0-1 YAŞ ÇOCUKLARDA BESLENME Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLU

Bu yaşlardaki çocuklar için en uygun besin anne sütüdür Bu yaşlardaki çocuklar için en uygun besin anne sütüdür. Anne sütü tek başına bebeğin ilk 6 ayındaki tüm besin gereksinimlerini karşılayabilir. Anne sütünün pek çok yararı vardır. Bunlar; Bebeği enfeksiyonlara karşı koruyan bağışıklık maddeleri içerir. Adeta canlı bir aşı gibidir. Her zaman hazır ve temizdir. İçindeki demir ve kalsiyum emilim oranı yüksek olduğundan bebeği ilk 6 ay raşitizm ve anemiden korur. Bebeğin sindirim sistemine uygun olduğu için kolay sindirilir. gaz, ishal vb. yapmaz. İçinde pek çok büyüme faktörü vardır.

Alerjik değildir. Bebeğe zarar verebilecek toksik öğeler en az düzeyde anne sütünde bulunur. Bebekle anne arasında ruhsal yakınlık oluşmasını sağlar ki bu da bebekte güven duygusu oluşturur. Emziren annelerde meme kanserine yakalanma riski daha düşüktür. Bazı anneler emzirdikleri dönem boyunca adet görmeyebilirler, böylece gebe kalmayabilirler. Ama bu güvenilir (etkin) bir aile planlaması yöntemi değildir! Bedavadır. Hazırlanması için araç, yakıt vb gerekmez.

Anne sütü doğumdan hemen sonra bebeğe verilmeye başlanmalıdır Anne sütü doğumdan hemen sonra bebeğe verilmeye başlanmalıdır. Süt gelmemiş olsa bile emzirilmelidir, böylelikle bir an önce süt yapımı uyarılır. Tüm anneler engelleyici bir neden olmadıkça bebeklerini ilk 6 ay sadece kendi sütleri ile beslemelidirler. Bu dönemde (ilk 6 ay) ek besine başlamak hem anne sütünün yararlı etkilerini hem de süt yapımını azaltmaktadır.

Anne sütü vermeyi engelleyici durumlar şunlardır; Annenin ağır hasta olması - aktif tüberküloz, - psikiyatrik bozukluklar, - böbrek yetmezliği vb Annenin yokluğu Emzirme ile ilgili sorunlar olması

Emzirmeyle ilgili başlıca sorunlar; Meme başı çatlakları: Meme başları çok hassastır. Bebeğin sert emmesiyle acımaya başlar. Özellikle meme başı düz ve küçük olan kadınlarda görülür. Önlemek için meme başı ve kahverengi çevre bölgesine yağ sürülerek yumuşatılır. Başlangıçta uzun süre emzirilmez. Pozisyon değiştirilerek bebeğin hep aynı noktaya baskı yapması engellenir. Memenin düzenli boşaltılması sağlanır. Beslenmeden sonra meme başlarında 1-2 damla süt bırakılır.

Meme apsesi: Bazen meme başındaki çatlaklardan giren mikroplar enfeksiyona yol açabilir. Memede ağrı, şişme, kızarıklık olur, annenin ateşi çıkabilir. Annenin antibiyotik alması ve memenin düzenli boşaltılması gerekir. Meme başından iltihap gelmiyorsa emzirmeye devam edilebilir.

Düz veya çökük meme başı: Bazı kadınların meme başı düz veya çok kısa olur. Özellikle ilk çocuğunu emzirenlerde sık görülür. Bir çoğu masajla uzatılabilir. Bu masajlara gebeliğin son üç ayında başlanırsa ve her gün düzenli yapılırsa olumlu sonuç elde edilir. Meme başı parmaklarla sıkıştırılarak yanlara, yukarıya ve aşağıya doğru çekilir. Bebek doğduktan sonra hala kısaysa anne memesinin kahverengi bölgesini eliyle sıkıştırarak bebeğin ağzına koymalıdır. Eğer meme çok doluysa bu işlemden önce biraz boşaltılmalıdır. Bunlara rağmen sorun varsa meme başına emzik veya özel uç takılarak emzirilir.

Annenin çalışıyor olması: Evde olduğu saatler mutlaka emzirmeli, İşyerinde mümkünse belli aralıklarla sütünü sağmalı, bunu soğukta saklayıp eve dönünce bebeğe vermelidir.

Annenin tekrar gebe kalması. Bu durum emzirmeye engel değilse de anneyi çok etkileyebilir. Hem kendi boşalan depolarını doldurmak, hem süt üretebilmek hem de karnındaki yeni bebeğin büyümesini sağlamak için gerekli besin öğelerini alabilmek kolay değildir. Bu yüzden yeni doğum yapan annelerin hemen etkin bir aile planlaması yöntemi uygulaması, en az iki yıl gebe kalmaması gerekir.

Emzirirken Dikkat Edilecek Noktalar Emzirmeden önce ve sonra meme başı temizlenmelidir. Bebek annenin kucağında dik tutulmalı, yatar vaziyette olmamalıdır. Anne memenin sadece başının değil kahverengi bölgenin de bebeğin ağzına girmesine dikkat etmelidir. Memenin bebeğin nefes almasını engellememesi için hafifçe bastırılmalıdır. İlk günlerde bebek ağladıkça emzirilmeli, belli bir saat gözetilmemelidir. Bebek büyüdükçe kendi bir süre koyar. Bu 2-3 saat ara ile olabilir.

Her seferinde iki meme de verilmeli, bir seferinde sağ ile başlanmışsa diğer sefer sol ile başlanmalıdır. Çünkü bebek ilk emdiği memeyi daha çok boşaltır. Memenin boşalması yeni süt yapımı için gereklidir. Emzirme süresi bebekten bebeğe farklı olabilir. 5-10 dakikadan 20-30 dakikaya kadar değişebilir. Genellikle bebeklerin ilk 2-3 dakikada memedeki sütün yarısını boşalttıkları belirtilmektedir. Kalan sürede bebek kendi psikolojik tatmini için emmeye devam etmektedir. Emzirdikten sonra bebek omuza dayanarak gazı çıkartılmalı ve yan yatırılmalıdır.

Ek Besinlere Başlama Anne sütü alan bebeklerde büyüme ve gelişme standartlara uygunsa özellikle 6. aydan itibaren ek besinlere başlanır. Anne sütü almayan bebekler için ilk aylarda en uygun besinler formül mamalar, sulandırılmış inek sütü veya yoğurttur. Ancak hiçbiri anne sütü kadar değerli değildir. Anne sütü yoksa en iyisi başka bir annenin sütü (süt anne) denilmektedir. Hatta bir çok ülkede anne sütü bankaları kurularak emziremeyen annelere yardımcı olunmaktadır.

Anne sütü ile İnek Sütünün Besin Öğesi İçeriklerinin Karşılaştırılması (100 cc sütte) Bileşenler İnsan Sütü İnek Sütü Enerji (k.kal) 67 66 Su (g) 87.6 87.3 Yağ (g) 3.8 3.7 Laktoz(g) 7.0 4.8 Protein (g) 1.2 3.3 Kazein(g) 0.4 (%33) 2.8 (% 85) Whey proteinleri(g) 0.8 (% 67) 0.5 (% 15)

Bileşenler İnsan Sütü İnek Sütü Kalsiyum (mg) 33 125 Fosfor (mg) 15 96 Magnezyum (mg) 4 12 Demir(mg) 0.15 0.10 Böbrek solid yükü (mg) 80 220 Vitamin A (mcg) 53 34 Karoten (mcg) 27 38 Vitamin D (IU) 0.42 2.36 Vitamin E (mg) 0.56 0.06

Bileşenler İnsan Sütü İnek Sütü Vitamin C (mg) 4.3 1.6 Thiamin(mg) 0.02 0.04 Riboflavin(mg) 0.20 Niasin(mg) 0.17 0.10 Vitamin B6 (mg) 0.01 0.05 Vitamin B 12 (mcg) 0.56 Elzem yağ asitleri(100 cc süt yağında g olarak) Linoleik asit 8.3 1.1 Linolenik asit 0.4 - Araşidonik asit 1.8 1.0

Formül mamalar Formül mamalar (Milupa, SMA vb). anne sütüne benzetilmiş ürünler olup besin değerleri hayvan sütlerinden yüksektir. İnek sütünün proteininin daha çok kazeinden oluşması yeni doğan bebeğin barsaklarında sorunlara yol açabilir. Formüllerde bu sorun yoktur. Laktoz intoleransı olanlara özel laktozsuz formüller bulunmaktadır. Eğitim ve gelir düzeyi yüksek ailelere, özellikle ilk üç ay, formül mamalar önerilebilir. Süte göre çok pahalıdırlar. Üzerindeki sulandırma ölçülerine uyulmalıdır.

Süt- Yoğurt Pastörize veya sterilize süt kullanılır. İlk ay 1/2 oranında su katılır (1 bardak süt , 1 bardak su). Her bir çay bardağı için (100 cc) 1 tatlı kaşığı şeker (5 g), 1 çay kaşığı (2 g) sıvı yağ katılır. 2 aylık olunca 2/3’ lük süt verilir ( 2 süt, 1 su), yağ her bir çay bardağına ½ çay kaşığı olarak katılır. 3 ayını doldurduktan sonra artık su katılmaz. Yoğurt da süt gibi sulandırılarak verilir. Bebek için süte göre sindirimi daha kolaydır, çünkü alerjik olabilen laktoz miktarı yarı yarıya azalmıştır..

Meyve Suları Anne sütü almayan bebeklere 15 günlükten sonra verilebilir. Meyve suları taze olarak hazırlanmalı, bekletilmeden bebeğe verilmelidir. Elma, şeftali gibi meyveler uygundur. İyice yıkanan meyvelerin kabukları soyulur, cam rende vb. ile rendelenir. Temiz bir tülbent veya süzgeçten süzülerek bebeğe verilir. Günde 1 çay kaşığı olarak başlanıp 1 fincana çıkılır. 2. aydan itibaren püre şeklinde verilir. Yalnız anne sütüyle beslenen bebeklere 4-6. aylarda başlanır.

Sebze çorbaları 3 aylıktan sonra başlanır. İçine sebzelerle birlikte az un, pirinç vb katılabilir. İyice yıkanan sebzeler doğranır, kaynamakta olan suya (az su) atılarak haşlanır. Püre makinesinden geçirilir veya tahta kaşıkla ezilir. Alıştıktan sonra 1/2 çay kaşığı yağ eklenebilir. İlerleyen aylarda içine az kıyma, et, kırmızı mercimek de katılabilir.

Baharatsız yapılmış tarhana çorbası 5 aylıkken verilmeye başlanır. 1 silme yemek kaşığı tarhana 1 su bardağı suyla karıştırılıp kaynatılır, 1 çay kaşığı sıvı yağ eklenir. İçine az (1 TK) kıyma katılabilir.

Bebek 6. ayına girince haşlanmış yumurtanın sarısı verilebilir. Yavaş yavaş arttırılarak bir ay sonra (7 aylık) sarının hepsi verilir, beyazına başlanır. 8 aylık olunca artık bütün bir yumurta yiyebilir. Yıkanmış yumurta kaynama derecesindeki suda 10 dakika pişirilir.

Diğer Besinler Et: Kıyma şeklinde 6 aylıktan itibaren çorbalara, sebze yemeklerine katılabilir. Daha sonra köfte, dolma içi şeklinde de verilebilir. Kurubaklagiller: 6 aylıktan itibaren önce mercimek çorbası şeklinde, sonra diğerleri iyice pişmiş olarak verilir. Nohut ve kurufasulyenin dış zarları soyulabilir. Karaciğer: 7 aylıktan sonra başlanır. Kontrol edilip alınır. Haşlandıktan sonra ezilerek verilir. Beyin: 8 aylıktan sonra iyice haşlanarak verilir.

Pilav, makarna : 8. aydan itibaren verilebilir. 9 aylık bir bebek ailenin yediği acısız, baharatsız her yemeği yiyebilecek durum gelir. Tuzun fazla olmamasına dikkat edilmelidir.

Ek Besin Verilirken Dikkat Edilecek Noktalar Ek besinlere teker teker başlanmalıdır. İlk verilirken 1 tatlı kaşığı kadar başlanıp yavaş yavaş arttırılmalıdır. Yeni verilen besinin allerji yapıp yapmadığı kontrol edilmeli, yapıyorsa bir süre ara verip tekrar denenmelidir. Anne sütü alan bebeklere ek besinler kaşıkla verilmeli, biberon kullanılmamalıdır.

Ek besin ilk verilirken bebek açken verilmeli, alışınca bir öğün emzirilip bir öğün ek besin verilmeli, annenin göğüslerindeki sütün boşalması sağlanmalıdır Ek besinler bebeğe ayrı kaptan verilmeli, ne miktar yediği gözlenmelidir. Kullanılan kap vb. temiz olmalıdır.

Biberon Kullanırken Dikkat Edilecek Noktalar Kolay temizlenebilen, ağzı dar olmayan türde olmalıdır. Bazı yerlerde boş kola, gazoz vb. şişelere emzik takılarak kullanılmaktadır. Bu şekilde bebeğe mikrop bulaşabilir, dar kısmın temizlenmesi zor olur. Her beslenmeden sonra özel fırça ile temizlenerek kaynamış suyla yıkanmalı, kullanmadan önce kaynatılmalıdır. Emziğin deliği fazla büyük ya da küçük olmamalıdır. Büyük olursa hava yutabilir, gaz oluşur. Küçük olursa bebek çabuk yorulur. Bir kaç tane biberon olması annenin işini kolaylaştırır.

Bebeklere Verilmemesi Önerilen Besinler Nişastalı mamalar, lokum , şekerlemeler vb. Bunlar sadece enerji içerir, büyüme için gerekli olan proteini içermezler. Bebeği tok tuttuğu için uzun süre acıkmaz, gelişimi geri kalır. Bisküviler, çikolata, gofret vb. Bunlar da daha çok enerji verir. Protein düşük orandadır. Ayrıca yağ da vardır. Çay. İçinde demir emilimini engelleyen maddeler vardır. Bebek için yararı yoktur. Hazır meyve suları, gazoz ve meşrubatlar. Bunlar da sadece enerji verir. İçinde boya maddeleri olabilir, bebeğe zarar verebilir., iştahını azaltır.

Bebeğin Yeterli ve Dengeli Beslendiği Nasıl Anlaşılır? Küçük bebekler hızlı bir büyüme içindedirler. Eğer yeterli ve dengeli besleniyorlarsa standartlara uygun büyüme göstermeleri gerekir. Bunun için büyümelerinin sürekli izlenmesi gerekir. İlk 1 yaş her ay ağırlık ve boy ölçümü yapılmalı, normal değerlerle karşılaştırılmalıdır. Bu konuda Sağlık Ocakları, Ana- Çocuk Sağlığı Merkezlerinde görevli personelden yardım istenmelidir.

BEBEK VE ÇOCUKLARDA BÜYÜME VE GELİŞMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ Ağırlık Artışları İlk üç ayda (0-3 aylar)  Ayda 600-1000 g (Ortalama 800 g) İkinci üç ayda (4-6 aylar)  Ayda 600-800 g (Ortalama 700 g) Üçüncü üç ayda (7-9 aylar)  Ayda 400-600 g (Ortalama 500 g) Dördüncü üç ayda (10-12 aylar)  Ayda 200-400 g (Ortalama 300 g)

Veya; Beşinci ayda doğum kilosunun iki katına, 1 yaşında doğum kilosunun 3 katına, 2 yaşında doğum kilosunun 4 katına erişmesi gerekir. İki yaşından büyükler için kullanılacak formül: Ağırlık: Yaş X 2 + 8 kg Boy: Yaş X 5 + 80 cm.

Standart değerlere göre yorum: Standart değerin % 91-110’u Normal, % 81-90’1 Riskli, < % 80’i Malnütrisyonlu, % 110-119’u Fazla kilolu, > %120 Şişman olarak değerlendirilir.

Örnek: 10 aylık 9 kilo ağırlığındaki bebeğin büyüme durumunun değerlendirilmesi Olması gereken standart kilonun hesabı: İlk 3 ay için = 3 X 800= 2400 g 4-6. aylar için = 3 X 700= 2100 g 7-9. aylar için = 3 X 500= 1500 g 10. ay için = 1 X 300= 300 g TOPLAM= 6300 g Doğum Kilosu = 3000 g (Biliniyorsa o yazılır.) Genel Toplam=9300 g Değerlendirme: Standart (% 100) 9300 g ise ? 9000 g ?= 9000 x 100 / 9300= % 96.8 Bu çocuk normaldir.

PREMATÜRELERİN BESLENMESİ <37 hafta süren gebelik sonucu doğan ve genellikle doğum kilosu <2500 g olan bebeklerdir. Emme ve yutmakta zorluk çekerler. Doğum sonrası ortama uymaları daha zor olur. Enfeksiyonlara karşı daha hassastırlar. Vücut ısıları düşüktür.

Bu bebekler için de en iyi besin anne sütüdür. Bebek az miktarda sık aralıklarla beslenir. Anne sütü verilemiyorsa prematürelere özel formüller kullanılması uygun olur. Sosyo-ekonomik durum elvermiyorsa inek sütü sulandırılarak kullanılır.

GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE PEM AÇISINDAN RİSKLİ ÇOCUKLAR Emzirilmeyen tüm bebekler 2500 gramdan daha az kiloda doğanlar İkiz veya çoğul doğumlar Doğum sırası 5., 6. dan sonra olanlar Doğumdan sonraki ilk 1 yılda ölen kardeşi olanlar Yaşamın ilk aylarında tekrarlayan ishal, kızamık, boğmaca gibi hastalıklara yakalananlar

Yoksul ailelerin bebekleri Yetim veya öksüz kalanlar Standartlara uygun büyümeyenler Ablalarının baktığı bebekler Doğuştan anomalisi olanlar

OKUL ÖNCESİ ÇOCUKLARDA BESLENME DAVRANIŞLARINDAKİ GELİŞİM SIRASI Yaş Beklenen Davranışlar 0-4 aylar Doğumda emme ve yutma refleksi vardır. 4. ayda yiyeceği gözleriyle fark eder. 4. ayda başını, ortada dengede tutar. 5-8 aylar 5. ayda bazı yiyecekleri(elma, havuç vb) elinde tutar. Yakınındaki nesnelere uzanır Desteksiz oturur. İki eliyle biberonu tutar Elindeki besini ağzına götürerek yemeğe başlar.

Yaş Beklenen Davranışlar 9-11 aylar Yardımla bardaktan su ve süt içer. Yiyeceği ağzına götürerek çiğner. 12-18 Biberondan içmeyi bırakır. Boş tabağı uzatır. Kaşıkla kendini besler (dökerek-saçarak) 19-22 Kağıda sarılı yiyeceklerin kağıdını açar. Yardımsız olarak bardaktan su veya süt içebilir. Kaşığa yiyecek doldurur ve dökmeden yiyebilir.

Yaş Beklenen Davranışlar 23-24 aylar Çatal kullanmaya başlar. Yardımsız olarak aldığı şişedeki içeceği dökmeden bardağa boşaltır. Pipet kullanabilir. 4-6 yıllar Peçete kullanabilir. Çeşmeden su içebilir. Masada yiyecekleri bıçakla kesebilir.

TEŞEKKÜRLER…