ULUSLARARASI CEZA MAHKEMESİ’NİN KURULUŞU VE İŞLEYİŞİ

ULUSLARARASI CEZA MAHKEMESİ’NİN KURULUŞU VE İŞLEYİŞİ Öncü Uygulamalar Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM)’nin Yargı Yetkisi UCM’nin Yapısı Cezalar ve İnfaz UCM ve ABD

ÖNCÜ UYGULAMALAR Nuremberg Uluslararası Askeri Mahkemesi Tokyo Uluslararası Askeri Mahkemesi Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi Ruanda Uluslararası Mahkemesi

KİŞİ VE YER YÖNÜNDEN YETKİ SINIRI OLMAYAN, BAĞIMSIZ VE SÜREKLİ BİR ULUSLARARASI CEZA MAHKEMESİ

Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Tüzüğü Temmuz 1998’de imzaya açılmış ve Temmuz 2002’de yürürlüğe girmiştir. Mahkeme’nin 18 yargıcı Mart 2003’de Mahkeme Savcısı ise Haziran 2003’de yemin ederek göreve başlamıştır. Ekim 2011 itibariyle 119 devlet UCM Tüzüğü’ne taraftır.

MAHKEMENİN YARGI YETKİSİ Zaman itibariyle yetki: Mahkeme ancak Tüzük yürürlüğe girdikten sonra işlenmiş suçlarla ilgili olarak yargı yetkisine sahiptir.

Suçlar Bakımından Yetki a)     Soykırım suçu b)     İnsanlığa karşı işlenen suçlar c)     Savaş suçları d)     Saldırı suçu

SOYKIRIM SUÇU 1948 Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi Soykırım: “Bir ulusal, etnik, ırki veya dini grubu tamamen veya kısmen yok etmek amacıyla işlenen aşağıdaki eylemlerden herhangi birisi anlamına gelir.”

İNSANLIĞA KARŞI SUÇ “Herhangi bir sivil halka karşı saldırı niyetiyle yöneltilmiş yaygın veya sistematik saldırıların bir parçası olarak işlenmiş aşağıdaki eylemler anlamına gelir”. İnsanlığa karşı suçlar ile silahlı çatışma arasında bir bağlantı olması gerekli değildir. Bu suçlar barış zamanında da işlenebilir.

SAVAŞ SUÇLARI Tüzük hem uluslararası hem de iç çatışmalar sırasında işlenen savaş suçlarını kapsamaktadır. “ UCM, savaş suçları ile ilgili olarak özellikle bir planın veya bir politikanın bir parçası olarak veya bu tip suçların büyük çapta işlenmesinin bir parçası olarak işlendiğinde, yargılama yetkisine sahip olacaktır”.

SALDIRI SUÇU UCM saldırı suçu üzerindeki yargı yetkisini, suçu tanımlayan ve Mahkemenin bu konudaki yargı yetkisini belirleyen bir hükmün Tüzüğün yürürlüğe girmesinden itibaren 7 yıl sonra kabulünden sonra kullanacaktır. Bu hüküm BM Şartı’nın ilgili hükümleri ile uyumlu olmak zorundadır.

YARGI YETKİSİNİ KULLANMANIN ÖN KOŞULLARI Suçu işlemekle itham olunan kişinin Tüzüğe taraf bir devletin vatandaşı olması veya Suçun Tüzüğe taraf bir devletin topraklarında işlenmiş olması

Mahkeme savcısı, mağdur ve mağdurun ailesi de dahil olmak üzere herhangi bir kaynaktan gelen bilgiye dayanarak soruşturma başlatabilir. Tüzüğü onaylayan devletler işlenen suçun soruşturulması için savcıdan talepte bulunabilirler.

c) BM Güvenlik Konseyi, işlenen bir suçun soruşturulması için savcıdan talepte bulunabilir. Bu durumda suçun Tüzüğe taraf olan bir devletin topraklarında veya Tüzüğe taraf olan bir devlet vatandaşı tarafından işlenmiş olması şartı aranmaz.

Madde 16: Güvenlik Konseyi BM Kurucu Antlaşması VII Madde 16: Güvenlik Konseyi BM Kurucu Antlaşması VII. Bölümü’ne dayanarak kabul ettiği bir kararla mahkemeden bir soruşturma veya takibatı 12 ay süreyle durdurmasını isteyebilir.

Tamamlayıcılık kuralı UCM’nin yargı yetkisine giren suçlar bakımından ulusal mahkemelerin yetkisi devam edecektir. “Tamamlayıcılık” ilkesi uyarınca sadece devlet soruşturmayı veya takibatı gerçekçi bir şekilde yürütme konusunda yetersiz veya isteksizse veya devlet tarafından yapılan soruşturma sonucunda davanın açılmamasına karar verilmişse UCM yargı yetkisine sahip olacaktır.

Resmi mevkinin geçersizliği Bir devlet veya hükümet başkanı, hükümetin veya parlamentonun üyesi,seçilmiş bir temsilci veya hükümet yetkilisi olarak resmi bir mevki hiçbir şekilde bir kimseyi bu Tüzük hükümlerine göre cezai sorumluluktan muaf tutamaz veya cezada indirim sağlayamaz. Ulusal veya uluslararası hukuka göre bir kimsenin resmi mevkisine bağlı dokunulmazlık ve özel usul kuralları UCM’nin yargı yetkisini kullanmasını engellemez. (Madde27)

MAHKEMENİN YAPISI Mahkemede taraf devletlerin vatandaşı olan 18 yargıç görev yapmaktadır. Yargıçlar seçilirken dünyanın ana hukuk sistemleri, coğrafya ve cinsiyet bakımından adil temsil esası göz önüne alınır. Görev süreleri 9 yıldır. Savcılık makamı: Taraf devletler Asamblesi üyelerinin mutlak çoğunluğu tarafından seçilir. Görev süresi 9 yıldır.

CEZALAR Her suça verilecek ceza belirlenmemiş, Mahkeme’nin takdirine bırakılmıştır. En ağır ceza ömür boyu hapistir. Hapis cezasına ek olarak para cezasına veya suç dolaysıyla elde edilen mal ve değerlere el konulmasına karar verebilir. Mahkeme mahkum olan kişiyi mağdurun zararının giderilmesine mahkum edebilir.

CEZALARIN İNFAZI Mahkumlar cezalarını, mahkumların muamelesine ilişkin uluslararası standartlarla çelişmemesi şartıyla, imkanlarını gönüllü olarak kullandırmayı kabul etmiş taraf devletlerin cezaevlerinde çekeceklerdir. Devletler hükmü değiştirme ya da düzeltme yetkisine sahip değildir.

UCM VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ Bill Clinton görev süresinin sona ermesinden kısa bir süre önce 31.12.2000’de UCM Roma Tüzüğü’nü imzaladı. Ancak yeni Başkan G.W. Bush Mayıs 2002’de bu imzayı geri çekti ve UCM aleyhine bir kampanya başlattı.

İkili Antlaşmalar UCM Tüzüğü’nün 98.maddesine dayanarak yapılıyor. US State Department Aralık 2006’da 102 ülkenin ABD ile ikili “Cezasızlık Antlaşmaları” yaptığını açıklamıştır. (Bunlardan 46 tanesi UCM Tüzüğü’ne taraf olan ülkelerle yapılmış. 54 ülke böyle bir anlaşma teklifini reddettiğini duyurmuş). Açıklanan son Cezasızlık Antlaşması 2007’de Karadağ ile yapılmış.

UCM ve ABD Obama’nın yönetime gelmesiyle Uluslararası Ceza Mahkemesi ile daha yakın ilişki politikası izlenmeye başlanmıştır. Obama yönetimi ABD’nin Roma Tüzüğü’ne taraf olmasına çekincelidir, yapılan ikili Cezasızlık Antlaşmaları da henüz feshedilmemiştir. Ancak ABD 2009’dan bu yana UCM Taraf Devletler Konferansı’na gözlemci olarak katılmakta ve UCM’ deki soruşturmaların yürütülmesi konusunda desteğini açıklamaktadır.

Güvenlik Konseyi Kararları 1422 (2002) 1487 (2003) BM tarafından oluşturulan veya izin verilen operasyonlarda yer alan ve UCM Tüzüğü’ne taraf olmayan ülkelerin vatandaşı olan kişileri 12 ay süreyle UCM’nin yargı yetkisi dışında bırakmayı amaçlamaktadır.

Saldırı Suçu Çalışma grubu oluşturulmuş The draft provisions include a definition of the act of aggression based on UN General Assembly resolution 3314 (XXIX). An open-ended lists of acts that would qualify as an act of aggression and wording on the requisite leadership element to establish individual criminal responsibility for the act. Divergent views regarding a possible role for the UN Security Council prior to the initiation of an investigation by the Prosecutor.

2010 yılında Kampala’da yapılan UCM Gözden Geçirme Konferansı’nda saldırı suçunun tanımı ve bu suçla ilgili olarak UCM’nin yargı yetki rejimi konsensüsle alınan bir kararla belirlenmiştir. Kararda benimsenen tanım büyük ölçüde BM Genel Kurulu’nun 14.12.1974 tarih ve 3314 (XXIX) sayılı “Saldırının Tanımı” başlıklı kararının içeriğini yansıtmaktadır Kampala’da ayrıca, UCM’nin saldırı suçuyla ilgili yargı yetkisini ancak 1 Ocak 2017’den sonra, taraf devletlerin bu yönde alacakları bir karar sonrasında kullanabileceği de Tüzüğe eklenen bir madde ile hükme bağlanmıştır

Devam Eden Davalar Uganda Demokratik Kongo Cumhuriyeti Orta Afrika Cumhuriyeti Sudan (BM Güvenlik Konseyi kararıyla başlamış) Libya (BM Güvenlik Konseyi kararıyla başlamış)

Sudan Devlet Başkanı Ömer El Beşir hakkında, 04 Mart 2009 tarihinde Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından tutuklama kararı çıkarılmıştır. Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin bu kararı, El Beşir’in Darfur’da insanlığa karşı suçlar ile savaş suçları işlediği iddiasına dayanmaktadır.

Goldstone Raporu ve UCM Goldstone report concluded that Israel used disproportionate force and failed to protect civilians during its December-January offensive against the Palestinians in the Gaza strip. The report recommended that the case be referred to the International Criminal Court at The Hague if the two sides fail to start an investigation into the crimes within six months.

Türkiye ve UCM Statü md.8/2: Bir devletin sınırları içinde hükümet yetkilileri ile organize silahlı gruplar arasında “uzamış silahlı çatısmalar” meydana gelirse, söz konusu suçlar ile ilgili olarak Uluslararası Ceza Divanının yargı yetkisinin bulunacağı hüküm altına alınmıştır. Statünün 8’inci maddesinin (f) paragrafını izleyen 3’üncü bendine eklenen bir hükme göre; 8’inci maddenin 2’nci bendinin (c) ve (d) paragraflarında yer alan hiç bir hükmün, Devletlerin hukuk ve düzenini veya devletin birliğini ve toprak bütünlüğünü yasal yollar kullanarak sağlama sorumluluğunu etkilemeyeceği öngörülmektedir.

Türkiye ve UCM UCM Hazırlık Komisyonu çalısmalarında üye olarak yer alan Türkiye saldırı suçuna iliskin olarak, görüslerini iki ana esasta yoğunlastırmıstır. Bunlar; 1. Divan Bassavcılığı herhangi bir devlet lideri hakkında doğrudan bir sorusturma açamamalıdır. 2. BM Güvenlik Konseyinin “bir devletin diğer bir devlete karsı saldırıda bulunduğu” yönünde bir kararı sorusturma için önkosul olmalıdır.

3. Güvenlik Konseyinin saldırının varlığı yönündeki kararı üzerine baslatılan bir sorusturma sonucunda, Savcılığın veya davanın açılması halinde Divanın, “kullanılan kuvvetin mesruluğu” sorunu ile kisisel sorumluluğun diğer öğelerini birlikte inceleyerek, Güvenlik Konseyinden bağımsız bir karar alma yetkisi tanınmalıdır.

Saldırı suçunun tanımı, Türkiye’nin uluslararası politikalarının icrasını yakından etkileyebilecek bir potansiyele sahiptir. Saldırı suçunun Roma Statüsü’ne dahil edilmesiyle birlikte, gerek olası sınır ötesi operasyonlarda ve gerekse Türkiye’nin Ege Denizi ve Kıbrıs’taki haklarını korumaya yönelik politikalarının icrasında, bu suç kapsamında ciddi sorunlar yaşanabilecektir.