ÜRETİM YÖNTEMİ SEÇİMİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER MADEN İŞLETME TASARIM

Üretim yöntemi seçimine etki eden faktörler Cevher ve Yantaş Fiziksel Özellikleri Eğim açısı Cevherin damar kalınlığı Yataklanma durumu Cevher kütlesinin şekli ve yantaşla bağlantısı Cevherin mineralojik ve kimyasal bileşimi Kazının yapıldığı derinlik Tavan arızaları ve kazı sonucu yeryüzünde oluşan çökmeler Tavanın etkisi Cevherin değeri Metan gazının varlığı Özel yataklanma durumu

1. Cevher ve Yantaşın Fiziksel Özellikleri Üretim yönteminde emniyeti sağlayabilmek için cevher ve yantaşın fiziksel özelliği önemlidir. Bu özellikler, Cevher ve yantaş sağlam. Bu halde göçertmeli üretim yöntemi dışında bütün üretim yöntemleri uygulanabilir. Sağlam cevher ve çürük yantaş. Büyük açıklık oluşturacak üretim yöntemi uygulanamaz.Genellikle tahkimatlı ve dolgulu yöntemler uygulanır. Çürük cevher ve sağlam yantaş. Kısa kazı arınlı açık ayaklar ile ambarlama yöntemleri uygulanır. Cevher ve yantaş çürük. Genellikle tahkimatlı ve dolgulu yöntemler uygulanır. Blok göçertmeli yöntemde nakliye ve alt kesme katında özel önlemler almak gerekir.

2.Eğim açısı Maden yatağının eğiminin kazı işine, cevher nakliyesine, tahkimata, işçinin iş yerine geliş gidişine, malzemenin taşınmasına vb. hususlara etkileri vardır. Eğim açısına göre maden yatakları, yatık (0-25 derece), orta eğimli (25-45 derece) ve dik eğimli(45-90 derece) olmak üzere gruplandırılabilir. Üretim yöntemi seçiminde, eğim açısının etkisi, cevher kütlesinin kalınlığına göre de değişir. Az kalınlıktaki yatakta cevherin kendiliğinden hareketi için en az 60 derecelik bir eğim açısı gerekmektedir. Ambarlama, blok göçertme, arakatlı göçertme yöntemleri çok kalın yatay veya az eğimli yataklarda uygulanabilir. Dilimli göçertme yönteminde eğimle damar kalınlığı arasında belli bir ilişki vardır.

3. Cevher damar kalınlığı Cevherin damar kalınlığı arttıkça kazı giderleri de azalmaktadır. Kalınlıklarına göre yataklar; 2 m kalınlığa kadar olan yataklar, Bu tür yataklanmalarda; tavan ayak, kısa arınlı ayak, arakatlı göçertmeli ayak, düzgün tabakalaşmış yataklarda uzunayak yöntemleri uygulanır. 2-15 m kalınlıktaki yataklar, Oda –topuk yöntemi, dilimler halinde dolgulu veya göçertmeli ayak, blok göçertme yöntemi uygulanabilir. 15 m’nin üzerindeki yataklar olarak sınıflandırabilir. Bu tür yataklanmalarda, oda –topuk yöntemi, dilimler halinde dolgulu veya göçertmeli ayak, blok göçertme yöntemi uygulanabilir.

4. Yataklanma durumu Cevher kütlesi içerisinde faydalı olmayan kısımlar olabileceği gibi tektonizma sonucu kırıklar ve süreksizlikler de olabilir. Faydalı olmayan kısım az ve kütleler halinde ise, bu kısımlar topuk olarak bırakılır ve oda –topuk yöntemleri veya benzeri yöntemler uygulanır. Faydalı olmayan kısım küçük parçalar halinde ise yeraltında ayıklama yapılabilecek yöntemler uygulanır.

5. Cevher kütlesinin şekli ve yantaşla bağlantısı Cevher kütlesinin geometrik şekli de üretim yöntemi seçiminde rol oynamaktadır. Cevher ve yantaş arasındaki kontak durumu bilhassa ince yataklarda, yantaşın da kazanılması gerektiğinden önem kazanmaktadır. Kontak durumu belirgin ise cevher ve yantaş ayrı ayrı kazanılır. Örneğin, uzun ayakta cevher ve yantaş arasında belirli bir kontağın bulunmaması halinde ayrı ayrı kazı olanağı yoktur.

6. Cevherin mineralojik ve kimyasal bileşimi Cevherin mineralojik ve kimyasal bileşiminin üretim yönteminin seçiminde önemli etkisi vardır. Kendi kendine yanabilme özelliği ile sülfürlü cevherin kolaylıkla okside olabilmeleri ambarlı üretim yöntemlerinin uygulanmasına olanak tanımaz. Kendi kendine yanan cevherlerde üretim yöntemi ona uygun seçilmelidir. (örneğin dolgulu yöntem) Killi mineraller birbirlerine yapıştığı için depolama yöntemi uygulanmaz.

7. Kazının yapıldığı derinlik Artan derinlikle birlikte kayaç basıncı ve sıcaklığı arttığı için tavan kontrolü ve havalandırma işlemi zorlaşır. Bu nedenle seçilecek yöntemlerde havalandırma kolay olmalıdır. Ayrıca fazla yük altında uzun süre boşluk kalamayacağı için tahkimat yöntemle uyumlu olacak biçimde seçilir.

8. Tavan arızaları ve kazı sonucu yeryüzünde oluşan çökmeler Cevher kütlesi yerleşim merkezlerinin altında bulunuyorsa üretimden sonra yeryüzünde oluşacak çökme ve kaymalarla, uzama ve kısalmalar binaları ve yolları tahrip edebileceği için, genellikle çökmeyi önleyecek topuklu yöntemler veya hidrolik dolgulu yöntemler uygulanır. Göçertmeli yöntemlerin uygulanması sakıncalıdır.

9. Tavanın etkisi Cevheri alınan yerin tavanı uzun süre kendini tutabiliyorsa, yöntem daha serbestlikle seçilir. Oda-topuk, arakatlı kazı yöntemi vb. Tavan uzun süre kendini tutamıyorsa göçertmeli ve tahkimatlı sistemler uygulanır.

10. Cevherin değeri Üretim yönteminin seçiminde cevher değerinin de etkisi vardır. Değerli cevherlerde, cevher kaybı az olan yöntemler, ucuz cevherlerde ise kazı maliyeti düşük cevher kaybı yüksek olan yöntemler seçilir. En az kayıp, küp tahkimatlı blok veya travers ayakta olur. Değerli cevherlerde bu yöntemler uygulanır. Düşük tenörlü ve gevrek cevherlerde ise blok göçertme ve arakatlı göçertme yöntemi uygulanır.

11. Metan gazının varlığı Fazla metan gazı içeren damarlarda,eğim yükselme yönünde çalışma yapılamaz, zira metan gazı havadan hafif olduğu için, çalışma alanının tavanında konsantrasyonu yüksek olur.

12. Özel yataklanma durumu Maden yatakları fazla tektonizmaya maruz kalmışsa veya su geliri fazla ise ve/yada deniz ve gölet altında üretim yapılması gerekiyorsa, topuk bırakmak şartıyla üretim bölgesi tehlikeli bölgeden ayrılmış olur. Böyle hallerde göçertmeli sistemlerin uygulanması sakıncalıdır. Ayrıca mevcut makinaların ve tüketici isteklerinin de yöntem seçiminde etkileri vardır.