1 VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI A.Ş. TAKAS İŞLEMLERİ VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI A.Ş. TAKAS İŞLEMLERİ 13 Mayıs 2004 TAKASBANK

2  Takasbank’ın fonksiyonları  Takas Üyeliği  Hesap yapısı  Teminatlandırma  Takas iş akışı  Temerrüt  Garanti Fonu  Nemalandırma  Projeler SUNUŞ

3  Takasbank VOB ile imzalanacak sözleşme ve SPK’nın onayıyla Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Takas Merkezi olarak belirlenecektir.  Vadeli İşlemler Piyasası’nda Takas merkezi alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı alıcı rolünü üstlenmiştir. (Yönetmelik 74. md.)  Takas Merkezi, vadeli işlemler piyasalarının mali yeterliliği ve güvenilirliğini, takas üyelerinin katkılarıyla oluşturulan “Garanti Fonu” ile açık pozisyonlara ilişkin “Başlangıç Teminatı”, adı altında temin ettiği nakit ve/veya benzeri kıymetler vasıtasıyla sağlar. (Yönetmelik 78. md.) VOB TAKAS MERKEZİ

4  Gerçekleşen işlemlerin takası aynı gün veya ertesi gün seans başlamadan önce tamamlanacaktır.  Takas işlemleri başlangıçta nakit uzlaşma şeklinde gerçekleştirilecektir.  Teminat tamamlama yükümlülükleri nakit olarak yerine getirilecektir.  Teminat yatırma, çekme, değerleme, Hesap güncelleştirme ve yükümlülüklerin yerine getirilmesi işlemleri alt hesap bazında gerçekleştirilecektir.  Temerrüt durumunda, işlem teminatları ve Garanti Fonu kullanılacaktır. VOB TAKAS ESASLARI

5  Takas Merkezinin mali sorumluluğu sözleşmelerin takası sırasında taraflardan her biri için karşı tarafın yerini almasından kaynaklanan tutar kadardır.  Takas Merkezi garantisi sadece Takas Merkezinde açılan hesaplar ve bu hesaplarda izlenen sözleşmelerle sınırlıdır. (Yönetmelik 78. Md.)  Temerrüt durumunda, Takas Merkezine yatırılmış olan işlem teminatı ve Garanti Fonu teminatları kullanılacaktır. Garanti Fonundan karşılanmayan tutarlar için Takas Merkezinin kendi kaynaklarına başvurulamaz. (Yönetmelik 79. md.) TAKAS MERKEZİNİN MALİ SORUMLULUĞU

6 Takas üyelerinin VOB A.Ş. ile birlikte belirlenmesi, İşlemlerde merkezi muhatap rolü, İşlem teminatları ve Garanti Fonu çerçevesinde takasın garanti edilmesi, Teminata kabul edilen kıymetlerin belirlenmesi ve teminat yatırma, çekme prosedürlerinin düzenlenmesi, Üye ve müşteri bazında nakit ve nakit dışı teminat ve pozisyon hesaplarının tutulması, Yatırılan teminatların günlük değerlemesi, (mark to market) Teminatların takibi ve kompozisyon kontrolü, Müşteri bazında Hesap güncelleştirme işlemleri (günlük kar/zarar tahsilatı/ödemesi), Teminat tamamlama çağrısı ve takibi, (margin call) TAKASBANK’IN FONKSİYONLARI-I

7 Temerrüt ilanı ve takibi, Teminatların gerektiğinde nakde çevrilerek yükümlülüklerin yerine getirilmesinin sağlanması, Üyelerarası hesap aktarım işlemleri, Büyük pozisyon ve Global hesap pozisyonlarının tutulması ve takibi, Teminattaki menkul kıymetlerin yönetimi (sermaye artırımı, itfa, kupon ödemesi vb.), Garanti Fonunun yönetimi ve gerektiğinde kullanımı, Takas üyelerinin Garanti Fonu katkı paylarını hesaplamak ve tam olmasını sağlamak, İşlem teminatları ve Garanti Fonu TL tutarının nemalandırılması, Takas üyelerinin eğitimi. TAKASBANK’IN FONKSİYONLARI-II

8 VOB Yönetmeliği’nin 7. Maddesi’ne göre;  Genel Takas Üyesi  Doğrudan Takas Üyesi TAKAS ÜYELİĞİ TÜRLERİ-I

9 Genel Takas Üyesi  Kendi portföy ve müşterileri adına yaptığı işlemlerin takasını yapmaya,  Takas üyesi olmayan diğer borsa üyelerinin işlemlerinin takasını yapmaya yetkili kurumdur. TAKAS ÜYELİĞİ TÜRLERİ-II

10 Doğrudan Takas Üyesi Sadece kendi portföy ve müşterileri adına yaptığı işlemlerin takasını gerçekleştirmeye yetkili kurumdur. TAKAS ÜYELİĞİ TÜRLERİ-III

11  SPK’ndan türev işlemlerine aracılık yetki belgesinin alınmış olması,  VOB Borsa YK’ndan vadeli ve opsiyonlu işlem yapma yetkisinin alınmış olması,  Takas Merkezi Yönetim Kurulu’nca belirlenecek asgari ödenmiş sermaye koşulu,  Yeterli personel ve donanıma sahip olunması,  Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Takas Üyeliği Taahhütnamesi’nin imzalanması, TAKAS ÜYELİĞİ KOŞULLARI -I

12  Teminat, Garanti Fonu katkı payı ve yasal yükümlülüklerin yerine getirilmesi,  Takas Merkezi tarafından öngörülebilecek sigorta ve diğer düzenlemelere uyması,  Takası garanti edilen her bir üye için takas garantisine ilişkin taahhütname (Genel T.Ü.),  VOB Yönetmeliği çerçevesinde talep edilecek diğer bilgi ve belgelerin ibraz edilmiş olması. (Yönetmelik 9. md.) TAKAS ÜYELİĞİ KOŞULLARI -II

13  SPK’ndan alınan Türev Araçların Alım-Satımına Aracılık yetki belgesi,  Borsa Üyelik Belgesi,  Takas Üyeliği Taahhütnamesi,  Bağımsız denetim raporu ve mali tablolar,  İmza sirküleri,  Kuruluş ilanının yer aldığı ticaret sicil gazetesi,  Vergi levhası,  Borsa üyesi ile yapılmış sözleşme (Genel T.Ü), TAKAS ÜYELİK BELGELERİ -I

14  Nakit, Kıymet, Teminat, Şartlı Virman ve Elektronik EFT Talimatı Taahhütnamesi,  Faks Cihazı ile İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.’ye Gönderilecek Müşteri Talimatları ile İlgili Uygulama Sözleşmesi. TAKAS ÜYELİK BELGELERİ -II

15 VOB Yönetmeliği’nin 31. Maddesine göre:  Borsa Üyeliği’nin sona ermesi,  Takas Merkezi’nin üyelikten çıkarması,  Üyenin kendi isteği, İle Takas Üyeliği sona erebilir. TAKAS ÜYELİĞİ’NİN SONA ERME KOŞULLARI

16  Takas ve diğer mali yükümlülüklerini yerine getirememesi,  Sermaye Piyasası faaliyetlerinin sürekli veya geçici olarak durdurulması,  Müşterilerine ve/veya takasını gerçekleştirdiği piyasa üyelerine olan yükümlülüklerini zamanında yerine getirememesi,  Mali bünyesinin zayıflaması,  Borsa üyeliğinden çıkarılması,  Takas Merkezi üyeliği taahhütnamesi koşullarına uyulmaması,  İflas, haciz veya tedbir. TAKAS ÜYELİĞİ’NDEN ÇIKARILMA KOŞULLARI

17  Portföy hesabı  Piyasa yapıcı hesabı  Müşteri hesabı  Global hesap HESAP TÜRLERİ

18  VOB’da işlem yapmak isteyen gerçek ve tüzel kişiler, Borsada işlem yapma yetkisi olan bir aracı kuruluşta hesap açtırırlar,  Aracı kuruluş bu hesapları elektronik ortamda Takasbank sisteminde tanımlar;  MERNİS sisteminden müşteri kimlik bilgilerinin tespit edilebilmesi ve TVS sicil no ile ilişkilendirilebilmesi için, AK gerekli bilgileri Takasbank’a gönderir.  Üye ekranlarında bulunan hesap açma menüsünden VİP sisteminde hesap açılışı üye tarafından gerçekleştirilir.  Sicil no tahsisi için azami süre belirlenecektir. HESAP AÇILIŞI-I

19 HESAP AÇILIŞI-II  Bireysel yatırımcılar için MERNIS sistemi kullanılacaktır. (Default Yerli-Gerçek atanır)  Yabancılar, Şirketler ve fonlar için ise TvS sicil no tahsisi için fiziki belge istenir. Takasbank VİP sistemine tanımlanır Takasbank MİS sistemine tanımlanır

20  Başlangıç teminatı (Yönetmelik 63. Md.)  Sürdürme teminatı (Yönetmelik 64. Md.) (Başlangıç teminatının %75’i)  Olağanüstü durum teminatı (Yönet. 65. Md.)  Garanti Fonu teminatı (Yönetmelik 83. Md.) TEMİNAT ÇEŞİTLERİ

21 TEMİNATA KABUL EDİLEN KIYMETLER İleride teminata kabul edilmesi planlanan varlıklar:  Yatırım fonu katılma belgesi (kaydi)  Altın ( İAB’de işlem gören )  Teminat Mektubu

22 TEMİNAT DEĞERLEME KATSAYILARI

23  Teminat yatırma / çekme işlemleri Takasbank sistemindeki hesaplar arasında kaydi olarak gerçekleştirilir.  Müşterinin VOB sistemine teminat olarak yatıracağı varlıklar AK tarafından ilgili müşteri teminat hesabına aktarılır.  Hesap sahipleri P.Ü. aracılığı ile serbest teminatlarını çekebilirler.  Serbest teminatlar çekilebilir nakit ve çekilebilir nakit dışı olarak Takasbank tarafından aşağıdaki şekilde hesaplanır. TEMİNAT YATIRMA/ÇEKME Serbest = Mevcut - Bul.Gereken. +/- Kar/ Teminat Teminat Teminat Zarar

24  Serbest teminat sıfırdan büyük ise üyeler hesaplarında kalan serbest teminat tutarını teminat kompozisyonu bozmamak şartı ile çekebilirler.  P.Ü.’nin teminat çekme talebinde T.Ü.’nin de ONAYı gereklidir.  Teminat çekme işlemleri SEANS İÇİ ve SEANS DIŞI olarak iki şekilde değerlendirilir. TEMİNAT ÇEKME

25 TEMİNAT DEĞERLEME Olağanüstü durumlarda değerleme katsayısı ve fiyatlar değiştirilerek gün içinde yeniden değerleme yapılabilmektedir.

26  VOB sistemine gönderilen hesap bazında ND teminat tutarı ilgili hesabın NK teminatının belli bir yüzdesi olacaktır, bu orandan fazla yatırılan ND teminatlar Takasbank sisteminde değerleme dışı kalacak ve fazla teminat bilgisi VOB sistemine gönderilmeyecektir.  VOB’a gönderilen hesap bazında teminat bilgisine filtre (tutar ve/veya oran) uygulanacaktır.  Gün içinde ilgili hesaba NK teminat yatırılması halinde, değerleme dışı kalan ND teminatlar da değerlenerek VOB sistemine bildirilecektir.  Teminat değerleme oranları üye, hesap türü veya hesap no bazında farklılaştırılabilir. (Yönetmelik 62. Md.) TEMİNAT KOMPOZİSYONU

27  Seans sonu işlemlerinde VOB’dan alınan bilgilere göre zararlar ilgili hesapların NK teminatından kesilir, karlar ise aynı gün veya ertesi gün yükümlülüklerin yerine getirilmesi için belirlenen son saatin ardından hesap bazında NK teminatlara eklenir.  Zararlar NK teminat tutarlarından düşüldükten sonra, teminat toplam değeri sürdürme teminatının altına düşen hesaplar ile, nakit teminatı eksi olan hesaplar için teminat tamamlama çağrısı yapılır.  Karlar ise, teminat kompozisyonu bozulmadığı sürece çekilebilir. HESAP GÜNCELLEŞTİRME-I

28  Çekilmek istenen karlar; nakit teminat hesaplarından üye serbest cari hesabına aktarılır.  Margin call yükümlülüğü yerine getirilmediği sürece, üyenin takas alacaklarını (günlük kar) çekmesine izin verilmez. Takasbank nezdindeki VOB kaynaklı takas alacaklarına margin call tutarı kadar bloke konur. (Takas Taahhütnamesi uyarınca) HESAP GÜNCELLEŞTİRME-II

29 VOB İŞLEMLERİ VOB TAKASBANK RİSK KONTROL Alıcı üye Satıcı üye Teminat yatırma /çekme talepleri toplanır ve VOB’a gönderilir. Pozisyon Değerlenmiş Teminat Alış emriSatış emri - Açılış seansı işlemleri ( Endeks VİS için 10:00-10:15 ) - Normal seans işlemleri ( 11:00-13:00;14:00-16:00) Alım Satım Sistemi Nakit+Nakit dışı = Toplam teminat Top.Tem > Bul.Ger.Tem İşlem onay İşlem iptal E H TEMİNAT DURUM Seans başlamadan önce ve gün içinde teminat yatırıldıkça değerlenmiş teminat tutarı (1) VOB’a bildirilir. Alım satım sistemine iletilen emirlerin (2) risk kontrolü aşamasında (3) hesaplamada kullanılan teminat tutarı (4) Takasbank’dan alınan teminat tutarıdır. Teminat Y-Ç Emir eşleşmesi

30 VOB TAKAS İŞLEMLERİ VOB TAKASBANK ÜYE T+0’da yapılan işlemler: 10:45 Seans öncesi NK-ND teminat bakiyesi VOB’a bildirilir. 11:00-15:45 Seans içi yatırma-çekme talepleri VOB’a iletilir. 16:15’de VOB eksik teminatları olan hesap lar için m.call tutarını hesaplar. 16:15’de VOB’dan hesap bazında balans bilgisi çekilerek hesap güncelleştirme işlemleri başlar ve sonuçlar MBS ekranlarına yansıtılır. Zararlar nakit teminat hesabından düşülür. 16:30 Nemalandırma ve çekilebilir nakit teminatların transferi işlemleri gerçekleşir. 17:00 Global hesap pozisyon bildirimi son saati. 18:00 + Gün sonu işlemleri (değerleme, raporlama, muhasebe, nemalandırma, aktarımlar) T+1’de yapılan işlemler: 10:45 Teminat tamamlama son saati. Karlar eklenir. 11:00 Temerrüt (varsa) işlemleri başlar. VİP MBS EKRANLARI -Hesap açma -Yatırma-çekme -Global hesap -Temerrüt -Garanti Fonu -Nemalandırma -Raporlama

31  Üye takas günü (T+1) saat 10:45’e kadar M-call yükümlülüğünü yerine getirmezse temerrüt hükümleri uygulanır.  Temerrüt faizi uygulaması aşağıdaki şekilde olacaktır. Temerrüt faizi=TCMB/İMKB O/N x 3  Temerrüt takibi ve yükümlülüklerin tamamlanması üye ve alt hesap bazında gerçekleştirilir.  Temerrütlerden piyasa ve takas üyesi müteselsilen sorumludur, takas merkezine karşı birinci muhatap takas üyesidir.  Temerrüte düşen hesap için, pozisyon ve teminat likidasyonu T+1 günü 11:00-16:00 saatleri arasında gerçekleştirilir. TEMERRÜT-I

32 Temerrüt halinde kaynakların kullanım sırası: 1. Temerrüt durumunda garanti fonunun nakit kısmından temerrüt tutarı karşılanır. Öncelikle temerrüde düşen üyenin garanti fonu içindeki nakit payına başvurulur. 2. Temerrüt kapatılmadığı takdirde, diğer üyelerin garanti fonu içindeki nakit payları oransal olarak kullanılır. 3. T+1 günü saat 11:00’e kadar kapatılmayan borçlar için varsa temerrütlü hesaba ait değerleme dışı nakit dışı teminatlar nakde çevrilir. 4. Temerrüde düşen hesaba ait açık pozisyonlardan temerrüt tutarını karşılayacak kadarı likide edilir ve serbest kalan ND teminatlar nakde çevrilir. TEMERRÜT-II

33 5. Borç yine kapatılamazsa, takas üyesinin Garanti Fonu’na yatırmış olduğu nakit dışı teminatlar likide edilir. 6. Borç kapatılmadığı takdirde üyenin portföy hesabına başvurularak pozisyon ve teminatlar likide edilerek borç kapamada kullanılır. 7. Kapatılamayan borç için, üyenin Borsa nezdindeki tüm hak ve alacakları kullanılır. 8. Temerrüt kapatılamadığı takdirde, Borsa ve Takas Merkezinin kararıyla diğer üyelerin Garanti Fonu içindeki nakit dışı teminatlarına da başvurulabilir. TEMERRÜT-III

34  Temerrüt faizi en geç 3 işgünü içinde, Garanti Fonu’nun kullanılan kısmı da T.Ü. tarafından 1 işgünü içinde derhal ödenmelidir.  Temerrüt cezası süresinde ödenmediği takdirde Takas Merkezi ilgili üyenin Takas Merkezi nezdindeki serbest nakit hesabından resen tahsil edebilir.  Temerrüt cezaları Garanti Fonu’nda kullanılacak şekilde değerlendirilir. TEMERRÜT-IV

35  Garanti Fonu, temerrüt durumlarında takas yükümlülüklerinin karşılanmasında kullanılmak üzere, Borsa tarafından tüm takas üyelerinin katılımıyla oluşturulur.  Takas üyelerinin G.Fonuna yapacağı katkı tutarı Borsa tarafından belirlenir.  Borsa Y.K. birden fazla Garanti Fonu oluşturulmasına karar verebilir.  Garanti Fonu Takas Merkezi tarafından temsil ve idare edilir. (Yönetmelik 83. Md.) GARANTİ FONU-I

36  Garanti Fonu’na T.Ü.leri; Nakit ve nakit dışı teminat yatırırlar, takas üyesi olan her üye açık pozisyonu bulunmasa dahi minimum katkı payını yatırmak zorundadır. (200 milyar TL) Takas üyeleri takasını garanti ettikleri herbir piyasa üyesi için Garanti Fonu’na tranş başına 100 milyar ilave katkı payı yatırmak zorundadır.  Hergün sonu itibariyle, T.Ü.’nin Garanti Fonu katkı payı hesaplanarak, açık pozisyon değerinin hangi tranşda olduğu kontrol edilir.  Açık pozisyonu değeri bir üst tranşa geçen Takas Üyesinin Garanti Fonu teminatları kontrol edilir ve gerekiyorsa teminat tamamlama çağrısı yapılır. GARANTİ FONU-II

37  Garanti Fonu teminatı sürdürme oranı %80’dir. Takas üyesinin Garanti Fonu katkı payları aşağıdaki sebeplerle, sürdürme seviyesine (%80) veya daha altına düşebilir.  Teminat değer düşüklüğü  Garanti Fonu katkı payının kullanılması  Bulunması gereken teminat seviyesinin yükselmesi GARANTİ FONU-III

38  Garanti Fonu teminat tamamlama çağrılarının 3 işgünü içinde tamamlanması gerekmektedir.  Garanti Fonu’nun temerrüde düşen takas üyesi nedeniyle kullanılması ve takas üyesinin Garanti Fonu payını süresi içinde tamamlamaması halinde Fonun alacağının takibi ve iflas süreci Takas Merkezi tarafından yürütülür.  G.Fonu payı kullanılan üyelerin payları Garanti Fonu eksiğini tamamlandıkça faizi ile birlikte oransal olarak iade edilir.  Garanti Fonu temerrüt cezası temerrüt faizinin 2 katı şeklinde uygulanır. GARANTİ FONU-IV

39  Nemalandırmaya konu olan nakit tutarlar ikiye ayrılmaktadır: 1. İşlem Teminatı Nakit tutarı  Bulundurulması gereken nakit teminat  Serbest nakit teminat 2. Garanti Fonu Nakit tutarı  Yatırılan nakit teminatlar, Takasbank tarafından yatırım araçlarında değerlendirilir. NEMALANDIRMA-I

40  Hesap bazında tutulan işlem teminatları günlük olarak nemalandırılarak ertesi işgünü üye nakit teminatlarına eklenir.  Garanti Fonu nema tutarları da günlük olarak ilgili üyenin Garanti Fonu katkı payına eklenir. Biriken nema tutarlarının her ayın ilk 3 işgünü içinde çekilmesine izin verilir. NEMALANDIRMA-II

41 1. Fiziki teslimata dayalı takas ve teslimat sistemlerinin gerçekleştirilmesi, 2. Opsiyon işlemlerinin takası, prim ödeme ve tahsilatı. VOB TAKAS PROJELERİ