Lipidler Güz 2014 Dr. Suat ERDOĞAN

Sunum planı Lipidlerin: Obezitenin yol açtığı sağlık sorunları Tanımı Fonksiyonları Sınıflandırılmaları Obezitenin yol açtığı sağlık sorunları

Lipid nedir? Lipos Grekçe’de yağ anlamına gelir Lipidler, yağlı bileşiklerin kimyasal olarak farklı grupları olup; enerjinin yoğunlaşmış bir formudur. Lipidler suda çözünmeyen; eter, kloroform, benzen ve aseton gibi polar olmayan organik çözücülerde (solventlerde) çözünen biyomoleküllerdir. Lipidler, alkoller ile uzun zincirli yağ asitlerinin esterleridirler.

Başlıca lipidler Trigliseridler (triaçilgliserol) Fosfodiasilgliserol Sfingolipidler Glikolipidler Prostaglandinler Kolesterol Steroid hormonlar

Lipidlerin özellikleri Suda çözünmezler Yağ asitleri karboksil ucundan (-COOH) hidrofilik özellik gösterir. Hidrokarbon zincir uzadıkça hidrofilik özellik ade azalır Yağlar (fat) oda ısısında katıdırlar Sıvı yağlar (oil) oda ısısında sıvıdır Trigliseridler, besin maddeleri ve insan vücudundaki (depo) lipidlerin büyük çoğunluğunu oluşturur Hidrolizlerinde yüksek enerji verirler (9 kcal/g)

Yağ asitlerinin yapısı Membran lipidlerinin çoğu amfipatiktirler. Yapılarında non-polar uç ve polar son uç taşırlar. Yağ asitleri bir ucunda polar karboksilik asit (-COOH) taşıyan hidrokarbon zincirden oluşur. 16-C’lu yağ asidi: CH3(CH2)14-COO- Non-polar polar

Lipidler hayvan ve bitki hücrelerinde depo edilir

Lipidlerin fonksiyonları Biyolojik enerji kaynağı Enerjinin etkili formda depo edilmesi İzolasyon Organizmayı dış etkenlerden koruma İç organlara destek sağlama Yağda çözünen vitaminlerin taşınması Isı ve elektrik izolasyonu Hücre membranlarının yapıtaşı Metabolizmayı düzenleyici hormonları depolama Yiyeceklere gevreklik, lezzet ve doygunluk verirler

Enerji kaynağı olarak besinler

Enerji verir ve enerji deposudurlar Yağlar vücutta önemli enerji depolarıdır (ATP). Adipoz dokuda depo edilirler.

Vücuttaki yağ hücreleri Yağlar yapılarında yağ hücreleri (= adiposit) adı verilen hücreleri bulundurur. Adipositler adipoz dokuyu oluşturur.

Vücutta yağ oranı ve adipositler Sağlıklı bireylerde (obez olmayan), beyaz yağ oranı erkeklerde vücut ağırlığının % 20’sini, kadınlarda ise % 25’ini oluşturur. Adipositler, Yüzeylerinde insülin, büyüme hormonları, norepinefrin, glikokortikoid gibi çok sayıda reseptörü bulundurur.

Izolasyon görevi Yağlar, deri altında ve bazı organların çevresinde (böbrek gibi) ısı izolatörü gibi rol oynar ve Sinir hücrelerinin myelin kılıflarında elektrik izolatörü gibi görev yaparak iletinin hızlı akışına yardımcı olur.

Lipidler sinir hücrelerinde izolasyon görevi yaparlar

Myelin kılıfın yapısının %70-80’ini lipidler oluşturur

Koruma Deri altındaki yağlar vücudu ısı ve soğuğa karşı koruyucu izolasyon görevi yapar. Koruyucu ped etkisi ve enerji deposu olarak bulunur.

Taşıma görevi: yağda çözünen vitaminleri proteinler ile birlikte kanda taşırlar Yağ ve proteinlerin karışımından oluşan yapılar (lipoproteinler) önemli hücresel yapılardır. Bu yapılar kanda lipidlerin taşınmasından sorumludur.

Membran yapısında lipidler Membran lipidleri hücre yüzeyinde çift katmanlı tabaka oluşturan ve yapısal olarak yağ ve lipidlere benzerlik gösteren yapılardır. Membranda yer alan başlıca lipidler: fospholipidler, glikolipidler ve kolesterol.

Adipoz dokudan salgılanan leptin (hormon), iştahı keserek gıda alımını yavaşlatır.

Lezzet ve ağızda hoş tat bırakırlar Yağlar lezzetsiz olmaların arağmen damak tadı bırakırlar! Yağlar, gıdaların alımını kolaylaştırır ve lezzeti artırırlar. Lipid içerik gıdalarda aroma, lezzet ve görünümü belirler.

Lipidlerin fazlası zarar!

Şişman ve obez bireylerin daha hassas olduğu hastalık ve sağlık sorunlarından bazıları: Yüksek tansiyon Uyku apnesi, solunum problemleri Osteoartrit (kıkırdak doku hasarına bağlı) Kanserler Hiperlipidemi Endometriyal Tip 2 diyabet Meme Kolon Koronar kalp hastalıkları Ayrıca, hastalıkların seyri obezlerde daha ağır seyreder. İnme (felç) Safra kesesi hastalıkları

Vücut Kitle İndeksi (Body Mass Index, BMI) BMI = vücut ağırlığı [kg]/boy [m]2 Kategori Aralık kg/m2 Kabul edilebilir (düşük risk) 20.0-25.0 Orta düzey kilolu (artmış risk) 25.1-27.0 Orta düzey kilolu/obez 27.1-30.0 Belirgin kilolu/obez 30.1-40.0 Ölümcül obez >40.0