CASE FAIR OSTER Prepared by: Fernando Quijano & Shelly Tefft

13 Monopol ve Anti Tröst Politikası KISIM III PİYASA AKSAKLIKLARI VE HÜKÜMETİN ROLÜ Monopol ve Anti Tröst Politikası 13 BÖLÜM İÇERİĞİ Aksak Rekabet ve Piyasa Gücü: Ana Kavramlar Aksak Rekabet Türleri ve Piyasa Sınırları Tam Monopolde Fiyat ve Çıktı Kararları Piyasalar Monopol Piyasalarda Talep Tam Rekabet ve Monopol Karşılaştırması Uzun Dönemde Monopol: Giriş Engelleri Monopolün Sosyal Maliyetleri Etkinsizlik ve Tüketici Kaybı Rant Kollama Davranışı Fiyat Farklılaştırması Fiyat Farklılaştırması Örnekleri Monopolün Çareleri: Anti-tröst Politikası Başlıca Anti-tröst Mevzuatı Aksak Piyasalar: Bir Araştırma ve İleriye Bakış

Aksak Rekabet ve Piyasa Gücü: Ana Kavramlar aksak rekabetçi endüstri Bireysel firmaların kendi çıktılarının fiyatları üzerinde bazı kontrol güçlerine sahip oldukları endüstri türüdür. piyasa gücü Aksak rekabetçi bir firmanın mevcut talebi yitirmeden fiyatı yükseltebilme kabiliyetidir. Aksak Rekabet Türleri ve Piyasa Sınırlılıkları Bir endüstrideki monopol diğer tüm firmaların girişlerini engellemiş tek bir firmadan oluşur. Oligopol ise az sayıda firmanın kendi çıktıları üzerinde söz sahibi olduğu bir piyasa yapısıdır. Girişlerin serbest olduğu ve malların farklılaştırıldığı endüstriler ise monopolcü rekabetin olduğu endüstriler olarak adlandırılır. tam(saf) monopol Hiçbir yakın ikamesi olmayan ürünleri üreten ve kârlar ile ilgili rekabet oluşmaması için endüstriye girişleri engellemek adına belirgin giriş engelleri bulunan tek firmadan oluşan bir endüstridir.

Aksak Rekabet ve Piyasa Gücü: Ana Kavramlar Aksak Rekabet Türleri ve Piyasa Sınırlılıkları  ŞEKİL 13.1 Piyasanın Sınırı ve Esneklik Bir endüstriyi istediğimiz şekilde geniş ya da dar olarak tanımlayabiliriz. Endüstriyi ne kadar geniş tanımlarsak, o kadar az sayıda ikame olacaktır ve böylece endüstri ürününe yönelik talep muhtemelen daha az esnek olacaktır. Monopol yakın ikamesi olmayan bir malı üreten tek bir firmanın bulunduğu bir endüstridir. X marka hamburger üreticisi hamburger monopolcü sayılamaz çünkü piyasa fiyatı üzerinde herhangi bir kontrolü yoktur ve X marka hamburgerin çok sayıda ikamesi vardır.

(4) Marjinal Satis Hasilati Tam Monopolde Fiyat ve Çıktı Kararları Monopol Piyasalarda Talep Marjinal Gelir ve Piyasa Talebi TABLE 13.1 Monopolcünün Karşılaştığı Marjinal Gelir (1) Miktar (2) Fiyat (3) Toplam Satis Hasilati (4) Marjinal Satis Hasilati $11 - 1 10 $10 2 9 18 8 3 24 6 4 7 28 5 30 -2 -4 -6 -8  ŞEKİL 13.2 Monopolün Karşılaştığı Marjinal Satis Eğrisi 1. birim dışındaki her çıktı seviyesinde, monopolün marjinal Satisi Hasilati (MSH) fiyatın altındadır. Bu (1) monopolcünün tüm birimleri tek bir fiyattan satması varsayımı gereği (fiyat farlılaştırmasının olmadığı) ve (2) çıktıyı arttırıp satmak için firmanın daha düşük fiyatlar uygulaması gerektiği varsayımlarından ötürü böyledir. İlave çıktıyı satmak gelirı arttırır fakat bu artış da firmanın her bir birimi düşük fiyattan sattığı için bunu dengelemektedir. Bundan dolayı çıktıdaki bir birim artıştan kaynaklanan hasilat artışı (marjinal satis hasilati) fiyattan düşüktür.

Tam Monopolde Fiyat ve Çıktı Kararları Monopol Piyasalarda Talep Marjinal Satış Hasılatı ve Piyasa Talebi Piyasa Talebi  ŞEKİL 13.3 Marjinal Satis Hasilati ve Toplam Satis Hasilati Bir monopolün marjinal Satis hasilati eğrisi miktar ekseni ile orijin arasını iki eşit parçaya ayırmaktadır ve bu noktada talep eğrisi miktar eksenine temas etmektedir. Bir monopolcünün MSH eğrisi toplam hasilattaki değişmeyi gösterir ki bu da hemen onun üzerinde yer alan talep eğrisi parçası boyunca firmanın hareket etmesinin bir sonucudur. Satış Hasılatı

Tam Monopolde Fiyat ve Çıktı Kararları Monopol Piyasalarda Talep Monopolün Kârını Maksimize Eden Fiyat ve Çıktı  ŞEKİL 13.4 Kârını Maksimize Eden Bir Monopolün Fiyat ve Çıktı Tercihi MM OTM Kârını maksimize eden bir monopolcü marjinal gelir marjinal maliyeti aştığı sürece çıktısını arttırmaya devam edecektir. Burada maksimum kâr her dönem başına çıktı seviyesi 4.000 birimken ve fiyat da 4$ iken sağlanmaktadır. 4.000 birimin üstündeki çıktılarda marjinal maliyet marjinal gelirden büyük olmakta; bu da kârı düşürmektedir. 4.000 birim üretimde, TR = PmAQm0, TC = CBQm0, and kâr= PmABC. Fiyat OTM MM Talep MSH

Tam Monopolde Fiyat ve Çıktı Kararları Monopol Piyasalarda Talep Monopolde Arz Eğrisinin Olmaması Monopolcünün arz ettiği çıktı miktarı talep eğrisinin şeklinden bağımsızdır. Monopolcü hem fiyat hem de miktarı belirlediği için monopolcünün arz ettiği çıktı miktarı hem marjinal maliyete hem de karşılaştığı talep eğrisine bağlıdır.

Tam Monopolde Fiyat ve Çıktı Kararları Tam Rekabet ve Monopolün Karşılaştırması MM Piyasa arzı OTM kısa dönem OTM uzun dönem talep Uzun dönemde bir tam rekabetçi endüstride, fiyat uzun dönem ortalama maliyete eşit olacaktır. Piyasa arz eğrisi endüstrideki firmaların kısa dönem marjinal maliyet eğrilerinin toplamına eşittir. Burada biz firmaların ölçeğe göre sabit getirisi olan teknolojileri sergilediğini varsaydık: OTM uzun düzdür. Büyük firmalar maliyet avantajından yararlanmamaktadırlar.

Tam Monopolde Fiyat ve Çıktı Kararları Tam Rekabet ve Monopolün Karşılaştırması MM OTM kısa dönem MSH talep  ŞEKİL 13.6 Ölçeğe Göre Sabit Getriri Koşulu altında Monopol ve Tam Rekabetin Karşılaştırması Yeni organize olmuş bir monopolde,marjinal maliyet eğrisi arz eğrisinin aynısıdır ki bu da endüstrinin rekabetçi olması halinde tüm bağımsız firmaların davranışını sergilemektedir. Monopol tarafından üretilen çıktı miktarı tam rekabetten daha düşük olacak ve monopolün uyguladığı fiyat da tam rekabette uygulanan fiyattan yüksek olacaktır. Monopol şartları altında, P = Pm = $4 ve Q = Qm = 2,500. Tam rekabette ise, , P = Pc = $3 ve Q = Qc = 4,000.

Tam Monopolde Fiyat ve Çıktı Kararları Uzun Dönemde Monopol: Giriş Engelleri giriş engeli Aksak rekabetçi endüstrilerde yeni firmaların endüstriye girmesini ve rekabet etmesini engelleyen faktörlerdir. Ölçek ekonomileri doğal monopol Ürünü üretirken büyük ölçek ekonomileri uygulayan endüstri tek bir ürün üreten firma en etkin seviyesindedir.

Tam Monopolde Fiyat ve Çıktı Kararları Uzun Dönemde Monopol: Giriş Engelleri Ölçek ekonomileri  ŞEKİL 13.7 Bir Doğal Monopol Doğal monopol en etkin ölçeğin çok büyük olduğu bir monopoldür. Burada ortalama toplam maliyet tek bir firma piyasa talebine yakın bir miktarda üretim yaparken düşmektedir. Tek bir firmanın 500,000 birim üretmesiyle birlikte, ortalama toplam maliyet birim başına 1$’dır. Beş firmadan her birinin 100,000 üretmesiyle ise, ortalama toplam maliyet birim başına 5$ olacaktır.

Tam Monopolde Fiyat ve Çıktı Kararları Uzun Dönemde Monopol: Giriş Engelleri Patentler patent Patentli ürün veya buluş süreçlerinde münhasır kullanımı sağlayan bir giriş engelidir. Hükümet kuralları Patentler hükümet kontrolünde bir monopolün oluşmasına örnek gösterilebilir. Kıt Üretim Faktörlerinin Sahipliği Belli ki eğer üretim belirli girdileri gerektiriyorsa ve firma o girdiye sahipse ilgili firma endüstriyi kontrol gücüne sahiptir. Ağ Etkisi ağ dışsallıkları Piyasada satılan veya kullanılan ürünün artmasıyla tüketici için ürünün değeridir.

Kablo Monopolünün Yönetimi U Y G U L A M A D A İ K T İ S A T Kablo Monopolünün Yönetimi Son yirmi yılda kablo sistemleri ülkenin büyük bir kısmını kapsayacak şekilde gelişerek milyar dolarlık bir endüstri haline geldi. Şehirler kablo gelirlerinin % 5 nispetindeki bir kısmın kendilerine verilmesi karşılığında bu firmalara monopolcü olma hakkı tanıma hususunda görüşmelerde bulunurlar. Bir firma yerel kablo haklarını satın aldığında, özellikle temel kablonun fiyatı ve erişilebilirliği ile ilgili, bir dizi kurallar takip etmelidir.

Monopolün Sosyal Maliyetleri Etkinsizlik ve Tüketici Kaybı  ŞEKİL 13.8 Monopolde Refah Kaybı Bir talep eğrisi her potansiyel çıktı seviyesi için insanların ödemeye razı oldukları seviyeyi gösterir. Böylece talep eğrisi 2000 birimin üzerindeki çıktılarda tüketicinin faydasını tahmin etmede kullanılır. MC gerekli kaynakların marjinal maliyetini yansıtır. ABC üçgeni kabaca 2000 birimden 4000 birime geçildiğinde bir sosyal kazanç olduğu gözlenir (veya 4000 birimden 2000 birime geçildiğinde bir kayıp gözlenir.)

Monopolde Refah Kaybı Rant Kollama Davranışı rant kollama davranışı Hane halkı veya firmaların pozitifi kârlarını korumak için yaptıkları faaliyetlerdir. hükümet başarısızlığı Hükümet rant kollayıcıların bir aracı haline geldiğinde ve kaynak tahsisinin hükümet tarafından en etkinsiz şekilde gerçekleştirildiği durumda meydana gelir. kamu tercihi teorisi Firmaların yaptığı gibi kamu görevlilerinin ekonomik politikaları belirlemek ve oyuncuların kendi içlerindeki bencilliği düzenlemek için ortaya çıkan bir ekonomik teoridir.

Fiyat Farklılaştırması fiyat farklılaştırması Farklı alıcılara farklı fiyatların uygulanmasıdır. tam fiyat farklılaştırması Firmanın alıcılara her birim için ödemeye razı oldukları en yüksek miktarda uygulamayı yaptığı durumda meydana gelir.

Fiyat Farklılaştırması  FIGURE 13.9 Price Discrimination Figür 13.10(a)’da, tüketici A $5.75 ödemeye razıdır. Eğer fiyat farklılaştıran firma $5.75 fiyatını tüketici A’ya uygularsa bu durumda kârı $3.75 olacaktır. Fiyat farklılaştırmayan bir monopolcü ise fiyatı $4 seviyesinde belirlediğinde kârını maksimize etmiş olacaktır. Fiyat $4.00 iken, firma $2.00 kâr elde etmekte ve tüketici A $1.75 tüketici fazlası elde ettiği için mutlu olmaktadır. Figür 13.10(b)’de, tam fiyat farklılaştırmasına giden bir monopolcü için, talep eğrisinin marjinal gelir eğrisiyle aynı olduğu durum gösterilmektedir. Firma MR > MC olduğu sürece Q’ya kadar üretmeye devam edecektir. Q noktasındac, kâr taralı alana eşit olacak ve tüketici fazlası da sıfır olacaktır.

Fiyat Farklılaştırması Fiyat Farklılaştırması Örnekleri Havayolları, sinemalar, tiyatrolar, oteller ve birçok sektör düzenli olarak çocuklar ve yaşlılar için farklı fiyatlar belirlerler. Her durumda, firmanın amacı pazarı tanımlanabilir bölümlere ayırmaktır, çünkü her bir grubun talep esneklikleri birbirinden farklıdır. Her ne kadar analizini sunamsak da, bir firmanın başka bir piyasadan daha fazla satabilmesi için en uygun strateji düşük talep esnekliğinin olduğu piyasalarda daha yüksek fiyatlar uygulamaktır şeklinde gösterilebilir.

Monopolün Çareleri: Anti Tröst Politikası Temel Anti Tröst Mevzuatı 1890 Sherman Yasası Sherman Yasası iki kısa bölümden oluşur: Kısım 1. Güven ya da gizli ittifak şeklindeki her anlaşma birkaç ülke arasında ticari sınırlama içindedirler. Böylece illegal oldukları ilan edilir. Kısım 2. Monopolleşmeye çalışan ya da buna teşebbüs eden ya da herhangi bir kişi veya kişilerle birkaç devlet arasında ticaretin herhangi bir parçasını monopolleştirmek için herhangi bir kişi ya da kişilerle birleşen ya da gizli anlaşmalar yapan her kişi bir kabahat işlemiş sayılacaktır. Bunun yargılanmasıyla da 5000 $’ı aşmayacak şekilde para cezası ile cezalandırılır. Ya da bir yılı aşmamak üzere hapis cezası veya sözü geçen her iki cezayı birden alabilir.

Monopolün Çareleri: Anti Tröst Politikası Temel Anti Tröst Mevzuatı 1890 Sherman Yasası mantık kuralı Kriterleri Yargıtay tarafından 1911 yılında Sherman Yasası hükümleri çerçevesinde belirli bir eylemin yasadışı “mantıksız” veya yasal “mantıklı” olup olmadığını belirlemek için tanıtıldı. Clayton Yasası ve Federal Ticaret Komisyonu, 1914 Clayton Yasası Kongre tarafından 1914 yılında Sherman Yasasını güçlendirmek ve mantık kuralını açıklığa kavuşturmak için geçen bağlayıcı sözleşmeler, fiyat farklılaştırması ve sınırsız birleşmeler gibi davranışları tekelci ve yasadışı davranışlar olarak tanımlayan yasadır. Federal Ticaret Komisyonu (FTC) 1914’teki Kongre ile birlikte ticari birleşme yapılarını ve davranışlarını incelemek, hangi kurumların yasal olmayan davranış sergilediklerini belirlemek ve anti tröst yasasına aykırı uygulamaları incelemek için oluşturulan federal düzenleyici bir kuruluştur.

Aksak Piyasalar: Bir Araştırma ve İleriye Bakış Bir firma çıktısının ya da kullandığı girdisinin fiyatı üzerinde kontrol uyguladığında piyasa gücüne sahiptir. Bir firmanın piyasa gücünde aşırı durumu saf tekeldir. Saf bir tekelde tek bir firma tüm yeni rakiplerin girişine kapalı olan bir endüstri için yakın ikamesi olmayan bir ürün üretir. Saf tekel üzerine olan bu kısımdaki odak noktamız birkaç amaca hizmet etmektedir. İlk olarak tekel modeli birkaç endüstriyi iyi tanımlar. İkinci olarak tekel durumu aksak rekabetin kaynakların etkinsiz tahsisine neden olduğunu gösterir. Son olarak da saf tekelin analizi bu bölümde tartıştığımız ve ileriki iki bölümde de daha detaylı olarak tartışacağımız sıradan bir biçimde rekabetin olduğu monopolcü rekabet piyasaları ve oligopol piyasalarını anlamamıza imkan hazırlamıştır.

TERİMLERİ VE KAVRAMLARI GÖZDEN GEÇİRME giriş engeli Clayton Yasası Federal Ticaret Komisyonu (FTC) hükümet başarısızlığı aksak rekabetçi endüstri piyasa gücü doğal monopol ağ dışsallıkları patent tam fiyat farklılaştırması fiyat farklılaştırması kamu tercihi teorisi tam monopol rant kollama davranışı mantık kuralı