MENOPOZ OP.DR.KENAN ERTOPÇU

Bir çok kadının korkulu rüyası olan menopoz; aslında yaşamın diğer dönemlerinden bazı konularda farklılık göstermesine rağmen, uygun önlemler alındığında ve yaşam biçimi belirlendiğinde, kadının sağlıklı, bilinçli ve en doyumlu yıllarını yaşayabileceği bir dönem olacaktır.

Nedir menopoz? Genellikle bir yıl süreyle menstrüasyon (adet) görmemek olarak tanımlanır

Adet kanaması nedir ? Menstrüasyon (adet kanaması), belli zaman aralıkları ile rahim iç tabakasının kabarıp dökülmesidir.

ADET KANAMASI Belli zaman aralıklarıyla rahim iç yüzeyini kaplayan ince dokunun hazneden dışarı dökülmesidir.

Rahim nedir? Kadın iç üreme organları; vajinanın ucunda yer alan armut büyüklüğünde bir rahim, her iki yanında ceviz büyüklüğünde yumurtalıklar ve onlara doğru uzanan tubalar ( kanallar)dan oluşur.

Üreme organları nasıl çalışır? Beyinden ve hipofizden gelen hormonların kontrolünde, bir ay sağda bir ay solda olmak üzere yumurtalıklarda follikül dediğimiz kistler oluşur. Bu kistlerden genellikle sadece bir tanesi 2-2.5 cm çapına kadar büyür, çatlar ve içinden insan vücudunun en büyük hücresi olmasına rağmen, toplu iğne başından ufak, milimetrenin beşte biri büyüklüğünde yumurta çıkar ve kanalda ilerlemeye başlar.

ADET KANAMASI NASIL OLUR? Yumurtalıklarda her ay Follikül dediğimiz yaklaşık 2cm ye kadar büyüyen bir kist oluşur Beyin ön bölümünde hormonları kontrol eden merkez olan hipofiz yumurtalıklara FSH ,LH hormonlarıyla mesaj gönderir Follikül hem yumurtayı İçerir hemde rahim iç zarını kabartan estrojen hormonu salgılar.

Yumurtalıktan çıkan hormonlar nelerdir ? Yumurtalıktan östrojen ve progesteron hormonları salgılanır. Hipofizden salgılanan FSH hormonu etkisiyle gelişen, follikül kistinin salgıladığı östrojen hormonu, rahim iç tabakasını kabartmaya başlar. LH hormonu etkisiyle follikül çatlar, içindeki yumurtayı tubaya (fallop kanalına) gönderir, follikül yerine oluşan sarı cisim progesteron hormonu salgılar, bu hormon da rahim iç tabakasında östrojenin yaptığı kabarma etkisini değiştirir (Bir anlamda rahim içi kanserinden koruyucudur). Progesteron genelde 14 gün salgılanır ve sonra rahim iç tabakası dökülür (adet kanaması). Demek ki kadında yumurta, adetten 14 gün önce çıkacak, 2 gün yaşayacak ve 3 gün yaşayan spermlerle karşılaşırsa, bu dönemde gebelik olasılığı artacaktır.

Yumurta çıktıktan 14 gün sonra rahim iç zarı dökülür Follikül çatlar yumurta kanallara İlerler. Follikül yerinde oluşan sarı cisminsalgıladığı progesteron hormonu rahim iç zarını değiştirir Yumurta çıktıktan 14 gün sonra rahim iç zarı dökülür (adet kanaması)

Gebelik nasıl oluşur? Yumurta, kanalda spermler (erkeğin tohum hücreleri) ile karşılaşırsa gebelik oluşabilir. Bu olasılık, 35 yaşın altında her ay için dörtte bir, 35 yaş üzerinde beşte bir olacaktır. Döllenmiş yumurta kanalda 5 gün ilerledikten sonra rahim içine yuvalanır ve gebelik oluşur. Döllenmiş yumurta kanalda ilerleyemez ve burada büyürse ciddi sağlık sorunu olan dış gebelik oluşur.

GEBELİK NEREDE OLUR? Yumurta çok küçüktür ve sadece 2 gün yaşar Erkek tohum hücreleri(spermler) Sadece 3 gün yaşarlar ve Kanalda yumurta ile karşılaşır Milyonlarca spermden sadece 1000 tanesi kanala ulşaşır, Bunlardan sadece biri kanalda yumurtanın içine girer

HER AY GEBE KALMA OLASILIĞI 35 YAŞ ALTI 1/ 4 , 35 YAŞ ÜSTÜ 1/5 Döllenmiş yumurta 5 gün yolculuktan sonra rahim iç tabakasına yuvalanır

Embryo 8 haftada (2 ay)1.5 cm 12 haftada (3ay)5.5 cm dir

MENOPOZ ,YUMURTALIKLARDAKİ FOLLİKÜLLERİN TÜKENMESİDİR. MENOPOZDA FOLLİKÜL GELİŞİP ÇATLAMAYACAK VE İÇİNDEN YUMURTA ÇIKMAYACAK VE ARTIK ÇOCUK OLMAYACAKTIR. GELİŞEN FOLLİKÜL OLMAYACAK ÖSTROJEN VE PROGESTERON HORMONU SALGILANMAYACAK VE ADET KANAMASI GELMEYECEKTİR. HİPOFİZ, FOLLİKÜL GELİŞTİRMEK İÇİN SÜREKLİ FSH VE LH HORMONU SALGILAYACAK, YUMURTALIKLAR BUNA YANIT VERMEYECEĞİ İÇİN, BİZİM MENOPOZ TANISI OLARAK BİLDİĞİMİZ, KANDA YÜKSEK FSH VE LH VE DÜŞÜK ESTROJEN E2 DEĞERLERİ ORTAYA ÇIKACAKTIR.

Menopozda yumurtalıkların işlevleri bitmiştir. Yumurta gelmeyince gebelik oluşmayacak, hormon gelmeyince de adet olmayacaktır.

Menopoz, ülkemiz kadınlarında genellikle 48-52 yaş arasında ortaya çıkar. Ailede erken menopoz varlığında,sigara içen kadında, stresli şehir yaşantısı, tiroid ve kortizon hormonları etkisi gibi bazı nedenlerle menopoz daha erken yaşlarda ortaya çıkabilir.

MENOPOZU ENGELLEMEK VEYA GECİKTİRMEK DİYE BİR KAVRAM YOKTUR, ÇÜNKÜ YUMURTALIKLARIN İŞLEVİ BİTMİŞTİR. SADECE EKSİK OLAN HORMONLARIN ORTAYA ÇIKARDIĞI BULGULARIN BAZILARINI AZALTABİLİRİZ.

Her kadının menopoza girerken farklı yakınmaları vardır. Östrojenlerin, vücudundan çekilmesiyle, kadında bazı bulgular görülmeye başlanır; gövdenin sadece üst bölümünde ortaya çıkan ateş basmaları vardır. (Bunlar 15-20 saniye sürebilir günde birkaç kezden haftada birkaç keze kadar değişebilir) , arkasından ter boşanmaları oluşur, çarpıntı gelir, uykusuzluk vardır, depresyon, huzursuzluk ve sinirlilik vardır. Pencereler sıcak diye açılır, yaşamın tadının olmadığından bahsedilir. Bu yakınmalar her kişide farklı düzeyde oluşacak ; sıcakla, yorgunlukla, üzüntü ve stresle kafein (kahve,nescafe) ve alkol alındığında artacaktır. Menopoz öncesi dönemden, menopozdan yıllar sonrasına kadar devam edebilir.

Bu bulgular buzdağının sadece tepesini gösterir. Hormonların azalmasıyla kadında bazı yapısal değişiklikler oluşacaktır. Bunlar başlıca üç grupta toplanabilir;

1.ATEROSKLEROZ (DAMAR SERTLİĞİ) Ateroskleroz (damar sertliği) ve buna bağlı koroner kalp hastalıkları artacaktır. Östrojen eksikliğine bağlı damarlardaki yapısal değişiklikler, iyi kolesterol HDL'de azalma ve kötü kolesterol LDL'de yükselme, kan yağları ve şekerinde artış, tansiyon yükselmeleri, arkasında kilo almalar menopozun beklenen bulgularıdır. Aşırı kilolular, sigara içenler yeterli spor yapmayanlar risk grubundadırlar. Ne yazık ki hormon tedavilerinin artık bu bulguları azaltmadığı düşünülmektedir. Bu nedenle menopoz öncesi dönemden itibaren, kadınlar yaşam biçiminde belirgin değişiklikler yapmak zorundadırlar. Sağlıklı beslenmek için; kırmızı etten beyaz ete (tavuk,balık) dönülmeli, bitkisel proteinlerden, fitoöstrojen içeren soya fasülyesi tüketilmeli, spora (özellikle yürüyüş ve yüzmeye) ağırlık verilmelidir. Sigara içen kadınlarda kalp krizi riskinin %10'dan % 40'lara çıkabileceği de mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.

2.OSTEOPOROZ (KEMİK ERİMESİ) Östrojenin azalması, kemik yapım ve yıkım arası dengeyi bozacak, önce vücut kemik kitlesinin %10'unun kaybıyla osteopeni (kemik azalması) ve %25'inin kaybıyla osteoporoz (kemik erimesi) oluşabilecektir. Zayıf, hareketsiz, güneşe çıkmayan ve sigara içen kadınlar risk grubundadırlar. Hormon Replasman Tedavisi (HRT), dediğimiz menopozda azalan östrojen ve progesteron hormonlarının dışardan takviyesi, özellikle ilk 5 yıl içinde kullanıldığında, kemik erimesini yarı yarıya azaltabilecektir. Menopoza girişte; ilk beş yıl içinde,vücut kemik kaybı hızı, yılda %4 iken (BEŞ YILDA %20), beş yıldan sonra yıllık %1'e düşecektir. Günümüzde büyük çalışmalar, hormon kullanan kadınlarda ilk beş yılda, meme kanserinde artış olmadığını belirtmektedirler. Bu nedenle; menopoza girer girmez başlayan ve 5 yıl süren hormon takviyesi; özellikle risk grubu kadınlarda, kemik erimesini % 50 oranda azaltabileceği için önerilebilir.

3.ALZHEİMER Unutkanlık gibi erken bunama belirtileri gösteren bu hastalık erken menopoza girenlerde daha sık olarak karşımıza çıkar. Ailede varsa menopozdan sonra kadında risk daha da artacaktır. Azalan östrojenin, beyinde sinir hücreleri arasındaki sinapsların üzerindeki olumsuz etkisi önemlidir. Hormon tedavisi, Alzheimer olasılığını azaltmada iyi bir seçenek gibi gözükmektedir

MENOPOZ ÖNCESİ ADET KANAMASINDAKİ DEĞİŞİKLİKLER; Östrojen salgılayan follikül kistlerinde azalma, her ay follikül çatlaması olmayınca sarı cisim oluşmayınca progesteron salgılanmaması nedeniyle, rahim iç tabakasında düzensiz dökülmeler olmaya başlayacaktır. Bunlar genellikle adet kanamalarında gecikme, arkasından uzun ve fazla süren kanamalar şeklinde kendini gösterir. Bazı kadınlarda adet kanamasında azalma olabilir.

Hormon replasman tedavisinde, ilaçlar düzenli kullanıldığında, rahim iç tabakası düzenli kabarıp dökülecektir. Yine de tedavi sürecinde olası rahim içi kanseri risk artışını (%1'den az) belirlemek için, altı ayda bir vajinal ultranosonografi ile rahim iç tabakası kalınlığı ölçülmelidir.

4 MM ALTINDAKİ KALINLIKTA ,O YIL İÇİN RAHİM İÇİ KANSERİ GELİŞME ŞANSI SIFIRA YAKINDIR VE HORMON KULLANIMINA GÜVENLE DEVAM EDİLEBİLİR.

Hormon kullanımını, unutmadan, düzenli devam ettirmemize rağmen, ortaya çıkan düzensiz kanamalarda, rahim içinden parça alınarak patolojik değerlendirme yapılması gerekebilir.

RAHİM İÇİNDEN PLASTİK PİPELLE İLE ÖRNEK ALINMASI

HERHANGİ BİR TEDAVİ ALMAYAN KADINDA, MENOPOZDAN BİR YIL SONRA KANAMA OLURSA %50 ORANDA RAHİM İÇİ KANSERİ DÜŞÜNÜLMELİ VE RAHİM İÇİNDEN BİOPSİ ALINMALIDIR.

RAHİM İÇZARI (ENDOMETRİUM) KANSERİ KADINDA EN SIK GÖRÜLEN GENİTALKANSER TÜRÜDÜR TÜMÖR HÜCRELERİ ÖNCE RAHİM AĞZI VE YUMURTALIKLARA YAYILIR

RAHİM AĞZININ AÇILMASI RAHİM DUVARLARININ KÜRETLE KAZINMASI VE PARÇA ALINMASI RAHİM AĞZININ AÇILMASI

ATROFİ; Menopozdan sonra azalan östrojenlerin etkisiyle vajinada, idrar torbasında, pelvis tabanını koruyan kaslarda ve ciltte incelmeler söz konusu olacaktır. Vajen dokusundaki atrofide; vajende kuruluk artacak, cinsel beraberlikte ağrılar ve bazen kanamalar olabilecek, akıntının yapısı değişecektir. Hijyen önemlidir ;tuvalet temizliğini önden arkaya doğru yapmak ,hazneyi yıkamamak, banyodan sonra çabuk kurulanmak, sık iç çamaşırı değiştirmek). Fakat 80 yaşına kadar güvenle kullanılabilen, rahim ve meme kanseri riskini arttırmayan, lokal etkili östrojenli kremler atrofi yakınmalarının tedavisinde iyi seçenektir.

ATROFİK SİSTİT Vajene komşu idrar torbasındaki incelmeye bağlı; idrarda yanma,sık idrara çıkma ve gece birden fazla sık idrara çıkmayla kendini gösteren atrofik sistitlerde tekrarlama eğilimindedirler. Bunların önlemi için de, lokal östrojen tedavisinin yararlı olabileceğini unutmamalıyız

PELVİS TABANI SARKMALARI Menopozda, pelvis tabanını koruyan kasların zayıflaması nedeniyle, idrar torbası sarkması yakınmaları (kronik öksürük, kilo alma, ağır kaldırma, kabızlık v.b. gibi nedenlerle artan idrar kaçırmaları) ve rahimin aşağı sarkması ile ilgili yakınmalar (kask ve bel ağrısı, cinsel ilişkide ağrı) ilerleyecektir. Bunları yavaşlatmak için başlangıçta pelvik taban egzersizleri yararlı olabilir (örn; KEGEL EGZERSİZLERİ). Bulgular ilerlediğinde operasyon gerekebilir

PELVİS TABANI KASLARI

NORMAL PELVİS ANATOMİSİ İDRAR TORBASI SARKMASI

RAHİM SARKMASI

MENOPOZ ÖNCESİ GEBELİKTEN KORUNMA Son olarak menopoz öncesi dönemde düzensiz yumurtlamalar olabileceği göz önünde bulundurulmalı, etkin bir gebelikten korunma yöntemi mutlaka tercih edilmelidir. Dünya sağlık örgütü, bu dönemde uygun koşulların varlığında bütün gebelikten korunma yöntemlerinin güvenle kullanılabileceğini belirtmiştir.

Sonuçta; günümüzde menopozun ortaya çıkarttığı sorunların önemli bir bölümüne iyi planlanmış, dikkatli ve kontrollü, hormon tedavisiyle müdahele edilebileceği bilinmelidir. Kemik erimesi, Alzheimer, atrofiye bağlı yakınmaların tedavisinde ve kanama düzensizliğinde hormon tedavisinin yararları unutulmamalıdır. Hormon tedavisinin, kalın bağırsak kanserini de % 20-30 oranda azalttığını vurgulamakta yarar vardır.

TEŞEKKÜR EDERİM