Yatırım Projesi Değerlemenin Temelleri Doç.Dr. G. Cenk AKKAYA

SERMAYE BÜTÇELEMESİ KARARI

İşletme Biliminde Yatırım İşletmeye uzun süre gelir sağlayacak her türlü harcamadır. Örneğin Arazi Bina Materyal Aletler Donanım gibi sürekli kullanma elemanlarının tedariki için yapılan harcamalar yatırım (envestisman) kapsamına girer.

MİKRO AÇIDAN YATIRIM İşletmenin amacını oluşturan faaliyetleri yürütmek, belli bir anda işletmenin varlığını, rekabet gücünü korumak veya geliştirmek üzere sürekli bir şekilde sahip olmak ihtiyacında olduğu araçları tedarik için yapılan harcamalardır.

YATIRIM Uzun bir dönemde gerçekleşeceği beklenen yararlar için fon kaynaklarının bağlanmasıdır.

PROJE VE YATIRIM PROJELERİ Proje: Bir konu etrafında düşüncenin yoğunlaşması, bir çözüm yolunun aranması çabasıdır. Yatırım Projesi: Belli kaynakları en az maliyetle gerçekleştirmek ve bu faaliyetler sonucunda yaratılan kapasiteden en fazla faydayı sağlamak amacıyla yapılan bir plandır.

YATIRIM PROJESİ Belli bir yerde kurularak, ekonomiden insan gücü, hammadde, mamul madde ve sermaye malları alarak ve bunlar üzerinde belirli bir teknolojiyi uyguladıktan sonra, ekonomiye mal ve hizmet arzederek var olan veya gelecekteki talebin belli bir kısmını karşılamaya yönelmiş faaliyetleri, girişimci ve/veya toplum yararına en az fedakârlıkla sağlamak amacıyla önceden yapılan çalışmaların tümüne yatırım projesi denir.

Yatırım Projesinin Sınırları Projeyle belirli ve uzun ömürlü bir kapasite yaratmalıdır. Ekonomiden fiziki girdiler almalıdır. Hammadde İşgücü Sermaye Malları İç ve dış ekonomilere mal ve hizmet arz etmelidir.

Örneğin; Yeni bir otomobil alınması (Yatırım) Otomobil için yapılan harcamalar (Yatırım Projesi Değildir!!!)

Likidite farklılığı ve işletme sermayesi üzerindeki etki. Dönen Varlıklara Yapılan Yatırımlarla Sabit Varlıklara Yapılan Yatırımlar Arasındaki Farklılıklar Sabit varlıklara yapılan harcamalar, dönen varlıklara yapılan harcamalara kıyasla daha büyük tutarlara ulaşmaktadır. Dönen varlıklara yapılan harcamalar daha fazla çeşitlendirilebilmekle birlikte duruna varlıklar için aynı şey söylenemez. Dönen varlıklara yapılan harcamalar, kısa zamanda revize edilebilirken, sabit varlıklar konusunda yapılacak hatalar işletme açısından önemli sonuçlar doğurur (Enron örneğindeki gibi). Likidite farklılığı ve işletme sermayesi üzerindeki etki. Sabit varlıklara yapılan yatırımlar, işletmenin risk derecesini önemli ölçüde artırmaktadır.

Yeni Yatırım Projesi Yenileme yatırımı: Üretimin devamlılığı açısından önemli. Genişleme yatırımı (Tevsi): Mevcut üretimin arttırılması Modernizasyon yatırımları: Maliyet tasarrufu Uyarılmış Yatırımlar

Bağımlı ve Bağımsız Yatırımların karşılaştırılması Bağımsız Yatırımlar, Bir yatırımın kabulünün ya da reddinin diğer yatırımın nakit akışları üzerinde bir etkisi yoksa bu iki proje ekonomik olarak bağımsızdır (Köprü, baraj, yol vs.). Bağımlı Yatırımlar, Bir yatırımın nakit akışları diğer bir yatırımın kabul edilmesi ya da reddedilmesi kararıyla etkileniyorsa, ilk yatırım ikinci yatırıma ekonomik olarak bağımlıdır denir. Bağımlı yatırımlar; tamamlayıcı yatırımlar, ikame yatırımlar ve almaşık yatırımlar olarak üçe ayrılır.

Uyarılmış Yatırımlar Milli gelirdeki ve talepteki artışların tüketim harcamaları ve satışlara yansıması sonucu (yani “uyarılmış” olarak) girişimcilerin karar verdikleri yatırımlardır.

Tamamlayıcı Yatırımlar: İkinci yatırım kararı, diğer bir yatırımdan beklenen faydayı artırıyorsa veya diğer yatırımın sağlayacağı yarar aynı kalmak koşuluyla söz konusu yatırımın maliyetini azaltıyorsa, bu yatırım diğerlerinin tamamlayıcısı olarak nitelendirilir. İkame Yatırımlar: İkinci bir yatırımın yapılması diğer bir yatırımın sağlayacağı faydayı azaltıyorsa ya da sağlanacak fayda aynı kalmakla birlikte diğer yatırımın maliyetini artırıyorsa, bu durumda ikinci yatırım diğerinin ikamesi olarak nitelendirilir. Almaşık Yatırımlar: İkame yatırımların bir aşırı uç halidir. Eğer ikinci yatırım kabul edildiğinde birinci yatırımın sağlayacağı faydalar tamamen ortadan kalkıyorsa ya da diğer yatırımın teknik olarak gerçekleştirilmesi mümkün olmuyorsa, bu iki yatırım alternatif yatırım olarak nitelendirilir.

Yatırım Kararlarının Alınması İçin Gerekli Veriler Yatırım harcamalarının tutarı Yatırımın işletmeye sağlayacağı yararlar ve bu yararların zaman içerisinde dağılımı Yatırımın ekonomik ömrü Yatırımın ekonomik ömrü sonundaki hurda değeri Yatırımlardan beklenen verim veya getiri oranı

YATIRIM TUTARININ HESAPLANMASI ÜÇ BAKIMDAN SON DERECE ÖNEMLİDİR Gerekli harcama miktarı belirlenerek özkaynak ve kredi miktarı tespit edilir. Toplam yatırım tutarının büyük bölümünü oluşturan sabit sermaye yatırımları tutarının belirlenmesi yoluyla amortisman miktarının saptanması mümkün hale gelir. Ayrıca çeşitli teşviklerinden yararlanabilmek için de bu hesaplamanın yapılması zorunluluğu vardır

Bir projenin kapsadığı zaman dönemi yaşam devri “kuruluş dönemi” ve “işletme dönemi” olmak üzere iki devreye ayrılır. Yatırım önerisinin ortaya çıkışından tesisin işletmeye açılma zamanına kadar olan kuruluş dönemi içinde yapılan harcamalar, tesisin kurulmasını sağlayan sabit sermaye yatırım giderleri ve kurulmuş tesisin fiilen işletilebilmesi için gerekli işletme ya da çalışma sermayesinden oluşur.

Yatırım tutarının hesaplanması ve kullanılacak kaynakların bileşimleri ile yabancı kaynakların nereden, nasıl, ne zaman ve hangi koşullarla sağlanacağını belirten finansal planların hazırlanması gereklidir. Hazırlanacak olan finansal planların amaçları şu şekilde sıralanabilir: Proje için gerekli fonları sağlamak, Fon sağlanmasında finansman maliyetini en düşük kılmak İşletmenin mülkiyetini ve denetimini korumak için maliyetler ve riskler arasındaki dengeyi sağlamak, İşletmenin finansal yapısını, değişen koşullara uydurmak Sağlanacak nakit fazlalıklarını verimli kullanmak, muhtemel mali açıklar için önceden tedbir almak ve finansal dengeyi korumaktır.

YATIRIM TUTARI SABİT YATIRIM TOPLAMI İŞLETME SERMAYESİ Sabit sermayeyi oluşturan maddi ve maddi olmayan unsurlar başka bir şekle girmeden olduğu gibi kalan, birçok üretim devresine katıldıktan sonra giderek tükenip üretimde kullanılamaz hale gelen unsurlardır. Bu malların üretim sürecine girmesiyle ülkenin sabit sermaye stokunda ve dolayısıyla üretim kapasitesinde artış oluşur.

Net Nakit Akışlarına Ulaşılması Amortisman ve vergi öncesi karlar AVÖK (-) Amortismanlar (-) AMORT = Vergi Öncesi Kar = VÖK x (1-vergi oranı) (-) VERGİ = Vergi Sonrası Kar = VSK + Amortismanlar (+) AMORT = Net Nakit Akışları = NNA Amortisman Ayrılması Maddi duran varlıkların eskimesi veya yıpranması nedeniyle, maliyet değerinin faydalı ömrüne dağıtılmasıdır.

Ekonomik Ömür Teknik Ömür Bir yatırımın ekonomik ömrü, söz konusu yatırımın faydalı üretimde bulunabileceği süredir. Teknik iş ve faaliyetlerin yerine getirilerek fiilen üretim yapılabilecek süredir. Yatırım projelerinin değerlendirilmesinde, teknik ömür değil, ekonomik ömür dikkate alınmalıdır.

Hurda Değer Bir yatırımın ekonomik ömrü sonundaki değeridir. Hurda değer, nakit girişi olarak kabul edilir ve yatırımın ekonomik ömrü sonundaki net nakit girişine ilave edilir.

FİNANSAL POLİTİKA Sermaye Kullanma Sermaye Tedarik Politikası Yatırım politikası (Uzun Vade) Stok politikası (Kısa Vade) Likidite Politikası (Kısa Vade)

Yatırım Politikası Yatırım politikasının işlemede bir sorun olmasının nedenleri: Yatırımların uzun süreli olması Maliyet masraflarının yapısı Sermaye fonlarının kıt olması

Yatırımların Uzun Süreli Olması İşletme yatırımları, işletmenin karlılık ve istikrarını uzun sürede etkileyen bir sermaye tahsisidir. Bugünkü yatırım kararları gelecekteki gelişmenin sınır ve imkanlarını belirler. Fonların yatırılan tesisten geri çekilmesi ekonomik olmayan sonuçlar doğuracaktır.

Maliyet Masraflarının Yapısı İşletme tesisleri sabit maliyetleri doğurur. Sabit maliyetler faaliyet dalgalanmalarına karşı hareketsizdir. Sabit maliyetler nedeni ile artan risk, isabetli yatırım kararı ile azaltılırsa, risk kara dönüştürülebilir.

Sermaye Fonlarının Kıt Olması Sınırlı sermaye tedarik imkanları, buna karşılık sınırsız yatırım ihtiyacı, sermayenin rasyonel kullanılması işletme politikasına ilişkin kararlarda ilk sırada yer alır. Sermaye kullanma imkanları mevcut finansal fonları aşmamalıdır. Fonlar kıt olduğunda belirli finansman kuralları kesinlikle gözardı edilmemelidir.

Yatırım Planlaması Yatırım planlaması karlı yatırım imkanlarının araştırılması ve bu imkanların hem teknik, hem ekonomik, hem de finansal açıdan incelenmesidir. Yatırım Planlamasında Yapılacak İşlemler Teknik İşlemler Finansal İşlemler Yasal ve örgütlenme ile ilgili işlemler

Proje Geliştirme Süreci Yatırım öncesi aşama Yatırım aşaması İşletme aşaması süreçlerinden oluşur.

1. YATIRIM ÖNCESİ AŞAMA Yatırım imkanlarının belirlenmesi (Olanak Etüdü) Proje önseçim aşaması (Ön Yapılabilirlik Etüdü) Proje formülasyonu aşaması (Yapılabilirlik Etüdü) Nihai değerlendirme ve yatırım kararının verilmesi