AKARSU AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ 7-11 NİSAN AKARSU AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ

FİZİKSEL AŞINDIRMA VE KİMYASAL AŞINDIRMA Kimyasal Aşındırma:Toprak ve kayaların erimesi yoluyla olur. Kayaların yapısına suyun sıcaklığına ve içindeki CO2 miktarına bağlıdır. Mekanik Aşındırma:Akarsuların toprak ve kayalardan parçalar koparması ile oluşur Akarsuyun mekanik aşındırma gücü şu etkenlere bağlıdır: a) Su Miktarı (Akım) b) Akış Hızı c) Yük Miktarı d) Zeminin Özelliği

AKARSULARIN AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ 1) VADİLER Akarsuların yataklarını derine ve yana aşındırması ile oluşan ve sürekli inişi olan uzun çukurlardır. Değişik şekilleri vardır. a) Boğaz Vadi -Eğimin fazla ve arazinin sert olduğu yerlerde oluşan dik yamaçlı derin vadilerdir. - Kızılırmak, Yeşilırmak, Fırat, Sakarya yüksek dağ sıralarını enine yarıp geçer. - Boğaz vadiler aynı zamanda doğal geçittir, bu sebeple ulaşım açısından önemlidir (Örneğin Gülek Geçidi).

b) Çentik Vadi - Akarsuların kaynak kısımlarında sert arazilerde oluşan V şeklindeki genç vadilere denir. - Ülkemizde en yaygın vadi tipi olup dağlık alanlarda, özellikle Doğu Karadeniz’de görülür. c) Kanyon Vadi - Akarsuların sert kalkerli arazilerde kademeli olarak derinleşmesi ve enlemesine aşındırmalara bağlı oluşan basamaklı vadilere denir. - Türkiye’de pek yaygın değildir. Akdeniz Bölgesi’ndeki Göksu bu tür bir vadidir.

d) Yatık Yamaçlı Vadi - Yumuşak yapılı arazilerde akarsuların enlemesine fazla aşındırma yapması sonucu oluşan yamaç eğimi az vadilerdir. e) Alüvyonlu Geniş Tabanlı Vadi Akarsuların düz ovalarda kendi alüvyonlarının içinde akarken oluşturduğu vadi tipidir. Özellikle Ege Bölgesi'nde Batı Anadolu’da yaygındır. Murat, Kızılırmak, Fırat, Seyhan bu tür akarsulardır.

2 ) MENDERESLER 3) DEV KAZANI -Yatak eğiminin azaldığı yerde akarsuyun büklümler yaparak akmasına denir. -Ege Bölgesinde Büyük Menderes ve Küçük Menderes bu tür vadilerdendir. 3) DEV KAZANI -Akarsuların çağlayanlar (şelaleler) yaparak döküldükleri yerlerde aşınma sonucu oluşan çukurluklara dev kazanı denir. -Tortum (Erzurum), Muradiye (Van), Düden, Manavgat (Antalya)’da dev kazanlarına rastlanır.

4) Sekiler (Taraçalar) -Yatağını alüvyonlarla dolduran akarsuların bulunduğu arazinin yeniden yükselmesi (epirojenez) sonucu yatağını tekrar derinleştirmesiyle oluşan eski vadi tabanının yukarıda basamak halinde kaldığı yerlere seki (taraça) denir. 5) Peribacaları -Volkanik arazilerde selinti sularının aşınmaya karşı farklı dirençteki tabakaları aşındırması sonucunda oluşur. -Ülkemizde Nevşehir, Ürgüp – Göreme ve Avanos’ta yaygındır.

6) Peneplen (Yontukdüz) -Akarsuların yüksek yerleri aşındırıp çukurlukları doldurmasıyla arazi zamanla hafif dalgalı bir düzlük haline gelir. -Ürgüp – Göreme, Gaziantep, Şanlıurfa Platolarında 7) Kırgıbayır (Badlands) - Daha çok sağanak yağışların görüldüğü yarı kurak arazilerde meydana gelen girintili çıkıntılı yer şekli. Türkiye’de, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygındır.

Türkiye'de Akarsu Biriktirme Şekilleri 1. Birikinti Konisi Akarsular, eğimin azaldığı yamaç eteklerinde taşıdıkları alüvyonları koni şeklinde biriktirirler. 2. Dağ Eteği Ovası Birikinti konilerinin birleşmesiyle oluşmuş dalgalı ovalardır. 3. Dağ İçi Ovası -Dağlık alanların iç kısımlarında eğimin azaldığı yerdeki birikmeler sonucu oluşmuştur. -Türkiye’de Doğu Anadolu Bölgesi’nde yaygındır.  

4. Taban Seviyesi Ovası 5. Deltalar -Akarsuyun deniz veya göle yaklaştığı ve eğimin azaldığı yerde görülen ovalardır. 5. Deltalar - Akarsuların getirdiği alüvyonların deniz veya göle ulaştığı yerde biriktirmesiyle oluşan verimli ovalardır. -Türkiye’de Çukurova, Bafra, Çarşamba, Silifke Ovaları delta özelliğindedir.