Kandida ve Kriptokoklar Prof Dr Nuri Kiraz

CANDİDA Blastomyces sınıfında, Moniliales takımında, Cryptococcaceae ailesinde yer almaktadır.200 den fazla türü olmasına karşın insanlardan 15-20 kadarı etken olarak izole edilmiştir. En sık izole edilen tür ise Candida albicans’tır.

1841’de Lagenbeck sağlıklı bebeklerde pamukçuk membran materyalinden Candidaları izole etmiş, 1923 Berhaut Candida albicans adını kullanmıştır. 1940’da Candida kaynaklı endokardit olguları tanımlanmış

Fırsatçı Mantar İnfeksiyonları İçin Hazırlayıcı Faktörler Bağışık ödünlü hastalar Sitotoksik ilaç kullanımı Nötropenik hastalar Kanserli hastalar Transplante hastalar Diyabetes mellituslu hastalar Geniş spektrumlu antibiyotik kullanımı Kortikosteroid tedavi

Hastane infeksiyonlarının %15-20’sinden mayalar bunların %50-65’den ise C.albicans sorumlu bulunmuştur.

Maya mantarlarının mikroskobik görünümleri Organizma Yalancı hif Gerçek hif Blastokonidiyum Artrokonidiyum Klamidospor Askospor B. capitatus X X X C. albicans X X X X Candida spp. X Xa X Xa Cryptococcus spp. X Geotrichumspp X X Hansenulaspp. Xa X X Rhodotorula spp. X Saccharomyces spp. Xa X X Trichosporon spp. X X X X -----------------------------------------------------Xa.bazı türler

Candida’lar ince duvarlı, oval, kapsülsüz, hareketsiz, 2-3 x 4-6 µm , tomurcuklanarak (=blastospor) ile ürer. Maya, psödohif ve çok nadiren hif oluşturabilir. Saboraud dekstroz agar(SDA) da 24-48 saatte krem renkli opak, düzgün, tipik maya kokusunda S tipi koloni oluşturabilir. Mantarlarda olduğu gibi biraz asit pH da üremeyi yeğ tutarlar.

Klinik örneklerde birden fazla Candida türü ayırımına fırsat veren Pagona-Levine ve CHROM agar gibi besiyerleri kullanılır. Hücre duvarlarında mannoproteinler, glukan, kitin, protein ve lipid yapılar bulunur. Candida albicans hücre duvarındaki antijenik farklılıklara göre A ve B serotipine ayrılmıştır.

Candida türlerini ayırmada germ tüp, klamidospor, karbonhidrat asimilasyonu ve fermentasyonu ve serolojikj testlerden yararlanılır. Germ tüp serum 37 oC de 2-3 saat Klamidospor mısırunlu-Tween 80 agar 26 oC de 48-72 saat

Candidaların virulans Faktörleri 1. Hif yapımı 2. Fenotipik değişebilme özelliği 3. Konak hücre yüzeyine bağlanabilme 4. Litik enzimler Proteazlar fosfolipazlar

Kandidozlar Yüzeyel kandidoz( mukoza, deri, tırnak) pamukçuk özafagit sindirim sistemi vulvo-vajnit balanit Diaper döküntüsü Kronik mukokutanöz kandidoz

Sistemik kandidoz Sinir sistemi Solunum sistemi Kalp damar sistemi üriner sistem osteo-artikuler kandidoz Periton,dalak, karaciğer Okuler Multiorrgan tutulumu

Albicans dışı kandidalar C.tropicalis C.kefyr C.krusei C.lipolityca C.glabrata C.guilliermondi C.parapsilosis C.zeylanoides C.norvegenensis C.utilis

Kandidozların Tanısı Direkt mikroskobi Kültür Kültür dışı yöntemler Antijen arama Antikor arama Enzimatik araştırma

Kandidozların tedavisi GİS kandidozu: nistatin Amfoterisin B Azoller C.krusei ve C.glabrata da direnç söz konusu

Cryptococcus neoformans Kriptokokkoz nedenidir.Dünada yaygın bir hastalıktır. Solunum sisteminde hafif bir infeksiyon, sinir sisteminde sisteminde ağır infeksiyona neden olur.

Cryptococcus neoformans maya formunda Cryptococcaceae ailesinde yer alan bir mantardır. 3-5 mikrometre büyüklüğünde hiçbir besiyerinde psödohif ve hif oluşturmaz veya kısa uzantılar oluşturabilir. Tomurcuklanarak üreme gösterir.

C. neoformans’ın eşetli şekli Filobasidella neoformans ’dır C.neoformans’ın eşetli şekli Filobasidella neoformans ’dır. Eşeyli form Basidomyces sınıfında yer alır. Cryptococcus cinsinde ayrıca C.terreus, C.albidus, C.gastricus, C.laurentii gibi türler bulunur. Ancak kapsüllü olan ve fenol oksidaz enzim aktivitesi gösteren tür C.neoformans’dır.

C.neofornas hastadan ilk izole edildiğinde bazen kapsül oluşturmadığı gözlenir. Kapsül oluşumunu indüklemek için %1 peptonlu besiyerine birkaç kez pasaj yapmak gerekebilir. Kapsül, C.neoformans için virulans faktarüdür. Kapsülünü yitiren C.neoformans suşları patojenik özelliklerini kaybederler.

C. neoformans serolojik olarak A,B,C ve D olarak dört serotipe ayrılır C.neoformans serolojik olarak A,B,C ve D olarak dört serotipe ayrılır. C.neoformans var. neoformans ve var. gatii olarak iki variyetesi bulunur. İlk variyete A ve D ikinci variyete B ve C serotip özelliği gösterir.

A ve D serotpilerinin eşeyli şekli Filobasidella neoformans ’dır A ve D serotpilerinin eşeyli şekli Filobasidella neoformans ’dır. B ve C serotiplerinin eşeyli şekli ise F. bacillispora’dır. C. neoformans var.neoformans ve var. gatti olarak iki variyeteye ayrılır. Var.neoformans için kaynak güvercin dışkıları, var.gatti için ise kaynak ökoliptus ağacının kabuklarıdır.

Cryptococcus cinsi içerisinde C. terreus, C. albidus, C. gastricus, C Cryptococcus cinsi içerisinde C.terreus, C.albidus, C.gastricus, C.laurentii bulunur. Kapsüllü olan, 37 oC de üreyen ve fenol oksidaz aktivitesine sahip olan tek tür C.neoformans’dır. Ayrıca kreatini asimile eder. Bu özellikten yararlanarak Staib besiyeri geliştirilmiştir. Fareye patojendir. Besiyerinde çok mukoid koloniler oluşturur.

C. neoformans var. neoformans’a ülkemizde rastlanılmaktadır. C C.neoformans var. neoformans’a ülkemizde rastlanılmaktadır. C.neoformans var. gatii’ye özellikle Afrika’da rastlanmıştır. Var. neoformans güvarcin dışkısı gibi azot ve kreatinin gibi zengin ortamlarda bulunur. İnsanlara inhalasyon yoluyla bulaşır. Bu etken güvercinlerde hastalık oluşturmaz. Sığır, at, kedi, köpek gibi hayvanlarda hastalık oluşturur.

Var. gatii Ökaliptus ağaçlarının kabuklarında sıklıkla izole edilmiştir.

Var. neoformans ve var. gatii ‘nin ayırımında CGB besiyerinden yararlanılmaktadır. Bu besiiyerinin içeriğinde Canavalinin, glisin ve bromtimol mavisi bulunur. Bu besiyerinde üreyen gatii canavaninden etkilenmediğinden besiyerinin rengini maviden sarıya dönüştürür.

Var. neoformans ise canavanin tarafından inhibe edildiğinden besiyerinde renk değişikliği oluşturmaz. Ayrıca, var. neoformans optimal 37 C de ürediği halde var. gatii 30 C de ürer. Var. neoformans sikloheksimide duyarlı, var. gatii ise dirençlidir.

C. neoformans solunum yoluyla vucuda girer C.neoformans solunum yoluyla vucuda girer. Akçiğerlerde genellikle hafif bir infeksiyon oluşturur. Klinik tablo hafif bir pnömoni tarzındadır. Öksürük, balgam, hafif ateş, halsizlik görülür.

C. neoformans ’ın oluşturduğu ciddi klinik tablo menenjittir C.neoformans ’ın oluşturduğu ciddi klinik tablo menenjittir. Hastada başağrısı, huzursuzluk, ense sertliği, Kerning ve Brudinsky belirtileri gözlenir.

C.neoformans deri, eklem, göz, genito-üriner sistemleri tutan infeksiyonlara neden olabilir. Ayrıca yaygın sistemik infeksiyonlar oluşturabilir. Son klinik tablo özellikle immun sistemi bozulan hastalarda gözlenir.

Tanı: İncelenecek muayene maddesi hastalık tablosuna göre BOS, balgam, İltihabi akıntılar ... olabilir. Menenjit şüpheli hastalardan alınan BOS örneğine

BOS örneği santrifüj edilip dipteki çöküntüden alınarak çin mürekkebi ile lam-lamel arası ışık mikroskobunda incelenmelidir. Kapsüllü maya hücreleri yıldızlı gök manzarasını andırır tarzda görülür.

Kapsül yapılar çin mürekkebi ile boyanmadıklarından maya hücresi etrafında boşluk şeklinde görülür. Maya hücrelerinin tomurcuklanmaları görülür. Maya hücreleri madeni para gibi genellikle yuvarlaktır.

BOS da maya hücreleri görülmediği durumlarda kriptokok antijenleri lam aglutinasyon ve ELİSA yöntemiyle aranabilir.

Doku kesitlerinde kriptokok antijeni göstermenin en iyi boya yöntemi mucicarmin dir. Çünkü bu boya ile kriptokoklar boyandığı halde H capsulatum ve B dermatitidis ya soluk boyanır yada boyanmazlar.

Kültür: Şüpheli muayene maddesi 35 C de inkube edildiğinde 2-3 günde üreme gözlenir. Ancak kültürde üreme olmadı diyebilmek için en az 15 gün süre ile beklenilmelidir. M tipi koloni oluştururlar.

Şüpheli kolonileri tanımlamak için aşağıdaki işlemler yapılmalıdır Şüpheli kolonileri tanımlamak için aşağıdaki işlemler yapılmalıdır. Mısır unlu Tween 80 agarda tomurcuklanarak üreme gösteren , ancak psödohif ve hif yapıları görülmemeli, kapsül oluşumu gözlenmelidir.

Üreaz enzim aktitesini gözlemlemek için Christensen Üre agara ekim yapılmalıdır.

Karbonhidrat fermentasyon ve asimilsayon özellikleri araştırılmalı, Kriptokokların hiçbirinin karbonhidratları fermente etmedikleri gözlenmelidir.

37 C de üreme özellikleri araştırılmalıdır.

C neoformans ’ın enzim aktivitesini araştırmak için Staib ( Niger seed, Bird Seed ) agara ekim yapılmalıdır. Bu maya türü ayrıca L-dopa, kafeik asitli besiyerlerinde kahverengi-siyah pigmentli koloniler oluştururlar.

Farelerin periton veya beyin içine ml de 10 6 maya içeren süspansiyonundan 0.1 ml inokulasyon yapılır. 2-3 hafta süre ile hayvanın ölmesi gözlenir. Fare ölürse veya bu süre sonunda otopsi yapılarak inokulasyon yapılan bölgede kapsüllü maya hücreleri aranır.

Kriptokok infeksiyonlarında serolojik testlerin ve deri testleri çok anlamlı değildir.

Menejit ve sistemik infeksiyonların tedavisinde amfoterisin B ve flusitozin kombinasyonu verilir. Amfoterisin B nin BOS a geçişi olmadığından intratekal yolla verilmelidir. Kriptokokozun diğer klinik tablolarında amfoterisin B veya mikonazol, ketakonazol flukonazol, itrakonazol gibi azol grubu ilaçlar kullanılır.