Medya Metinlerinin Okunması

Günlük hayatın çoğu ilişkisi medyaya göre medyada kuruluyor ve düzenleniyor. Yazı, bilgi, ses ve görüntü; bunlar her gün, her an ve her yerde defalarca maruz kaldığımız kitle iletişim araçlarının bize olan yansımalarıdır.

Kitle iletişim araçları hayatımızı çok yönlü etkiler, hatta biçimlendirir. “Medya bize yeni değerler, alışkanlıklar ve ideolojiler aktarır ya da kazandırır. “Medyadan etkilenmeyen, medyasız yapabileceğini iddia eden ve medyaya hayatında hiç yer vermeyen birini bulmak neredeyse mümkün değildir.

Kişi, okuduğu veya bir başkasından dinlediği her şeye nasıl kayıtsız şartsız inanmıyorsa, medyaya da aynı şekilde “sorgulayıcı tavırla” yaklaşabilmelidir. Sözlerle söylenmeyen, görüntüyle gösterilmeyen, yazıyla yazılmayanların olabileceğinin, her şeyden önce medyanın da bir ideolojisi ve dünya görüşü olduğunun farkına varılmalıdır.

Her istediğini gösteren/anlatan/yazan/çizen özgür bir medyanın doğru okunması, toplumun ilerlemesini ve gelişimini sağlayacak unsurların belki de en önemlisidir. İşte medya okuryazarlığı, bireyin bu yönde gelişimi üzerinde önemli rol oynayan bir kavramdır.

Medyanın masaya yatırılarak incelenmesi: Bu yaklaşımda haber kaynakları araştırılmakta, çeşitli kaynaklardan gelen haberler birbirleriyle karşılaştırılmakta, haberi ve programı oluşturan mekanizmalar araştırılmakta, bunlara yön veren eğilimler ya da çıkarlar saptanmaktadır.

Medyayı “Okumak” … Medya metinleri nasıl işlemektedir? Bu metinler anlamı nasıl üretmektedir? Medya kurumları ve endüstrileri nasıl örgütlenmektedir? Medyanın izler-kitlesi medya ürünleri, teknolojileri ve kurumlarını nasıl anlamlandırmaktadır?

Medya kurgusaldır: Hiçbir kitle iletişim aracı, dışsal gerçeği olduğu gibi, doğru, eksiksiz yansıtamaz. Bir gerçekliğin medyada yer alması, bir dizi karar, değerlendirme ve filtreleme süreciyle gerçekleşir. Medya gerçekliği kurgular: Yaşadığımız ortam hakkındaki bilgi ve değerlendirmelerimiz bu kurgulanmış gerçekler eliyle sağlanır.

İzler-kitlenin analiz becerilerinin oluşturulması: İzler-kitle, içinde yer aldığı toplumsal grubun özelliklerine göre medyadan aldığı anlamı içselleştirir ya da çözümler. Medyanın tecimselliğinin (parasal- maddi kaygı) deşifre edilmesi: Medyada mülkiyet ve piyasa ilişkileri belirleyicidir. Medyanın okunması bu bağlantıların farkına varılmasını sağlamayı amaçlar.

Medya iletilerinin ideoloji ve değerler üzerine kurulması: Medyanın yayın politikasında benimsediği değerler, toplumun genel kabul gördüğü değerler olarak iletilir. Medyanın siyasal ve toplumsal bağlantılarının olması: Bu bağlantılar gündemimizi oluşturur ve toplumsal değişimi etkiler.

Medyada biçim ve içeriğin yakından ilişkili olması: Her aracın kendine özgü anlatımı vardır ve farklı anlatımlar farklı anlamlar yaratır.

Medya ve Manipülasyon? Fransızca kökenli bir kelime olan manipülasyon “ekleme, çıkarma ve yönlendirme yolu ile bilgileri değiştirme” olarak tanımlanmaktadır.

Haberin İletilmesi ve Manipülasyon Haber fotoğrafçılığı – haberi anlatır Haberi destekler Güven ve inanılırlık sağlar

Fotoğrafın konusuna dışardan müdahale yapılmış mı? Fotoğraf çekilmeden önce herhangi bir düzenleme, olayın akışına herhangi bir müdahale olmuş mu? Fotoğraf çeşitli kimyasal formüllerle değişime uğratılmış mı? Çekilen fotoğraf bir ideolojiyi ya da fikri empoze etmek için mi kadrajlanmış? Fotoğraf özgün mü? Taşıdığı bilgiler ve uyandırdığı etki, o an olup bitmekte olan olayın aslına sadık mı?

Körfez Savaşı ve Karabatak

1992 Körfez Savaşında yapılan katliam, hak ihlalleri, asker ve sivillerin öldürülmesini kamufle etmek için Tvler, basın kuruluşları ve kamuoyu Amerikan kaynaklı propagandacılar tarafından kasıtlı olarak yönlendirilmiş ve petrole bulanmış karabatağın acındırıcı fotoğrafı tüm dünya medyasına servis edilerek hedef saptırıldığı iddia edilmektedir.Üstelik bu fotoğrafın savaş bölgesinden çekilip çekilmediği bile şüphelidir.

Medyayı Okumak Neden Önemlidir? -medyanın fikir, bilgi ve haberi bir başkasının bakış açısıyla nakletmek üzere kurulduğunu anlamak, -duygusal etki oluşturmak için özel tekniklerin kullanıldığını anlamak, -bu tekniklerin amaçladıkları ve doğurdukları etkilerin ayırdına varmak,

-medyanın bazı kişilerin yararına çalıştığını, bazılarını ise dışladığını anlamak, -medyadan kimin yararlandığını, kimin, neden dışlandığı sorularını sormak ve cevabını bulmak, -alternatif bilgi ve eğlence kaynakları aramak,

-medyayı kendi yararı ve zevki için kullanmak, -edilgen olmak yerine aktif olmak, -yeni öğrenme kültürü olan dijital okuryazarlığa hazırlanmak (dezenformasyonun engellenmesi, hangi bilginin doğru ve güncel olduğunu iyi tespit edebilmek)

ALT METİN Alt-metin bir metnin gerisinde başka metinlerin bulunduğunu bildirir. Ana-metin alt-metin adı verilen önceki bir metnin yeniden yazımıdır.

Bir TV programı, roman ya da gazete makalesine ne anlam vereceğimizi, hayatımızda olup biten diğer olaylar şekillendirir.

Medyayı Okurken… İçerik Çözümlemesi; İletilerin açık, aşikar içeriğinin nesnel, ölçülebilir ve doğrulanabilir bir açıklamasını yapabilmek amacıyla kullanılmaktadır.

Sözcüklerin Sayılması Medyada Cinsiyetçi Tutumlar (Reklamlarda ve dizilerde sunulan kadın imajı) Medyada Çocuğun Sunumu (Reklamlarda ve dizilerde çocuk sunumu) Medyada Spor Sunumu Medyada Müzik Sunumu Medyada Şiddet Ögesinin Sunumu

Neden Televizyon İzliyoruz?

Gereksinimlerin Toplumsal Kökeninde; 1- İzleyici etkindir. Programın içeriğini seçer ve kullanır. 2- İzleyiciler kendi gereksinimlerine en iyi doyumu sağlayacak medyayı ve programları özgürce seçerler. Medya yapımcısı programın kullanım biçimlerinin farkında olmayabilir, farklı izleyiciler aynı programı farklı gereksinimlerini gidermek amacıyla kullanabilirler.

3- Medya, doyumun tek kaynağı değildir 3- Medya, doyumun tek kaynağı değildir. (tatile gitmek, spor yapmak, müzik dinlemek vb.) medyanın kullanıldığı gibi kullanılabilir. 4- Medya kültürel anlamda aktarım yapmada temel ideolojileri, egemen söylemleri kullanmaktadır.

Popüler Medya Metinleri… Evlilik? Mutluluk? Aldatmak? Gençlik?

1- OYALANMA Doyum Kategorileri Gündelik yaşamın sınırlamalarından kaçmak Sorunların verdiği sıkıntılardan kaçış Duygusal deşarj

2- KİŞİSEL İLİŞKİLER -Arkadaşlık Etme (evde ses olması, yalnızlık duygusunun giderilmesi) -Toplumsal Fayda (toplumsal etkileşim, herkesin izlediği diziyi izlememek geçici bir dışlanma duygusu yaratabilir)

3- KİŞİSEL KİMLİK Kişisel Referans (izleyici programları gerçek yaşamlarıyla karşılaştırma yapmak amacıyla kullanır) Gerçekliğin Keşfi (Program karakterleriyle benzerlik kurmak) Değer Pekiştirme (Programın aile bağlarının önemini anımsatması)

4- GÖZETİM Dünya hakkında bilgi edinmek, başkalarının neler yaptığını merak etmek duygusu üzerinden okunmaktadır

Diziler… Kahramanlarla özdeşleşmeyi seviyorum Dizi hakkında başkalarıyla konuşmayı seviyorum Programdaki olayla karşılaşsam nasıl üstesinden gelebileceğimi hayal etmeyi seviyorum Heyecanlanmak ve bir dahaki bölümü beklemek güzel

Yeni Medya Okuryazarlığı Yeni Medya: gelişen internet ve mobil teknolojilerle ortaya çıkan bir iletişim ortamıdır.

Yeni Medyanın Özellikleri Dijitallik Etkileşimsellik Çoklu ortam özelliklerine sahip olması İçeriklerin kullanıcılar tarafından oluşturulması Yayılım ve sanallık

Yeni Medya … Anında mesajlaşma Elektronik posta Elektronik ticaret Çevrimiçi sohbet İnternet sitelerinde arama yapmak Çevrimiçi bilgiyi okuma/değerlendirme/yorum yapma Blog (ağ günlüğü) oluşturma İnternet sitesi yürütmek Sosyal paylaşım ağlarına katılmak Fotoğraf işlemek ve paylaşmak Çevrimiçi tartılma gruplarına katılmak

Yeni Medya Okuryazarlığı? Teknolojik gelişmeler medya kullanım alışık anlıklarımızı da dönüştürmektedir. Geleneksel medya okuryazarlığı, “çeşitli biçimlerdeki medya iletilerine erişim, onları çözümleme, eleştirel olarak değerlendirme ve üretimlerini” kapsamaktadır. Kısaca birey, farklı kaynaklardan gelen bilginin inanırlığı hakkında değerlendirme yaparak medyayı akıllıca ve etkili biçimde kullanmalıdır.

Analiz ve Değerlendirme Erişim Analiz ve Değerlendirme Oluşturma Yansıtma Harekete Geçme

Erişim: bireylerin uygun medya ve teknolojik araçları bulma, seçme, kullanma, ilişkili bilgileri ve fikirleri başkalarıyla paylaşma becerisidir.

Analiz ve Değerlendirme: Bireyin çeşitli türdeki iletilerin olası etkilerini ve sonuçlarını dikkate alarak yazarını, amacını, görüş açısını belirleyerek, içeriğin kalitesi, doğruluğu ve güvenirliğini eleştirel düşünme becerileriyle değerlendirmesidir.

Oluşturma; kullanıcının kendi içeriğini oluştururken, görüntü, ses ve yeni teknolojilerden yaratıcı bir içerik oluşturmasıdır.

Yansıtma; toplumsal sorumluluğunun bilincinde olarak kişinin kendi kimliğini, deneyimlerini ve iletişim davranışlarını etik ilkeler doğrultusunda yürütme becerisidir

Harekete Geçme: Eylemsellik Bireyin yerel, bölgesel, ulusal yada uluslar arası düzeyde toplumun bir üyesi olarak bilgi paylaşımında ve problemleri çözmede işbirliği içinde çalışma becerisidir.

Neden Önemli? Yeni medya, Eğlenme, bilgilenme, başkalarından haberdar olma ve başkalarını haberdar etme gibi pek çok işlevi bünyesinde barındırdığı için profesyonel iş ilişkilerinden aile içi iletişime, pazarlamadan haber alma/vermeye kadar geniş bir yelpazede kullanılmaya başlandı.

Sosyal medya, bir yandan gündelik hayatın rutinleri olarak sosyalleşme ve haberleşme gibi bireysel ihtiyaçları karşılarken bir yandan da dünyanın durulmak bilmeyen ekonomik-politik çalkantılarında da önemli bir sosyal aktör olarak yerini aldı. Halk hareketlerinde, muhalif grupların örgütlenmesi ve olan-bitenden tüm dünyanın haberdar edilmesinde ve genel olarak kamuoyu yaratılmasında hayli etkili olmaya başladı.

Kısacası sosyal medya da diğer kitle iletişim araçları gibi bir haber mecrası. Ancak dolaşıma giren haberin kaynağı ve doğruluğu tartışmalı. Dolayısıyla bu mecranın kullanımı, ayrı bir sosyal sorumluluk, hassasiyet ve titizlik gerektiriyor.

Çünkü çok kısa sürede yayılabilen haberlerin yaratabileceği etkiler, kolayca toplumsal kaosa dönüşebilir. Sosyal medya kullanıcılarının bu etik yaklaşım ve hassasiyet içinde paylaşım gerçekleştirmeleri, toplumsal hayatı ve insanların güvenliğini tehlikeye sokacak yaklaşımlardan kaçınmaları gerektiği ortada.

Sosyal medyanın bir iletişim mecrası olarak önemi, her yaş/grupta kullanım yaygınlığı ve dezenformasyona açıklığı göz önüne alındığında, ‘sosyal medya etiği’ dersinin erken okul yıllarından başlayarak gündeme alınması kaçınılmaz.

Sosyal medyanın gücünün bilinçsiz ya da kontrolsüz kullanımı nefret söyleminin yaygınlaşması, bireylerin kişilik haklarının zedelenmesi, psikolojik saldırı, simgesel şiddet, rızası alınmamış mahrem görüntülerin yayınlanması, sahte hesaplar açılarak insanların yanıltılması, sömürü, taciz ve hakaret gibi pek çok olumsuz söylemin dolaşıma girmesine, yanlış, hatta art niyetli görüş ve enformasyonun yayınlanmasına da katkı sağlayabiliyor.

Bilgi, belge, haber ve görüntülerin doğrulanmadan yayınlanmaması, paylaşılması durumunda neye katkı sağlayacağı veya kime ne gibi bir zararı dokunacağını irdelemeden paylaşılmaması son derece önemli.

“Sosyal medya kullanıcısı” refleksinin ötesine geçen, bilinçli ve sorumlu bir kullanıcı olmak önemli ve gerekli. Anlık duygularla hareketten ziyade, herkesin inanç, dil, kültür, toplumsal cinsiyet, politik tercih gibi özelliklerine saygılı, bireysel özgürlük sınırlarını aşmayan ve her bireyin bu alanlarına saygı duyan bir sosyal medya kullanıcısı olmanın önem ve gerekliliğini bir kez daha vurgulamak gerekiyor.