çıkınca, £  10%

Uluslararası Finans Sistemi Sermaye Kontrolleri 1. Sermaye çıkışlarını kontrol altına almak oldukça zordur. 2. Sermaye girişlerinin kontrolü kredi patlamasını ve finansal krizleri önleyebilir ama kredi maliyetlerini arttırır büyümeyi yavaşlatır. IMF’nin Rolü 1. Uluslararası sistemde son başvuru mercii (international lender of last resort, ILLR) rolünü üstlenmektedir. 2. ILLR ahlaki tehlike sorunu yaratabilir. 3. Bankacılık sistemi iyi denetlenen ülkelere kredi açmalıdır. 4. ILLR rolünü hızlı ve seyrek oynamalıdır.

Uluslararası Durum ve Para Politikası 1. Döviz Piyasasına müdahale edildiğinde parasal taban (MB) etkilenir. 2. Ödemeler Dengesi açığı büyüdüğünde Ms  daraltıcı politikalar uygulanır. 3. Döviz Kurunun Durumu Daha düşük E için Ms . Plaza anlaşması sonrası ABD para arzını hızla genişletmiştir.