YAŞLILIKTA FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER Dr. Tanju Beğer İÜCTF. İç H. ABD. Geriatri BD. YAŞLILIKTA FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER

1. Yaş nedir? Kronolojik Biyolojik Sosyal WHO ≥65 Yaşlanma: "Çevresel faktörlere uyum sağlayabilme yeteneğinin azalması"

Dünya nüfusu Petsko Genome Biology 2008 , 9:113

Türkiye Nüfus Piramidi* Nüfus artış hızı: %0,13 Yaşlı  %135 artış 4.893.423’ü ≥65 yaş (%6,8); (%56 K), 60.176’sı ≥ 90 yaş * Türkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı (31.12.2008)‏

Asıl hedef kitle: Kırılgan yaşlı !... İstemsiz kilo kaybı Bitkinlik - tükenmişlik hissi Kas güçsüzlüğü Yavaş yürüme Fiziksel aktivitede azalma (3’ünün varlığı)‏

Morfolojik Değişimler Genel prensip: Yaşlanmakla organların parankim dokusu Azalır ATROFİ

Hücre ve Dokulardaki Morfolojik Değişimler:

Fonksiyonel Değişimler A.

Fizyolojik değişiklikler Patolojik değişiklikler Genel g. Hareketlerde yavaşlama Kifoz; dağınıklık Cilt Kırışıklık,seboreik keratoz, pigmentasyon, saç: incelme/beyazlaşma Aktinik keratoz, cilt kanserleri Gözler Arkus senilis,karanlığa yavaş adapte Presbiyopi Katarakt, glokom, görme keskinliğinde (↓), makuler dejenerasyon, Kulaklar Serumen tıkaçları Presbiakuzi, belirgin işitme kaybı Ağız Dişeti çekilmesi, diş rengi koyulaşması Periodontal,mukoza h., çürük, tükrük d. Boyun Boyuna yayılan skleroz üfürümleri Karotis ü., MNG KVS S4 , Ao.skleroz ü.( ↑ CV risk), ↑ VEV S.Hipertansiyon, Ao. Stenoz ü. Akciğer Öksürükle kaybolan raller (yatalak) Sürekli raller Karın - Abd. Aort genişlemesi, organomegali GUS (K) Vaginal kuruluk, uterus/overlerde atrofi Prolapsus GUS (E) Büyümüş prostat Miksiyon sonrası mesane palpasyonu Nörolojik Beyin parenkiminde k., periferik s. İletimi/refleksler yavaş, ağrı,vibrasyon, derin duyu ↓, kelime bulmada güçlük Asimetri Kas-iskelet Kas gücü kaybı (mild), kısa adım, harekete başlama geç, yavaşlama Hareketsizlik, fonk.kaybı, kifoskolyoz, (↓) ROM , eklem deformiteleri

Deri Kurur (ter b. Azalır) İncelir Esnekliği (↓) Yağ d. (↓) Kapiller frajilite + Isı-ağrı-UV duyarsız Pigmentasyon Kıl f. beyazlaşır.

Seboreik & Aktinik keratoz(Bowen H.)‏

Göz Fizyolojik: Karanlığa yavaş adaptasyon zor, Görme keskinliği (↓) Arkus senilis Karanlığa yavaş adaptasyon zor, Parlak ışık rahatsızlığı “Presbiyopi” Patolojik: Katarakt Glokom Makuler dejenerasyon Diyabetik retinopati Hipertansif retinopati

Arcus senilis&Presbiyopi

Katarakt & Glokom

Makuler dejenerasyon (kuru&yaş)‏

Diyabetik/Hipertansif retinopati

İşitme Koklear tüylü hücrelerde atrofi Ossiküllerde dejenerasyon Yağ guddelerinde azalma İşitme nöronlarında azalma Serumen, enfeksiyonlar Presbiakuzi Östaki kanalında tıkanıklık İşitme cihazı

Tad Diş eti çekilmeleri Tükrük azalması Papillalarda atrofi Çene kemiğinde osteoporoz

Koku Olfaktor bulbus atrofisi Koku ayırt etme bozuk

Kalp ve damarlar: Fibröz d.↑, miyozit ↓; boyutları ↑, LVH Erken diastolik dolum yavaşlar, dolum b. ↑ SA, AV nod hc. ↓ LA genişler  AF, Kalp y. Diastolik disfonksiyon Kalsifikasyon , skleroz  Valvuler stenoz Baro./ adrenerjik reseptör duyarlılığı ve sayısı ↓ Aorta / Büyük arterlerde: Dilatasyon, uzama, intimal duvar kalınlaşması, media elastikiyetinde azalma  Lümenleri küçülür. Damar sertliğinde artış  Afterload artışı  Sistolik HT ve ateroskleroz C.O. (↓) Ortostatik Hipotansiyon

SOLUNUM SİSTEMİ Parankim ve elastisitede (↓), alveol sayısı (N), Kostokondral kalsifikasyon, kaslarda zayıflama, diafragma düzleşmesi:  RV %20 (↑), VK %40 (↓),TAK (değişmez) Senil amfizem: Alveoler septum hasarı; yüzey alanı azalır, fizyolojik ölü boşluk artar  Diffüzyon kapasitesi ve PaO2 düşer

Solunum sistemi defans mekanizmaları Mukosilier aktivite ve etkili öksürük refleksi (↓) Ekstrensek antijenlere akut antikor cevabı (↓) (Pnömokok ve influenza aşıları) Hücresel immünite azalması  Tbc !! Egzersiz kapasitesi (↓) Hipoksi, hiperkapni  Kemoreseptör fonksiyon cevabında azalma  Solunum sayısı ve kalp hızı ve cevabı %40-50 azalır  “Pnömoni, KOAH, uyku apne sendromu” gibi hastalık riskini artırır.

GASTROİNTESTİNAL SİSTEM Ağız: Tat duyusu azalır. Ayırt edebilme kabiliyeti azalır. Tokluk hormonu (Kolesistokin): Anoreksia. Bazal tükürük salgısı azalır. Dişler frajil, gingivalarda çekilme Dilin gücü azalır. Lingual papillalar azalır.

Özofagus: Üst özofagus sifinkter basıncı azalır  Yutmayla uyarılan gevşeme gecikir. Alt özofagus sifinkter basıncı değişmez “Presbiözofagus” : Kontraktil gücünde azalma, polifazik dalgalar, parsiyel sifinkter relaksayonu ve özofagial dilatasyon  Nörolojik ve vasküler hastalıklarda sıktır

Mide: Asit üretimini azaltan durumlar sıktır. Mukozal kan akımı, mukozal prostaglandin, glutatyon, bikarbonat ve mukus sekresyonu gibi sitoprotektif faktörler (↓) Peptik ülser riski artar. Sıvı gıdaların boşalmasında gecikme daha belirgindir (Komorbidite ve polifarmasi).

İnce barsaklar: Emilim: Ca, Zn hariç etkilenmez. D vit. reseptörleri azalır  İntestinal D vit. duyarlılığı azalır  Ca aktif transportu bozulur Laktoz intoleransı sık  Diyetle alınan Ca azaltır. Villuslarda kısalma, yüzeyinde azalma.

Kolon Divertikülozis: > 50 yaş 1/3; > 80 yaş 2/3 : Lifli gıda alımının azalması, hareketsizlik, intraluminal basınç artışı, elastin ve kollajen birikimi  Kolonun kompliyansını azaltır. >65 yaş konstipasyon sık: Sol kolon geçişi yavaş Fekal inkontinans: Anal sifinkter basıncı azalır.

Hepatobiliyer sistem: Kan akımı, kc. kitlesi ve volümü azalır. Metabolik fonksiyonu (↓), enzim aktiviteleri, fonksiyon testleri ve albumin değişmez. Kan akımına bağımlı “faz I metabolizma” (↓) (oksidasyon, redüksiyon, hidroliz) Sitokrom P450 enzim sistemi genellikle (N) Faz II met. (konjügasyon) ise çok az etkilenir. Safra taşı insidansı artar: >80 yaş, K: %40

Pankreas: Kitlesinde orta derecede azalma Egzokrin fonksiyonu değişmez. Fibrozis ve yağlanma  Ekojenitesi artar. Pankreatik duktusun çapı artar (>3 mm) Pankreatik B-hücre sekresyonu insülin rezistansı varsa düşüktür.

ÜRİNER SİSTEM Böbrek fonksiyonları: Ekstrasellüler sıvı dengesi, volüm regülasyonu ve atık maddelerin uzaklaştırılması için yeterlidir. Streslere cevap verebilme kabiliyeti (↓) Kas kitlesi azalması  Kreatinin üretimi (↓) Kreatinin tek başına yetersiz!... Plazma renin ve aldosteron: %30-50 (↓) Akut sıvı kayıplarını dengelemeleri zordur.

Böbrekler: Kortikal kan akımı azalır  Nefroskleroz ; JGA şunt , epitelyal hücreler azalır Filtrasyon >40 yaş: 1 mL/dak/1.73 m2 Glomerüler permabilite yaşla değişmez. Distal nefronda divertikül, retansiyon kistleri (↑) İdrarı dilue/konsantre, asit ekskrese etme kabiliyeti GFR ile paralel gider. Glikoz için böbrek eşiği artar  Hiperosmolar nonketotik koma!...

Sinir sistemi: Nöronların sayısı azalır Beyin ağırlığı azalır, sulkuslar genişler, kortikal atrofi artar Sinir liflerinde impuls iletimi yavaşlar Vibrasyon hissi azalır, refleksler zayıflar, pupillaların ışığa cevabı yavaşlar Lipofüksin, amiloid, senil plak, nörofibriler yumak oluşumu artar Asetilkolinesteraz, GABA, serotonin, katekolaminler azalır, MAO artar

KAS-İSKELET SİSTEMİ >50 yaş kemik yoğunluğu progresif azalır. Kemik kaybı hem aksiyal (trabeküler), hem de appendiküler (kortikal) iskeleti etkiler. Boy kısalması ve dorsal kifoz gelişir. Kıkırdaktaki değişiklikler Bağ dokusu değişiklikler Kas dokusu değişiklikler (Sarkopeni)

HEMATOPOETİK SİSTEM: Hb ve Htc: Hafifçe azalır Erirosit yaşam süresi, total kan volümü, eritrosit volümü ve trombositlerin morfolojik özellikleri yaşla değişmez. Trombosit sayısı normal veya hafifçe azalmış olabilir. Trombosit fonksiyonları değişkendir.

Lenfoid sistem değişiklikleri: Antikor cevabı azalır Otoantikor üretimi, infeksiyon ve malignitelere eğilim artar. Hematopoetik doku, doğumdan 30 yaşına kadar progressif olarak azalır. Yeterli retikülosit ya da lökosit cevabı oluşturamazlar

ENDOKRİN SİSTEM Tiroid: T4 üretimi %30 azalır; düşük VKİ, metabolizma yavaşlaması, dokuların hormon kullanımı azalması  T4 (N) ! T3 ve f-T3 hafifçe azalır. TRH’ya TSH yanıtının azalması sıktır. (Parsiyel empty sella) Hipotalamo-hipofizer-adrenal aks: ACTH değişmez, Kortizol sekresyonu (↓), (N). DHEA , DHEAS, yaşlanmayla progresif azalır (OP,KAH ile ilişkili). Yağsız kas kitlesi ve kas gücünü artırır.

Gonadal fonksiyonlar: Erkekte seksüel aktivite, libido ve fertilite azalır. Gonadotropin-RH (hipotalamo-hipofizer akstaki yetersizlik) Testosteron azalır (sekonder hipogonadizim). > 70 yaş E %70’i hipogonadaldir.  LH ve FSH artar. T Kognitif fonksiyonlar, kas kitle ve gücünü + Menopoz: Overial E2 azalır; Gonadotropinler artar (FSH > LH); adrenokortikal androjenlerin üretimi devam eder.

Growth hormon: Somatostatin artar GH salınımını inhibe  GH ve IGF-I azalır. Kas kitlesi ve gücünde azalma, halsizlik, yorgunluk, subkutan doku ve kemik dansitesinde azalma ve yağ dokusunda artış.

Özetle “YAŞLANMAK bir dağa tırmanmak gibidir. Çıktıkça yorgunluğunuz artar, nefesiniz daralır, ama görüş açınız genişler". (Ingmar Bergman) TEŞEKKÜRLER…