PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMI (MASLOW) Neriman ÇAĞLAYAN

AMAÇ VE HEDEFLER: Amaç: Maslow’un Temel İnsan Gereksinimleri Kuramı’nın kavranmasını ve kuramın hemşireliğe olan etkisinin değerlendirilmesi. Hedefler: Abraham H. Maslow’un yaşamının incelenmesi, Psikososyal Gelişim Kuramı ve temel özelliklerinin kavranabilmesi, Kuramın hemşireliğe olan etkisinin incelenmesidir.

İÇİNDEKİLER 1. Abraham Harold Maslow’un Yaşamı 2. Maslow’un Temel İnsan Gereksinimleri Hiyerarşisi ve Kuramı 2.1. Fizyolojik Gereksinimler 2.2. Güvenlik Gereksinimi 2.3. Ait Olma ve Sevgi Gereksinimi 2.4. Saygı Gereksinimi 2.5. Kendini Gerçekleştirme Gereksinimi 3. Kuramın Eleştirisi 4. Maslow’un ve Kuramının Hemşireliğe Olan Etkisi 5. Sonuç

1. A BRAHAM H. M ASLOW ’ UN Y AŞAMı 1 Nisan 1908'de Rus göçmeni Yahudi bir ailenin çocuğu olarak New York Manhattan'da doğdu. Yalnızlık, mahcubiyet, aşağılık duyguları, depresyon ve mutsuzluk dolu bir çocukluk ve gençlik dönemi geçirdi.

Hukuk, felsefe, psikoloji ve tıp ile ilgilenmiştir. 1930–1940 arasında New York’ta aralarında Erich Fromm, Karen Horney ve Kurt Golstein’in bulunduğu zamanın ileri gelen psikanalistleri ile irtibat kurdu. Alfred Adler'den çok etkilendi ve uzun bir süre onun seminerlerine devam etti.

Hayatı boyunca pek çok ödül almış, 1967–1968 senelerinde Amerikan Psikoloji Birliği başkanlığı yapmıştı. Vefat ettiği zaman (1970) itibariyle, sadece bir psikoloji profesörü olarak değil, en az o kadar da iş idaresi, eğitim, hemşirelik, ilahiyat gibi konulardaki yazıları ve konuşmalarıyla da tanınıyordu (Feist ve Feist, 2006).

2. MASLOW’UN TEMEL İNSAN GEREKSİNİMLERİ HİYERARŞİSİ VE KURAMI Hümanistik görüşün en önemli temsilcilerinden biri olan Maslow, güdüleme kuramında önem sırasına göre bir gereksinimler dizisinin bulunduğuna ilişkin görüşü ile ün kazanmıştır (Erden ve Akman 2007; Maslow 2001).

Her insanın değerli, kendine özgü, duyarlı ve iyiye yönelik bir öz-benliğe sahip olduğunu ve olanak sağlandığında her insanın kendini gerçekleştirerek gizli güçlerinin farkına varabileceğini savunmaktadır (Maslow 2001).

Kurama göre insan ; bir bütün olarak kabul edilmiş ve temel gereksinimler hiyerarşik bir düzen içinde sıralanmıştır, bu gereksinimlerdeki doyumsuzluklar davranış ve kişilik bozukluklarına neden olmaktadır (Velioğlu ve ark. 1996).

Bazı durumlarda ise kişi doyuma ulaşmamış ise gereksinimlerinin yerine diğerini koyarak doyuma ulaşmaya çalışmaktadır. Örneğin; yeterince sevgi göremeyen bir kişi rahatlama ve güven duygusunu normalden fazla yemek yiyerek karşılamaya çalışabilir (Velioğlu ve ark.1996).

Maslow temel gereksinimleri “alt seviye gereksinimler” ve “üst seviye gereksinimler” olarak ikiye ayırır. Alt seviye gereksinimler: Fizyolojik, güvenlik, sevgi, saygı görme gereksinimi, Üst seviye gereksinimler: Kendini gerçekleştirme ve estetik gereksinimler olarak nitelendirilmektedir.

Üst seviyedeki gereksinimler nispeten daha az hayati önem taşımaktadır ve alt seviyedeki gereksinimlere göre daha rahat ertelenebilir. Bir gereksinimin ortaya çıkması daha alt seviyedeki başka bir gereksinimin tatmin edilmesine bağlıdır. Aksi takdirde bir üst seviyedeki gereksinimler kendisini hissettirmezler (Karapınar, 2008).

Saygı Kendini gerçekleştirme Safety Ait olma ve Sevgi Fizyolojik gereksinimler Güvenlik

2.1. FİZYOLOJİK GEREKSİNİMLER FİZYOLOJİK GEREKSİNİMLER Piramidin en alt basamağında homeostazisin sağlanması için gerekli olan; yeme, içme, uyuma, cinsellik gibi temel fizyolojik gereksinimler yer almaktadır (Maslow, 1970). Birey öncelikle bu gereksinimleri gidermek üzere davranışlarda bulunur (Karapınar, 2008; Maslow, 1970).

Bu basamaktaki gereksinimler giderilmeden insan, bir üst seviyedeki gereksinimlere yönelmeyecektir. Örneğin aç olan bir insan özgürlük, aşk, felsefe hakkında düşünemeyecektir (Maslow, 1970). Bir gereksinimin giderilmesi durumunda hemen bir diğer fizyolojik gereksinim hissedilmektedir (doyduktan sonra uyumak isteme gibi), Bu gereksinimlerin ömür boyu karşılanması gereklidir (Feist ve Feist, 2006).

2.2. GÜVENLİK GEREKSİNİMLERİ Güvenlik Gereksinimleri Fizyolojik gereksinimler belli bir düzeye geldikten sonra bir üst düzeydeki gereksinimler kendini gösterir. Güvenlik gereksinimleri; istikrarlı hayat kurma, bağlanma, karmaşadan uzak yaşama, koruyucu çevre ve kişinin varlığı gibi durumları ifade etmektedir (Feist ve Feist, 2006; Karapınar, 2008; Maslow, 1970).

Maslow, bu gereksinimin bebeklik döneminden itibaren karşılanması gerektiği, Gereksinimin karşılanmadığı durumlarda obsesif kompulsif bozukluğa kadar gidebilecek psikolojik sorunlar yaşanabileceğini belirtmektedir (Maslow, 1970).

2.3. A IT O LMA VE S EVGI G EREKSINIMI : Sevgi ve ait olma Fizyolojik ve güvenlik gereksinimleri tam olarak olmasa da kısmen tatmin edildiği durumlarda sevgi, şefkat, bağlılık, ait olma gereksinimleri kendini gösterir (Karapınar, 2008). Kişi kendine ait bir ailesi, grubu, arkadaşları, komşuları olmasını ister. Bu gereksinim özellikle ergenlik döneminde önem kazanmaktadır (Feist ve Feist, 2006; Maslow, 1970).

2.4. SAYGI GEREKSİNİMİ Saygı Gereksinimi Bir üst düzeydeki gereksinimdir ve birbirine bağlı iki alt gruptan oluşur: o Birincisi güç, başarı, beceri sahibi olma, güvenilir bir insan olma, kendi kararlarını verebilme; o ikincisi ün, mevki, yetki sahibi olma, önemsenme, takdir edilme, saygı görme şeklindedir.

Saygı gereksinimlerinin tatmini bireyin özgüvenini artırarak, kendini güçlü, yeterli, dünyaya faydalı, gerekli hissetmesini sağlayacaktır. Ancak bu gereksinimlerin engellenmesi bireyde; kendini küçük, yetersiz görme, zayıflık, acizlik duygularının doğmasına neden olacaktır (Karapınar, 2008; Maslow, 1970).

2.5. K ENDINI G ERÇEKLEŞTIRME G EREKSINIMI Kişinin sahip olduğu potansiyeli ve yeteneklerini açığa çıkarmak için duyduğu gereksinimi ifade eder. Piramidin en üst tepesinde yer alan kendini gerçekleştirme aşamasına herkes ulaşamayabilir. Maslow, estetik gereksinimlerin mağara adamlarından günümüze kadar her çağda ve her kültürde bulunduğunu belirtmektedir (Maslow 1970). Kendini Gerçekleştirme

Büyük ressamlar, sanatkarlar, yazarlar, şairler ve filozoflar bu aşamaya gelerek yaşamlarının en önemli deneyimlerini gerçekleştirmiş kişilerdir. Bu kişiler her zaman şöhretli ve tanınmış kimseler olmak zorunda değildir (Cüceloğlu, 1999; Karapınar, 2008).

KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRMİŞ KİŞİLERİN BAZI ÖZELLİKLERİ Gerçeğin bilinebilecek yönlerini doğru olarak algılar ve içinde bulunduğu ortama kolay uyum sağlar, Gerçeği, kendini, başkalarını ve doğayı olduğu gibi kabul eder, Yaşamdan keyif alma eğilimindedir, Kendiliğinden, başkalarının etkisinde kalmadan hareket eder, Yaratıcı bir biçimde davranabilir, Kendine ve yaşama gülebilir, İnsanlığa değer verir ve onun sorunlarını ciddiye alır,

Kişiler arası ilişkilerinde içtendir ama çok az yakın arkadaşları vardır, Gerektiğinde çok çalışır, sorumluluğunun farkındadır, Yalnız kalabilme gücüne sahiptir, Dürüsttür, Savunucu değildir (Cüceloğlu, 1999; Erden ve Akman, 2007; Feist ve Feist, 2006; Karapınar, 2008).

3. KURAMIN ELEŞTİRİSİ Maslow’un temel insan gereksinimleri kuramı günümüzde kabul görmeye devam etmesine rağmen bazı eleştirileri de beraberinde getirmiştir. Bu eleştiriler: Kendini gerçekleştirme ihtiyacının bilimsel tarifinin güçlüğü, Kalıtımsal özelliklere gereğinden çok ağırlık vermesi, Teorik çerçevenin fazla karışık ve tutarsız oluşu, Alt seviyedeki ihtiyaçların önemine yeterince vurgu yapılmaması olarak sıralanabilir (Feist ve Fesit, 2006; Karapınar, 2008).

4. HEMŞİRELİĞE OLAN ETKİSİ Hemşirenin sağlıklı veya hasta bireye verdiği bakımda başarılı olabilmesi için insan gereksinimlerini ve bunların önceliklerini bilmesi gerekmektedir. Ancak hangi gereksinimin önemli olduğu ve hemen karşılanması gerektiğinin bireye özgü olduğu da unutulmamalıdır (Birol 2002).

Hemşirelik bakımının etkinliği hemşirenin insanı bir bütün olarak ele alması ve tüm yönleriyle tanıması oranında artar (Velioğlu ve ark. 1996). Hemşireliğin temel amacı kendi temel gereksinimlerini karşılayamayan bireye yardım etmektir (Birol 2002).

Sağlıklı-hasta bireyin gereksinimlerini karşılamak üzere önlemler almak hemşirenin sorumluluğudur. Hemşire; Sağlıklı- hasta bireyin gereksinimlerini saptar, Bireyin bunları ne ölçüde karşılayabileceğini değerlendirir, Gereksinimleri karşılamada kendisinin yardımlarını planlar, Bunu sağlıklı- hasta birey ile ilişkide bulunduğu süre boyunca yerine getirir (Velioğlu ve ark. 1996).

MASLOW’UN KURAMINDAN ETKİLENEN HEMŞİRE TEORİSYENLER Henderson’un hemşirelik tanımının en büyük kuramsal kaynağı temel insan gereksinimleridir. Henderson’un da fizyolojik ve güvenlik gereksinimlerine öncelik verdiği görülmektedir (Birol, 2002; Velioğlu, 1999).

Peplau kendi kuramının kavramsal çatısını geliştirmek için Maslow’un kuramını kullanmıştır (Velioğlu 1999). Abdellah, geliştirdiği hemşirelik kuramında hasta veya sağlıklı bireyle ilgili olarak fiziksel, sosyal ve duygusal 21 gereksinim tanımlamıştır (Birol 2002). Roper ve arkadaşları ile Watson da kendi hemşirelik kuramını oluştururken Maslow’dan etkilenmiştir (Seçim 1996; Tomey ve Alligood 2006).

S ONUÇ OLARAK ; Maslow; doğruluk, aşk, güzellik kavramlarının nefes almak ve yemek kadar önemli olduğunu savunmaktadır. Temel insan gereksinimlerini; fiziksel, güvenlik, sevgi, saygı ve kendini gerçekleştirme olmak üzere beş alanda toplamıştır. Maslow’un kuramı birçok alanda olduğu gibi hemşirelikte de önemli katkılar sağlamıştır.

Birol, L. (2002) Hemşirelik Süreci Hemşirelik Bakımında Sistematik Yaklaşım. 5.Baskı, 13–14, İzmir: Etki Matbaacılık. Cüceloğlu, D. (1999) İnsan ve Davranışı Psikolojinin Temel Kavramları. 10.Basım, 235–239, İstanbul: Remzi Kitabevi. Erden, M., Akman, Y. (2007) Eğitim Psikolojisi Gelişim-Öğrenme- Öğretme. 16.Baskı, Ankara: Arkadaş Yayınevi. Feist, J., Feist, G.J. (2006) Theories of Personality. 6th Edition, 272– 305. New York: McGraw Hill Companies. Karapınar, A. (2008) Endüstri Çalışanlarını Motive Eden Etmenlerin Maslow ve Herzberg’in Kuramlarına Göre İncelenmesi. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Maslow, A.H. (1970) Motivation and Personality. England: Harper&Row Publishers, Inc. Maslow, A. (2001) İnsan Olmanın Psikolojisi. İstanbul: Kuraldışı Yayınları. Seçim, H. (Ed.) (1996) Hemşirelik Esasları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Tomey, A.M., Alligood, M.R. (2006) Nursing Theorists And Their Work. 6th Edition, 142–156, St. Louis: Mosby, Inc. Velioğlu, P. (1999) Hemşirelikte Kavram ve Kuramlar. 64, 150, 222, İstanbul: Alaş Ofset. Velioğlu P, Pektekin Ç, Şanlı T. (1996) Hemşirelikte Kişilerarası İlişkiler. Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayınları.

TEŞEKKÜRLER…