XVI. Yüzyıl Türk Edebiyatı

DİVAN EDEBİYATI

DİVAN EDEBİYATI: “Eski Edebiyat, Klasik Edebiyat, Saray Edebiyatı, Aydın Zümre Edebiyatı” gibi adlarla da anılır. 

Divan Şiiri: Türklerin Müslümanlığı kabul etmelerinden sonra, 13. yüzyıldan 19. yüzyıla kadarki dönemde medrese kültürüyle yetişen aydınların Arap ve Fars edebiyatlarının etkisi altında ortaya koydukları şiir anlayışına “Divan Şiiri” (Klasik Türk Şiiri) denir.

Beyitlerle Kurulanlar Gazel Kaside Mesnevi Kıt’a Müstezat

Dörtlüklerle Kurulanlar Rubai Tuyuğ Murabba Şarkı

Terkib-i Bent Terci-i Bent Bentlerle Kurulanlar

GAZEL Bende yok sabr ü sükûn sende vefâdan zerre İki yokdan ne çıkar fikredelim bir kerre (Nâbi) Yılda bir kurban keserler halk-ı âlem ıyd içün Dem-be-dem sâat-be-sâat men senün kurbanınam (Fuzûlî) Ferman-ı aşka can iledür inkiyadumuz Hükm-i kazaya zerre kadar yok inadumuz (Bâkî)

RUBAİ Esrârını dil zaman zaman söyler imiş Hengâme-i gamda dâstan söyler imiş Aşk ehli olup da mihnet-i hicrâne Ben sabr iderin diyen yalan söyler imiş (Azmizâde Hâleti)

ŞARKI Bir safa bahşedelim gel şu dil-i na-şada Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada İşte üç çifte kayık iskelede amade Gülelim oynayalım kam alalım dünyadan Ma-i Tesnim içelüm çeşme-i nev-peydadan Görelim ab-ı hayat akdığın ejderhadan Bir sen ü bir ben ü bir mutrib-i pakize-eda İznin olursa eger bir de Nedim-i şeyda Gayrı yaranı bugünlük edip ey şuh feda Gidelim serv-i revanım yürü sa'd-abada (Nedîm)

MURABBA Gül yüzünde göreli zülf-i semen-sây gönül Kuru seydâda yiler bî-ser ü bî-pay gönül Dimedüm mi sana dolaşma ana hay gönül Vây gönül vây bu gönül vây gönül ey vây gönül Çîn-i zülfünden umar nâfe-i hoş-bûy murâd Bu hevâ yolına yıllarla yiler nite ki bâd Ol dahı sencileyin itmedi ben hastayı yâd Vây gönül vây bu gönül vây gönül ey vây gönül . . . . . ( Ahmed Paşa)

MUHAMMES Gâh mir’ât-ı rûy-ı sa’âdet gösterür Gâh döner jeng-i nuhûsetle felâket gösterür Bir nefesle âşıka bin türlü hâlet gösterür İvme ey dil sabr kıl ivmek melâmet gösterür Görelüm âyîne-i devrân ne sûret gösterür Ey gönül dünyâ içün yok yire çekme ıztırâb Nice şehlerden gerü kalmış serâdur bu harâb Ârife ef’âl-i gerdûndan yaraşmaz inkılâb Şâhid-i maksûda çek sabr u tahammülden nikâb (AŞKÎ)

TERKİB-İ BENT Saki getir ol badeyi kim mâye-i candır Arâm-dih-i akl-ı melâmet-zedegândır Ol mey ki olur saykal-ı dil ehl-i kemâle Nâ-puhtelerin aklına bâdî-i ziyandır Bir câm ile yap hatırı zîrâ dil-i vîrân Mehcûr-ı hârâbat olalı hayli zamandır Sâkî içelim aşkına rindân-ı huda'nın Rindân-ı huda vâkıf-ı esrâr-ı nihândır Sâkî içelim rağmına süfi-ı harisin Kim maksadı kevser emeli hıır-i cinândır Aşk olsun o pîr-ı mey-perverde-i aşka Kim badesi sad-sâle vü sâkîsi civandır Pîr-i meye sor mes'elede var ise şüphen Vaizlerin efsaneleri hep hezeyandır ……….. (ZİYA PAŞA)

DÖNEMİN SANATÇILARI

FUZÛLÎ Türk Edebiyatı’nın en büyük lirik şairi kabul edilir. Şiirlerinde tasavvuf ve beşeri aşk iç içedir. Azeri lehçesini kullanmıştır. Arapça, Farsça ve Türkçe Divan’ı olan tek şairdir. Eserleri: Şikayetname, Leyla ile Mecnun, Hadikatü’s Süada, Beng ü Bade, Heft-cam, Hadis-i Erbain Tercümesi, Şah ü Geda, Enisü’l Kalb, Arapça, Farsça ve Türkçe Divan

.. Döneminde Sultan-ı Şuara ünvanı almıştır. Din dışı konular işlemiş. Derin bir tasavvuf bilgisine sahiptir. Kanuni Sultan Süleyman için terkib-i bentle yazdığı ‘Kanuni Mersiyesi’ ile ünlüdür. Divan’ı vardır. Hiç mesnevi yazmamıştır.

BAĞDATLI RÛHÎ # Terkib-i bentleriyle tanınır. # Divan’ı vardır.

TAŞLICALI YAHYA Divan edebiyatında mesnevi çığırının en önemli şairlerindendir. Mesnevilerinde İran etkisinde kalmamıştır. Hamse sahibidir. Hamsesinde Bulunan Mesneviler: Şah ü Geda, Yusuf u Züleyha, Gencine-i Raz, Kitab-ı Usül, Gülşen-i Envar

ZÂTÎ Yavuz ve Kanuni’ye kasideler yazmıştır. Baki’nin yetişmesinde katkısı vardır. Eserleri: Şems ü Pervane (mesnevi), Edirne Şehrengizi ve Divan’ı vardır.

SEHÎ BEY Heşt Behişt:Anadolu sahasında yazılmış ilk, Türk Edebiyatı’nda yazılmış ikinci Şairler Tezkiresi’dir.)

LATÎFÎ Eserleri: Tezkiret-üş-Şuara (Kanuni Sultan Süleyman'a sunmuştur.) Risale-i Evsaf-ı İstanbul Fusul-i Erbaa Subhat-ül-Uşşak Nazm-ül-Cevahir Ahval-i İbrahim Paşa Vasfı asaf-nâme Enis-ül-Fuseha Esma-üs-Suver-il-Kur'an

ÖRNEK SORULAR 1)Aşağıdakilerden hangisi Divan Edebiyatı nazım biçimlerinden biri değildir? A) Güzelleme B) Gazel C) Kaside D) Terci-i Bend E) Terkib-i Bend CEVAP:A

2) 16. yüzyılın büyük şairlerinden ........ büyük Türk devletinin en geniş ve en zengin çağında Kanuni gibi muhteşem bir sultanın devrinde ve himayesinde yetişmiştir. Daha on dokuzundayken şiirleri dillerde gezmeye başlamış, Muhibbi takma adı ile şiirler yazan Kanuni dahi onu takdir etmiştir. Kanuni'nin ölümü ile en yüce dayanağını kaybeden şair, gerçek ve samimi elemlerini anlatan meşhur Kanuni Mersiye’sini yazarak ona olan şükran borçlarını ödemiştir. Bu parçanın sıra noktalı boşluğuna aşağıdaki sanatçı adlarının hangisi getirilmelidir? A)Fuzuli B)Nef'i C)Baki D)Gülşehri      E)Nesimi CEVAP:C

Hazırlayan : Kasım Özkurt Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni