TÜRKİYE –YUNANİSTAN İLİŞKİLERİNDE ÇÖZÜM ARAYIŞLARI Esra Diri

Yunanistan ve Türkiye bağımsızlıklarını birbirlerine karşı yürüttükleri savaşlar sonucunda kazanmışlardır. Bu durum ikili ilişkilerde güven bunalımının en önemli sebeplerinden biridir. Yunanistan bağımsızlığını 1830 yılında Osmanlı İmparatorluğu’na karşı dönemin büyük güçleri Fransa,Rusya ve İngiltere’nin desteği sonucunda kazanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Yunanistan’ın Anadolu’yu işgaline karşı Kurtuluş Savaşı sonucunda kurulmuştur

Atatürk Venizelos döneminde Türkiye ve Yunanistan’ı işbirliğine iten neden Bulgaristan ve İtalya’nın yayılmacı politikalarıdır. 1934 yılında Türkiye Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya Balkan Antantını kurmuştur.

1953’te Balkan Paktı imzalanmıştır. 1954’te Bled Antlaşmasıyla ortaklık ittifaka dönüşmüştür. 1955’te Kıbrıs sorununun sonrasında ikili ilişkilerde gerginlik başlamıştır.Kıbrıs sorunu günümüze kadar ilişkilerin kilit sorunlarından biri olmaya devam etmektedir.

1980’lerin sonlarında Turgut Özal ve Andreas Papandreu Davos’da iki ülke arasında başlatılan diyalog uzun sürmemiştir. 1999 yılında Dışışleri Bakanları İsmail Cem ve Yorgos Papendreu liderliğinde“düşük politika” konularında işbirliği süreci başlamıştır. 2009 Yılında Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu’nun uzlaşmacı politikaları ve Yunanistan’ın yaşadığı ekonomik krizin etkisiyle iki ülke arasında Ege Sorunları ağırlıklı “İstikşafi” görüşmeler devam etmektedir.

İlişkilere Etki Eden Temel Sorunlar ve Tarafların Bakış Açıları 1. Azınlıklara İlişkin Sorunlar 2. Kıbrıs Sorunu 3. Patrikhane Sorunu 4. Ege Denizi’ne İlişkin Sorunlar a. Karasularının genişletilmesi sorunu b.Kıta sahanlığının saptanması sorunu c.Adaların silahlandırılması sorunu d. Hava sahası ve Fır hattı sorunu e. NATO komuta kontrol sorunları f. Egemenliği antlaşmalarla belirlenmemiş ada, adacık ve kayalıklar sorunu

Azınlıklara İlişkin Tartışmalar Uluslararası Adalet Divanı’nın tanımına göre azınlık kavramı “bir devlette yerleşmiş bulunan ve nüfusu ayrı bir ırk dil ya da dinden oluşan toplumsal gruplardır” 30 Ocak 1923 tarihinde Türk ve Rum Nüfus Değişimine İlişkin Sözleşme İmzalanmıştır. 10 Haziran 1930 tarihinde imzalanan anlaşma ile yerleşim yerleri ve doğum yerleri ne olursa olsun İstanbul Rumları ve Batı Trakya Türk Müslümanlarının hepsi yerleşik sayılmıştır.

Kıbrıs sorunun etkisiyle azınlıklar sorunu Türk Yunan ilişkilerinde hem bir iç politika hem de dış politika sorunu olarak tartışılmaktadır. Türkiye Yunanistan’ı ülkedeki Türk azınlığın haklarını ihlal etmekle suçlamış Yunanistan da benzer suçlamaları Türkiye için yapmıştır.

Patrikhane Sorunu Atina, Fener Rum Patrikhanesi’nin dünyadaki tüm Ortodoks kiliselerin merkezi anlamına gelen ekümeniklik statüsüne sahip olduğunu iddia etmektedir. Ancak Lozan görüşmeleri sırasında sağlanan sözlü anlaşmayla Patrikhane sadece İstanbul’da yaşamakta olan Rum ahali için dini merkez olmasına karar verilmiştir.

Patrikhane’nin bir Türk kurumu sayılmaktadır Patrikhane’nin bir Türk kurumu sayılmaktadır. Bu sebeple Patrik sayılacak kişinin Türk vatandaşı olması gerekmektedir. Heybeliada Ruhban Okulu 1971 yılında Anayasa Mahkemesi’nin yüksek okulları devletleştirme kararı sonrasında kapatılmıştır.Patrikhane Rum azınlığın sayısındaki azalma nedeniyle Ortodoks din adamları yetiştirme konusunda sıkıntı yaşamaktadır. Ayrıca patrikhanelerin yetki alanları konusunda Ortodoks dünyasında coğrafi ayrımlar nettir bu sebeple Rum ahalinin azalması Patrikhane’nin yetki alanını daraltmaktadır.

EGE DENİZİ’NE İLİŞKİN SORUNLAR Türkiye ile Yunanistan arasındaki Ege sorunları Uluslararası Hukuk kuralları ile düzenlenmiş alanlarda ortaya çıkmıştır. Yunanistan Ege Denizi’ndeki kendi lehine olan coğrafi avantaj ile Rodos’la Pire limanı arasını ulusal hattı olarak görmektedir.

Karasuları sorunu Ege Denizi’ndeki karasuları sorunu genişlikle ilgilidir.Yunanistan Ege Denizi’nde 6 mil olan kara suları genişliğini 12 mile çıkartmak istemektedir. 12 mil olması durumunda Yunan kara sularının payı % 43,5’ten %71,5’e çıkacak Türk kara sularının payı ise %7,5’ten % 8,7’ ye yükselecektir.

Kaynak: Oran, Baskın. (Ed) Kaynak: Oran, Baskın. (Ed). (2001) Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt I: 1919-1980, İletişim Yayınları, sf. 751.

Türkiye Ege Denizi’nin özel bir statüsü olduğunu söylemektedir Türkiye Ege Denizi’nin özel bir statüsü olduğunu söylemektedir. Sorunun ikili görüşmelerle çözülmesinden yanadır. Yunanistan ise 1982 BM Sözleşmesine atıfta bulunarak 12 mil sınırının kendi egemenlik hakkı olduğunu iddia etmektedir. Sorunun Lahey Adalet Divanı’nda görüşülmesini istemektedir.

KITA SAHANLIĞI SORUNU Yunanistan adaların kendi kıta sahanlıkları olduğunu iddia ederken Türkiye Ege’nin yarı kapalı ve çok sayıda adaya sahip bir deniz olduğunu ve kıta sahanlığının belirlenmesinde bu durumun göz önüne alınmasını vurgulamaktadır. Yunanistan 1958 Cenevre Sözleşmesine atıfta bulunmaktadır.Kıyıları karşı karşıya bulunan devletler arasında yapılacak bir kıta sahanlığı sınırlandırmasında orta hat kuralının paylaşımda eşitliği saylayacak kural olduğunu savunmuştur.

HAVA SAHASI SORUNU Bir diğer anlaşmazlık konusu ise hava sahasıyla ilgilidir.Bir ülkenin hava sahası karasularıyla aynı genişlikte olmalıdır.Yunanistan hava sahasını 10 mile çıkartmıştır. Ayrıca Yunanistan Uçuş Bildirim Bölgesi hattı sorumluluğunu egemenlik hakkıymış gibi kullanmaktadır.

Adaların Silahlandırılması sorunu Yunanistan egemenliği altında yer alan uluslar arası anlaşmalarla silahsızlandırma yükümlülüğüne girmiş adaları silahlandırmaya başlamıştır. Oniki Adanın Yunanistan’ın egemenliğine bırakılmasını düzenleyen 1947 Paris Barış Antlaşması’dır. 14. Maddesi bu adalarda her türlü üs tesis hatta eğitim ve silah üretimini de yasaklamıştır.Yunanistan Limni Adası’nda hava üssü kurmuştur.

Kardak Kayalıkları Krizi 1995 Aralık ayında Figen Akad isimli kuru yük gemisi Bodrum’a 3 mil mesafedeki kayalıklarda karaya oturmuştur. Yunan tarafı kazanın Yunan kara sularında olduğunu belirterek yardım teklif etmiştir. Türk tarafı bu yardımı reddetmiştir. Türk Dışişleri Bakanlığı Kardak’ın Yunanistan’a uluslararası anlaşmalarla verilen adalar arasında olmadığını belirmiştir.

Kardak Krizi üzerine Ankara Ege Denizi’ndeki statüsü belirsiz kaya ve kayalıklar olduğunu ve bu sorunun müzakerelerle çözülmesini istemektedir.

s 300 füze krİZİ Kıbrıs Rum yönetimi ve Yunanistan arasında 1993 yılında savunma doktrini ilan edilmiştir. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Rus yapımı karadan karaya fırlatılan S 300 füze sistemini adaya getireceğini açıklamıştır. Ankara füzelerin adaya yerleşmesine tepki göstermiştir. Füzeler Girit Adası’na yerleştirilmiştir.

İKİLİ İLİŞKİLERDE ÇÖZÜM ARAYIŞLARI 2000’li yılların son dönemlerinde ilişkilerde yeni bir yakınlaşma süreci başlamıştır. Türk-Yunan Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi toplantısı yapılmıştır. Konseyin yılda en az bir defa başbakanların eş başkanlığında toplanacağı belirtilmiştir.

İKİLİ İLİŞKİLERDE GÜVEN ARTTIRICI ÖNLEMLERDEN ÖRNEK BAŞLIKLAR 1.Dışişleri Bakanları arasında doğrudan iletişim hattı kurulması 2.Kara Deniz Hava kuvvetleri arasında ziyaretler düzenlenmesi 3.Tatbikat programlarının karşılıklı bildirimi 4.İki ülkenin Genelkurmay Başkanları arasında doğrudan temas hattı kurulması

Yunanistan 2008 yılında ekonomik kriz yaşamıştır Yunanistan 2008 yılında ekonomik kriz yaşamıştır. Bu ekonomik krizin sonrasında savunma harcamalarının azaltılması tartışılmaya başlanmıştır. Kıta sahanlığının çözümü sorunu ikili görüşmelerde gündeme gelmiştir. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Heybeliada Ruhban Okulunun açılabileceği söylemiştir.

Yunanistan, Türkiye’nin AB üyelik sürecini desteklemektedir. Ekonomik kriz sonrasında PKK militanlarının bulunduğu mülteci kampının kapatılabileceğini söylemiştir. Türkiye doğalgaz ve petrol çıkarma konusunda işbirliği teklifinde bulunmuştur. AİHM’nin vermiş olduğu karardan sonra Türkiye Büyükada Rum Yetimhanesinin Patrikhane’ye iade etmiştir.

Türkiye-Yunanistan arasındaki ikili ilişkiler üzerine çalışmalarını sürdüren Prof. Alexis Heraclides sorunların bir yıl gibi bir süre içinde çözüme kavuşabileceğini söylemektedir. Prof. Alexis Heraclides teknik bir konu olan kıta sahanlığı konusunda Lahey Adalet Divanı’na gidilmesinden ziyade müzakere aşamasında çözüm olabileceğine dikkat çekmektedir.

Kaynaklar 1. Fuat Aksu ,Türk- Yunan İlişkileri, SAEMK Yayınları 2.Türk Dış Politikası 1919 2008 Haydar Çakmak 3.Değişen Dünya Ve Türkiye’nin Dış Politika Gündemi, Murat Metinsoy .Mustafa Eroğlu 4.http://www.mfa.gov.tr/turkiye-yunanistan-ticari-ve-ekonomik-iliskileri.tr.mfa 5. http://www.mfa.gov.tr/bati-trakya-turk-azinligi.tr.mfa 6. http://www.mfa.gov.tr/turkiye-yunanistan-siyasi-iliskileri.tr.mfa 7.http://www.turk-yunan.gen.tr/ege-adalari-ve-anlasmazliklar/dogu-ege-adalari.html