ÜROLOJİK ACİLLER
ÜROLOJİK ACİLLER Genitoüriner Sistem Travmaları Genitoüriner Sistem Travmaları Dışındaki Aciller
Genitoüriner Travma (GÜT) Epidemiyoloji Erişkin travmalarının %2-5’ni oluşturur. Çocuk künt abdominal travmalarının %10’nu GÜT içerir. Büyük çoğunluğu künt travmadır. GÜS travmalarının %80’ni böbrek, %10’nu mesane travması içerir. Üretra injurilerin çoğunluğu erkeklerde görülür, pelvik travmayla ilişkilidir. Üreter injurileri genellikle penetran travmayla ilişkilidir.
GÜT-Klinik yaklaşım GÜT nadiren acil girişim gerektirir. GÜT araştırması hayat tehdit edici injurilerin değerlendirilmesi yerine geçmemelidir. GÜT değerlendirilmesinde ilk adım sekonder bakıda gövde, pelvik bölge ve perinenin ayrıntılı değerlendirilmesidir. GÜT’da semptom ve bulgular çeşitli ve nonspesifiktir. İç çamaşırda kan olması önemli bir bulgudur. Perineal laserasyon araştırılmalıdır.
GÜT-Klinik yaklaşım Rektal muayenede; sfinkter tonusuna, prostat pozisyonuna, barsak duvar bütünlüğüne, kan ve kitle varlığına dikkat edilmelidir. Genital organ muayenesi de yapılmalıdır. Penil şaftta, skorotumda ve perinede ekimoz, hematom laserasyon ve üretral meada kan araştırılmalıdır. Kadınlarda vaginada laserasyon ve hematom bakılmalı, gerekirse spekulumla veya bimanuel vaginal muayene yapılmalıdır.
GÜT-Klinik yaklaşım İkincil bakıda çekilen grafiler anteroposterior pelvik grafiyi de içerir. Yatak başı çekilebilir. Bu grafilerde pelvik fraktür varlığı GÜT olasılığını akla getirmelidir.
GÜT-Klinik yaklaşım-Üriner katater takılması Genellikle idrarda hematüri varlığı değerlendirilinceye kadar üriner katater takılmamalıdır. Ancak idrar çıkışı takip edilmek gerekiyorsa, üretra travması bulguları varlığı değerlendirilerek takılabilir. Üretra travması şüphesi durumunda suprapubik katater takılması mantıklıdır.
GÜT- Foley Takma Kontrendikasyonları Üretral meatusta kan Üretra çevresine penetran yaralanma Rektal muayenede yukarı yerleşimli prostat (veya prostatın palpe edilememesi) Kelebek tarzında perine hematomu Bu durumda retrograd üretrografi (RGÜ) uygulanır, hasar yoksa foley takılır.
Sleeve Hematoma
Butterfly Hematoma
GÜT -Hematüri İlk yapılan idrar analizi injuri lokalizasyonu için anahtar olabilir. En az iki örnek (boşalmanın başlangıç ve sonunda) alınmalıdır. Başlangıç örnekteki hematüri üretra ve prostat, terminal örnekte mesane boynunu, sürekli hematüri mesane, üreter ve böbrek injurisini gösterir.
GÜT -Hematüri Gross hematüri GÜS’in herhangi bir yerinden kaynaklanabilir (%95 mesane). Gross hematüri diagnostik görüntüleme çalışmalarını zorunlu kılar. Bazı çalışmalar erişkin künt travmalı hastalarda hematüri derecesi ile injuri derecesinin uyuşmadığını belirtmektedir.
GÜT -Hematüri Anlamlı hemodinamik bozulma yoksa izole mikroskopik hematüri anlamlı künt injuri ile uyuşmaz. Son konsensus; stabil izole mikroskopik hematürili erişkin hastalarda ileri görüntüleme çalışmaları gereksizdir. Ancak, hızlı deselerasyon yaralanmalarında -renal pedikül yaralanmalarında- minimal hematüri olabilir veya hiç hematüri görülmeyebilir. Hematürili hastada geçici de olsa hipotansiyon varsa izole hematüri olarak düşünülmemelidir.
GÜT -RENAL SİSTEM İNJURİSİ İLE İLİŞKİLİ ANAHTAR KLİNİK BULGULAR Aselerasyon- deselerasyon injurileri (renal Pedikül) Alt kot kırıkları (böbrek) Alt torasik ve üst lomber vertebra kırıkları Pelvik fraktür (üretra) Abdominal travma Flanks ta ekimoz, hassasiyet ve kitle (böbrek)
GÜT-RENAL SİSTEM İNJURİSİ İLE İLİŞKİLİ ANAHTAR KLİNİK BULGULAR 7. At biner şekilde injuri (üretra) 8. Penetran travma 9. Penil, skrotal ve perineal hematom (üretra) 10. Gross hematuri 11. Mikroskopik hematüri (bazı durumlarda) 12. Anormal yerleşimli prostat (post üretra) 13. Penil meatusta kan
Hızlı deselerasyon yaralanması Renal pedikül ve vasküler yaralanma ile sonuçlanabilir. Mortalitesi yüksektir. Fakat oldukça nadirdir (<%1 tüm renal travma) Hematüri görülmeyebilir. Renovasküler görüntüleme yapılır. Genellikle diğer nedenlerle cerrahi endikasyonlar vardır.
Künt GÜT görüntüleme Göz önünde bulundurulacak özellikler İV kontrast yalancı pozitif kan görünümüne neden olur Öz. Şoktaki bir hastada verilebilecek total kontrast madde miktarı sınırlıdır. Hipotansif hastalarda kontrast madde indüklediği ABY gelişebilir. Abdominal CT daha fazla bilgi verir, fakat stabil hasta gerektirir. Operasyonda tek-şut İVP sırasında karşı böbreğin durumunun tespitine ihtiyaç gösterebilir
GÜT- Pediatrik künt travma Hematüri derecesi ile injuri derecesi korelasyon gösterir. Bir çok otor herhangi bir derece hematüri varlığında ve hemodinami stabil olsa bile görüntüleme önermektedir Ancak, <50 RBCs/hpf hematüride anlamlı bir injuri görülmemiştir. Artık, son çalışmalarda renal injurinin bütün gradelerinde hemodinamik stabilse konservatif yaklaşım önerilmektedir.
GÜT- USG Anlamlı renal injurinin erken (ilk) dönemde tespitinde veya dışlanmasında kabul edilebilir rolü azdır. Renal fonksiyon hakkında hiçbir şey ortaya koymaz.
GÜT- Düz film Kot, torasik veya üst lomber vertebra ve pelvis kırıklarını gösterir, ki bu GÜT olasılığını akla getirir İnjuriye bağlı psoas gölge kaybı ve skolyoz gelişebilir. Üriner traktın değerlendirilmesi için yetersizdir.
GÜT- CT Gross hematürili künt travma, hematüri olan anstabil multitravma ve hızlı deselerasyon yaralanmalarında endikedir. Böbrek veya üreterlere olası penetran yaralanma At nalı veya hidronefrotik böbrek şüphesi Massif hematüri (RGÜ veya sistogram uygulandıktan sonra) Şiddetli yan ağrısı Belin yan tarafında ekimoz veya kitle
GÜT- CT CT Renal injuri şüphesinde diğer görüntüleme yöntemlerinin üstündedir. Renal İnjuriyi sınıflandırmaya uygun olması da bir diğer avantajıdır. Minor injurileri, minimal ekstravazasyonları, hematom varlığını ve diğer organ durumlarını değerlendirilebilir. Hematürili çocuklarda da seçilecek görüntüleme yöntemidir.
GÜT- CT Dezavantajları; stabil hasta gerekir, pahalıdır, vasküler (Özellikle venöz) injurileri saptamak güçtür.
GÜT- MR İlk seçenek görüntüleme yöntemi değildir. CT ile eşit değerdedir. Hemodinamik stabil ve kontrast allerjili hastalara uygulanabilir.
GÜT- Anjiografi CT büyük oranda anjio yerini almıştır, ancak renal venöz injurilerde hala anjio gold standarttır. İVP ve CT ile fonksiyon göstermeyen böbrekli seçilmiş hastalarda endikedir. Penetran yaralanmalarda vasküler injuri olasılığı Durmayan kanamalarda embolizasyon bir diğer endikasyonlarıdır
GÜT- Radyonukleotid görüntüleme Çok sınırlıdır. İyot allerjili hastalarda kullanılabilir Dirençli idrar kaçaklarında endikasyonu vardır.
GÜT- İVP Anlamlı bir bel ağrısının eşlik etmediği mikroskopik hematüride IVP endike değildir (uyanık ve intoksikasyonu olmayan hastada) Eğer mikroskopik hematüri ile birlikte aşağıdakilerden herhangi biri var ise uygulanmalıdır: Şok (sistolik KB<90) Yan ağrısı, kitle veya ekimoz Üreter yaralanma şüphesi
GÜT’de İVP ve CT Karşılaştırması CT renal travmaları belirlemede IVP’den daha güvenilirdir, ama üreteral travmada daha az yararlıdır Batının geri kalan bölümlerini değerlendirmek için CT gerekiyorsa, IVP’ye genellikle gerek yoktur CT, sagittal kesitler uygulanarak üreterlerin görüntülenmesinde kullanılabilir.
GÜT- Retrograd Üretrografi (RGÜ) Tekniği Kontrast madde 30-35cc enjektöre çekilir (eğer dilüe edilmemişse tam yoğunlukta kullanılabilir) Küçük foley (12-14 Fr) veya ince bir boru enjektör ucuna yerleştirilir Adaptör boru veya Foley penis ucuna sokulur (ve balonu hafifçe şişirilir) Üretral kıvrılmaları engellemek için penis gergin şekilde oblik pozisyona alınır.
GÜT- Retrograd Üretrografi (RGÜ) Tekniği Kontrast mesanede + ekstravase olmuşsa inkomplet yırtılma, sadece ekstravase ise komplet kopma Eğer RGÜ üretral rüptürü gösteriyorsa: Üroloji konsultasyonu iste ve “foley takma” Mesane dekompresyonu için suprapubik katater takılabilir veya 20 gauge iğne kullanılabilir
GÜT- Sistografi Mesane injuri şüphesinde çekilir Üretral yaralanma olmadığını RGÜ ile doğrulayıp 100- 200cc kontrast madde enjekte et; foleye klemp koy Birinci filmi çek Eğer taşma yoksa, 300cc daha enjekte et, foleyi klemple İkinci filmi çek Klempi aç, mesaneyi boşalt ve üçüncü filmi çek (boşalma sonrası film = Post-void). Eğer ihtiyaç varsa IVP / CT ile devam et
Penetran GÜT Renal yaralanmalarının %10’nu oluşturur. Aşikar hematüri görülmeyebilir. Hematüri derecesi travma ile orantılı değildir Potansiyel GÜS Penetran yaralanmalı stabil hastalarda görüntüleme yapılmalıdır Görüntüleme yöntemi seçimi yaralanan bölgeye bağlıdır. Böbrek için primer görüntüleme yöntemi CTdir. USG’nin renal travma için tanı veya sınıflandırmada kabul edilebilir rolü yoktur.
Penetran GÜT Üretere yakın penetran yaralanmalar görüntüleme gerektirir. İVP veya kontrastlı CT ile değerlendirilir. Ekstravazasyonu ve diğer intraabdominal organları değerlendirmek için CT daha avantajlıdır. Unstabil hastalar ameliyathanede tek şut İVP ile değerlendirilebilir.
Penetran GÜT Penetran mesane yaralanmalarında gross hematüri vardır Penetran mesane yaralanmalarında seçilecek tanı yöntemi sistografidir.
GÜT spesifik yaralanmalar Renal yaralanma Üreter yaralanması Mesane yaralanması Üretra yaralanması Dış genital organ yaralanması
Renal yaralanma Retroperitoneal bir organ Perinefritik yağ yastık görevi yapar Gerota’s fascia T10 - L4 düzeyindedir 10-12 kot Sadece pedikülle sabitlenir. 1.2 L kan/ dk
Renal yaralanma % 80-90 künt travma Hızlı deselerasyon / Direkt darbe Mutlaka şüphelenilecek durumlar Sırt/ flank / alt toraks / üst abdomen Travması Flank ağrısı / alt kot # Hematüri / flanks üzerinde ekimoz Ani deselarasyon / yüksekten düşme Lumbar transvers proces #
Renal yaralanma Lumbar Transverse Process Fractures Prospective study (1994-1999) Lumbar spine # 191 patients Transvers # % 29, Transvers process # with Abdominal organ injury % 48 NoTransvers process # with Abdominal organ injury %6 Kidney: 1/3 Liver: 1/3 Spleen: 1/4 Miller et al. Lumbar transverse process fractures: a sentinel marker of abdominal organ injuries. Injury. 31:773; 2000.
Renal yaralanma-Sınıflama Grade I Kontuzyon Hematüri Urolojik çalışmalar N Hematom Subkapsular Büyümez
Renal yaralanma-Sınıflama Grade II Hematom Perirenal Büyümez Laserasyon < 1.0 cm Sadece Renal Korteks İdrar ekstravasasyon yoktur
Renal yaralanma-Sınıflama Grade III Laserasyon > 1.0 cm Sadece Renal korteks İdrar extravasationu yok Toplayıcı sistemler sağlamdır
Renal yaralanma-Sınıflama Grade IV Laserasyon Renal korteks Renal medulla Toplayıcı sistem Vasküler Ana renal arter/ven injurisi ve hemoraji
Renal yaralanma-Sınıflama Grade V Böbrek tamamen parçalanmıştır. Renal hilum (pedikulde) ayrılma vardır ve böbrek devaskülerize
Renal yaralanma-Sınıflama Pedikule Injurisi
Renal yaralanma- IVP Penetran injurilerde çok düşük sensivitesi vardır renal injurilerin sınıflandırılmasında sınırlıdır Hiçbir zaman 1. seçenek değildir. Sadece unstabl hastalarda ilk seçim olabilir Kontrast CT Stabil hastalarda seçilir Sınıflamada daha sensitive ve spesifiktir. Diğer abdominal injurileride tanımlar
Renal yaralanma- Penetran travma: Hepsi görüntülenmeli (%9: hematuri yoktur) Künt travma: Gross hematuri Mikroskopik hematuri (5 RBC/hpf) + Şok (KBs90) Çocuk > 50 RBC / hpf
Renal yaralanma-Tedavi Grade I-II Konservatif Grade III-IV Hemodynamik stabilse konservatif Grade V Cerrahi
Renal yaralanma-Tedavi 2,467 patients with renal trauma , Predicts the need for surgery Need for surgery ; nephrectomy rates: Grade I: 0 0% Grade II: 15 0% Grade III: 76 3% Grade IV: 78 9% Grade V: 93 86% Santucci et al. Validation of the American Association for the Surgery of Trauma Organ Injury Severity Scale for the Kidney. J Trauma; 50:195-200; 2001.
Renal yaralanma-Tedavi Kesin Cerrahi endikasyonları: Kontrol edilemeyen renal hemoraji Multipl lasere, parçalanmış böbrek Ana renal damar kopması Genellikle Penetran injuriler
Üreter yaralanması Nadirdir. Daha çok Retroperitoneal bölgeye penetran yaralanmalarla birlikte görülür. Nadiren künt travma ile oluşur Genellikle cerrahi müdahale gerektirir (stent üstüne sütürle onarım) Jinekolojik ve kolon cerrahisi sırasında iatrojenik olarak oluşabilir
Üreter yaralanması
Mesane yaralanması Ekstraperitoneal ve intraperitoneal bir organ %82 eksternal travma, % 14 iatrojenik Künt: %60-85, %15-40 penetran Gross hematüri, suprapubik ağrı, idrar yapmada güçlük Komplikasyonları Pelvik/abdominal duvar absesi/nekroz Peritonitis Intraabdominal abse Sepsis / Ölüm
Mesane yaralanması Ekstraperitoneal (sistograma göre tiplendirilir) En çok görülen tipi % 89-100 Pelvik # ile birliktedir Tüm pelvik # %5-10 mesane rüptürü vardır Intraperitoneal İdrar abdomene Ekstrave olur Dolu mesaneye ani güç uygulanması ile oluşur Mortalitesi (20%)
Mesane yaralanması Sistografi:Altın standard, CT sistografi : yeni trend
Mesane yaralanması Bladder contusion and displacement from pelvic hematoma
Üretra yaralanması Hemen hemen çoğu erkeklerde görülür Anlamlı morbidite sahiptir Striktür Inkontinans Impotans Tanı konulamazsa partiyalden komplete yırtılmaya dönüşür
Üretra yaralanması Prostatic Membranous Bulbouss Pendulous
Üretra yaralanması- posterior Şiddetli eksternal güç % 90’da Pelvik # Pelvik # : % 5-25 Posterior uretral injuri
Üretra yaralanması- posterior Gross hematuri %98 İdrar yapamama uretral meatusda kan Pelvik / suprapubik hassasiyet Penil / scrotal / perineal hematom Yumuşak / yüksek yerleşimli prostat/ rektal muayenede kitle
Üretra yaralanması- posterior
Üretra yaralanması- Anterior Posteriordan daha sık Direkt travma Genellikle pelvik # yoktur Meatusda kan İdrar yapamama Penil/Scrotal/Perineal Kontusyon Hematom Sıvı toplanması
Üretra yaralanması- Anterior
Üretra yaralanması-yaklaşım Posterior ise suprapubik kateter uygulanır ve geç dönemde cerrahi onarım ile tedavi edilir. Anteriorunda ise Eğer parsiyel ise: uzun süreli foley kateter ile tedavi edilir Büyük yırtık varsa: cerrahi ile tedavi edilir (stent ile onarım ve drenaj)
Dış genital organ yaralanması- skrotal Avulsiyon, künt, penetran olabilir. Ödem, ekimoz, cilt kaybı, yara giriş çıkışı, testis epididimis bağlı ağrı, inguinal herni varlığı değerlendirilmelidir. Testis torsiyonu ekarte etmeyi unutmamak gereklidir (torsiyon travma sonucu oluşabilir)
Dış genital organ yaralanması- skrotal Testis kapsül bütünlüğünün bozulduğundan şüphe ediliyorsa ultrason ve uroloji konsültasyonu iste Kapsül rüptürü veya laserasyonu cerrahi onarım gerektirir Penetran travma var ise antibiyotik verilmeidir (Staph. aureus’a da etkili olan)
Dış genital organ yaralanması-Penil Penil fraktürü (korpus kavernosum rüptürü), amputasyonu, penetran yaralanması veya yumuşak dokuda yaralanma görülebilir. Ürolojik acillerden olup cerrahi gerektirir
Dış genital organ yaralanması-Penil Üretranın durumunu belirlemek için erken dönemde retrograt üretrogram (RGÜ) uygula Aynı zamanda sistogram gerekebilir Antibiyotik tedavisini erken uygula Corpora cavernosayı çevreleyen fasiada herhangi bir yırtık mutlak cerrahi onarım gerektirir
Dış genital organ yaralanması- Labial ve Vajinal İntroitus Yüzeysel kesiler sütür gerektirmeyebilir Çoğunlukla antibiyotik gerekir Eğer cinsel travma ise: Danışmanlık / kriz müdahalesini ayarla Polisi bilgilendir / kanıtları koru Seksüel geçişli hastalıkların profilaksisi düşünülmeli Gebelik profilaksisini düşün
TRAVMA DIŞI ÜROLOJİK ACİLLER 1-Anüri ve Oligüri TRAVMA DIŞI ÜROLOJİK ACİLLER 1-Anüri ve Oligüri .Akut üriner retansiyon 2-Hematüri ve Hemoglobe 3Renal kolik
1-ANÜRİ VE OLİGÜRİ OLİGÜRİ;İDRARINI NORMAL KONSANTRE EDEBİLEN (1035’E KADAR) BİR KİŞİDE 24 SAATLİK İDRAR MİKTARININ 400 ML’NİN ALTINDA OLMASINA DENİR. ANÜRİ;24 SAATLİK İDRAR MİKTARININ 100ML’NİN ALTINDA OLMASINA DENİR.
ETİYOLOJİ 1.Pre-renal nedenler .Dehidratasyon .Sepsis .Kalp yetmezliği .Kanama .Renal arter embolisi .Renal ven trombozu 2.Renal nedenler .Glomerular nedenler .Tübüler nedenler 3.Post renal nedenler .Supravezikal nedenler .İntravezikal nedenler .İnfravezikal nedenler
POSTRENAL NEDENLER 1.Supravezikal nedenler: Üreterlerin taş, tm, üreteropelvik darlık, üreterovezikal darlık gibi nedenlerle iki taraflı obstrüksiyonu sonucu 2.İntravezikal nedenler: Mesane taşları ve tümörleri, nörolojik hastalıklar, ilaçlar sonucu 3.İnfravezikal nedenler: BPH, prostat ca.,üretral darlık, üretral valve vb.
Akut Üriner Retansiyondur. En sık klinik bulgu Akut Üriner Retansiyondur.
Akut üriner retansiyonun en sık nedenleri a.Prostatik nedenler .BPH .Prostat ca. .Akut prostatit b.Üretral nedenler .Travma .Striktür .Tümör .Periüretral bezlerin enf.
Akut üriner retansiyonun en sık nedenleri c.Nörolojik nedenler .Travma .Spinal kord hastalıkları .Periferik nöropati d.İlaçlar .Fenotiyazinler .Antikolinerjikler .Diazepam .Ganglion blokerleri .Narkotikler
Klinik: Hasta aniden işeyememe ,suprapubik ağrı,SPK,SPH şikayetleri ile acil servise başvurur TEDAVİ: 14 F’den küçük olmamak üzere Foley kateter takılması Kateterin ara ara klemplenerek 50-100 ml yavaş şekilde boşaltılması(Hematura exvacuola) Üretral kateterizasyon olanaklı değilse suprapubik aspirasyon veya sistostomi konulması.
2-HEMATÜRİ ve HEMOGLOBE NEDENLERİ Enfeksiyon Taş Tümör Travmalar Glomerulonefritler BPH Renal enfarkt Renal ven trombozu Koagulasyon ve trombosit defektleri Vaskülitler
HEMATÜRİ İLERİ ARAŞTIRMA GEREKTİRİR HEMATÜRİ İLERİ ARAŞTIRMA GEREKTİRİR. ANCAK ÜROLOJİK ACİL OLARAK HEMOGLOBE GELİŞİMİ ÖNEMLİDİR. ÜST ÜRİNER SİSTEM ,MESANE VEYA PROSTATTAN OLUŞAN KANAMALAR BAZEN O KADAR ŞİDDETLİ OLUR Kİ MESANE ÇIKIMI BLOKE OLUR VE TÜM MESANE PIHTI İLE DOLAR.(HEMOGLOBE)
TEDAVİ Çok delikli 24-26 F Foley kateter takılır SF ile irrigasyon ve aspirasyon yapılır. Çoğu kanama pıhtı boşaltılmasını takiben durur. Bu yöntemle başarı sağlanamaz ise Sistoskopi yapılıp kanama odakları koterize edilir.
3- renal kolik İdrar akımının taş, kan pıhtısı veya dökülmüş papillalar tarafından kısmi veya tam obstrüksiyonu ile oluşan şiddetli dayanılmaz ağrıdır. Tipik atak gece geç saatler ve sabahın erken saatlerinde aniden ortaya çıkar En sık neden taştır. Proksimal üreter düzeyinde ağrı flank bölgedeyken taş distale ilerledikçe ağrı karın ön duvarına doğru yayılıp üreter alt ucuna ulaştığında erkeklerde aynı taraf testise, kadında ise labium’a vurur.U-V bileşkeye ulaştığında sistitizm semptomları tabloya eklenir.
Fizik muayene Kolik tarzında böğür ağrısı Abdominal distansiyon ve ileus Ateş HT Taşikardi Defans ve rebound yokluğu
laboratuvar TİT: Yaymada lökosit ve bazen kristaller Ph yüksekliği,proteus spp. ve klebsiella spp.’a bağlı enfeksiyon taşlarını (struvit) düşündürür. CBC:Hafif veya belirgin lökositoz DÜSG:Radyoopasite varlığı saptanabilir. İVP:Kolik atağı sonrası 1 hafta içinde yapılmalıdır.
AYIRICI TANI Appendisit Kolesistit PID Ektopik gebelik Over torsiyonu Over kist rüptürü Mittelschmerz
TEDAVİ Taş 4-5 mm.den küçükse genellikle spontan düşer. Oral ve/veya i.v.hidrasyon (200ml/saat) Analjezi: 1.Morfin sülfat 2-6mg. i.v. veya 8-16 mg.i.m 2.Peptidin HCL(Dolantin,aldolan)75-100 mg i.m. 3.Analjezik+antikolinerjik(Dipiron+Hyozin ) Buscopan,Buskas,Spazmol,garalgin 6-8 saatte bir kez 4.NSAİD’ler; Diklofenak Na(Voltaren,Dicloron,Diclomec) i.m. 2x1 verilebilir.