UYGARLIK TARİHİ 3. HAFTA ÇİFTÇİLİK YAPMALI MI? Hazırlayan: Yrd.Doç. Dr. Nurşen Gök Kaynakça: Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TÜBİTAK yay.., 2002

Son buzul çağının sonuna yani M. Ö. 11 Son buzul çağının sonuna yani M.Ö. 11.000 yılına-günümüzden 13 bin yıl öncesine- kadar bütün kıtalardaki bütün halklar avcılık ve yiyecek toplayıcılığı ile geçindiler. Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TÜBİTAK yay.., 2002, s.5.

Tarih öncesi halklar yiyecek üretimine farklı zamanlarda geçtiler Tarih öncesi halklar yiyecek üretimine farklı zamanlarda geçtiler. Bazı halklar (örneğin Avusturya yerlileri) ise hiç geçmediler. Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TÜBİTAK yay.., 2002,s.94.

Yiyecek üretiminin başladığı merkezler Yiyecek üretiminin başladığı merkezler. Soru işaretleri söz konusu merkezleride yiyecek üretiminin gerçekten başka merkezlerden etkilenmeden başlayıp başlamadığını yada Yeni Gine’deki gibi ilk tarım bitkilerinin neler olduğu konusundaki belirsizlikleri gösteriyor. Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TUBİTAK yay.., 2002

Yiyecek üretimi beş bölgede sıfırdan yöresel bitkilerin bazen de hayvanların evcilleştirilmesiyle başladı. Başlama şekil ve tarihleri birbirinden farklı Bereketli hilal başı çekiyor.

Batı Avrasya Kuzey Afrika M.Ö. 8000 Bereketli Hilal M.Ö. 8500 Batı Avrasya Kuzey Afrika M.Ö. 8000 Yunanistan, Kıbrıs, Hindistan M.Ö. 6500 Mısır M.Ö. 6000 Orta Avrupa M.Ö.4500 Britanya M.Ö. 3500 Her birinde yiyecek üretimi Bereketli Hilal paketinin bir kısmıyla başladı. Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TUBİTAK yay.., 2002, s.235.

Tarım Devrimi Bin Yılda Tamamlandı – Bin Yıl Sonra 2-3 Bin Kişilik Kalabalık Köy Topluluğu Haline Gelmişlerdi James.C.Daves, İnsanın Hikayesi, İş Bankası yay, 2009, s.13.

Farklı kıtalardaki halkların çiftçiliğe ve hayvan yetiştiriciliğine geçip geçmeme yada geçiş zamanlarındaki coğrafi farklılıklar, bu halkların yazgıları arasındaki benzemezliği büyük oranda açıklar. Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TÜBİTAK yay.., 2002,s.95.

Ya hayvanlar… Evcilleştirecek hayvan bulunabildi mi? Adayları kaybeden Avrasya ve Afrika değil Amerika ve Avustralya oldu…Buradaki hayvanlar avcılık yeteneği gelişmiş insanla karşılaştılar. Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TUBİTAK yay.., 2002, s. 221.

Yeni Zelanda’nın 500 km doğusunda Chatham adalarında Mariori halkı yüzlerce yıllık bağımsızlığını 1835 yılında akıl almaz bir şekilde yitirdi. Anlaşmazlıkları barış yoluyla çözme kaynakları paylaşma gelenekleri vardı. Meclis kararı alıyorlardı. Maoriler tarafından öldürüldüler. Yenildiler.(Yiyecek oldular!) Uzmanları, orduları, bürokratları, reisleri yoktu. Avcı toplayıcıydılar. Ürün biriktiremiyorlardı. Adalar en fazla 2000 kişiyi besler. Gidecek yer yok birbiriyle geçinmeyi öğrendiler. Nüfus artışını önlemek için bazı erkek çocuklar kısırlaştırıldı. Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TÜBİTAK yay.., 2002, s.57.

İki yüz yıl önce 1800’lerin başında Tasmanya’ya gelen Avrupalılar zengin toplumsal törensel yaşamı olan ama hala taştan yapılma kaba aletler kullanan halkla karşılaştılar. Britanyalı göçmenler hepsini yok etti…uygarlık ve hastalık yüzünden öldüler James.C.Daves, İnsanın Hikayesi, İş Bankası yay, 2009, s.7.

ETİOPYA’DA OMO KADINLARI

Güney Afrika Oranj Nehri kıyısında Hotantolar Güney Afrika Oranj Nehri kıyısında Hotantolar. 1904-1909 Arası Almanlara karşı savaştılar.

Suriye sınırı Akçakale

Niçin Günümüzde bazı topluluklar aynı ölçüde kültürel değişim süreci geçirmeyip,hâlâ avcı toplayıcı yaşam biçimine bağlı kalırken, neden diğerleri çiftçilikle uğraşmakta ya da endüstrileşme sürecini yaşamakta?

M. Ö. 11. 000’de son buzul çağı sona erdi (jeolojide 4. dönem) M.Ö. 11.000’de son buzul çağı sona erdi (jeolojide 4. dönem). Bu tarihten birkaç bin yıl içinde dünyanın bir bölgesinde bazı hayvan ve bitkiler evcilleştirilebildi. Neden sadece bir bölümünde buradaki insanlar diğerlerinden üstünlüğe mi sahipti? Önde mi koşuyorlardı? Şimdi arayı daha da mı açtılar?)))

Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, Tubitak yay.., 2002, s.1. Buzul çağını izleyen 13.000 yılda dünyanın bazı bölgelerinde metal aletlere sahip olan okuryazar sanayi toplumları ortaya çıktı. Başka bölgelerinde okur yazar olmayan, çiftçilikle uğraşan toplumlar, başka bölgelerindeyse taş aletler kullanan, avcılık yaparak ve yaban yiyeceği toplayarak geçinen toplumlar vardı. Metal aletleri olan ve okur yazar toplumlar diğerlerinin üzerinde üstünlük kurdu ya da onları yok etti. Bu farklılıklar dünya tarihinin temel olgusudur. Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, Tubitak yay.., 2002, s.1.

Tarım yaklaşık 10.000 yıl içinde yiyecek toplayıcılığının yerini aldı James.C.Daves, İnsanın Hikayesi, İş Bankası yay, 2009, s.12.

ÇİFTÇİLİK YAPMALI MI YAPMAMALI MI? Neden çiftçiliğe geçildi? Neden Bereketli Hilal? Neden M.Ö. 8500 daha önce değil sonra değil? M.Ö. 11.000 den 8500’e çiftçilik yapmalı mı yapmamalı mı? Avcılık ve yiyecek toplayıcılığıyla çiftçilik birbirine iki rakip strateji…birbirlerini de küçümsüyorlar..

ÇİFTÇİLİK YAPILACAK ÇÜNKİ Yiyecek bulmanın güçlüğü Memeli hayvanların soyunu daha yukarı taş çağında insan tüketti… Bereketli hilalde de ceylan artık bol değildi.. Ancak iklim değişikliğiyle bitki çeşidi bollandı..Buğday ve arpa… Yiyecek üretiminin dayanağı olan teknoloji gelişti…yaban bitkiyi toplama işlemden geçirme saklama teknolojisi..kemik tahta sapa tutturulmuş çakmak taşından tırpanlar, toprak altında sıvanmış toplama kuyuları Belki nüfus artışı yiyecek üretimine zorladı, yiyeceğin nüfusu artırmasıyla karşılıklı etki…yaban yiyeceği toplama işleme metotlarıyla nüfus artmaktaydı…yerleşim doğumu da artırıyor… Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TUBİTAK yay.., 2002 S.143-144.

İKLİM OLARAK ELVERİŞLİ/ AMA ÜRETİM YOK NEDEN? Kültürel özellik mi? Tek bir bitkinin evcilleştirilmesi avcı-toplayıcılığı terk etme için yeterli değildir.(175) Boy ölçüşebilme için başka ürünlere ihtiyaç var. Bereketli Hilal gibi teknoloji ve siyasal örgütlenmeye destek olacak çeşitlilik gerekiyor… Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TUBİTAK yay.., 2002, s. 171.

Neden Bereketli Hilal. Bereketli Hilalin bitki örtüsü ve çevre koşulları açık üstünlüğe sahip..Uygarlığın başlangıç noktası… Akdeniz iklimi…kışları ılık yağışlı yaz kurak…yazın büyümeyen bitki enerjisini tohum büyütmek için harcıyor..ağaç gibi kabuk büyütmeye değil…bir yıllık bitki…tohumuysa insan yer. Buğday ve arpa… Örneğin mısır… çok güçlük çıkarıyor buğdaya göre..yabanı sert kabuk…yemek kolay değil…evrimleşmesi uzun… Bereketli hilalde bitkilerin erdişi yüzdesi yüksek….yeni seçeneklere de izin veriyor… Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TUBİTAK yay.., 2002, s. 176.

Bereketli Hilal (Batıya doğru Güney Avrupa, Kuzeybatı Afrika içine alıyor) dışında da Akdeniz iklim kuşakları var…Peki Bereketli Hilalin özelliği nedir? En geniş Akdeniz iklim kuşağı Batı Avrasya. Yani yaban bitki türü açısından zengin. En çok iklim değişikliği gösteren Akdeniz kuşağı..Yıllık bitki evrimine elverişli.. Dar bir bölgede çok çeşitli yükseltilere sahip. Yeryüzünün En alçak nokta (Lut gölü) ile 5400 metre yüksekliğindeki dağlar (Tarhan yakınları) Bu bitki çeşitliliği sağlar. Ve farklı zamanda olgunlaşır bitki…dağdakini topluyor, nehir kenarında nemli alana dikiyor. Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TUBİTAK yay.., 2002, s. 181-183.

ÇİFTÇİNİN GÜCÜ Tüketilecek kalori miktarı fazla nüfus demektir. Askeri üstünlük. Evcil bitki ve hayvan yetiştirilen bir dönüm toprak 10-100 kat arası avcı-toplayıcıdan fazla insan doyurur. Evcil hayvan Et süt gübre sağlar. Saban çeker. Protein kaynağı olarak av hayvanının yerini alır. Doğum aralığı kısalır. 4 yıl yerine 2 yıl Yiyecek depolanır Uzman ve Toplumsal örgütlenme. Orta boy tarım şeflik, büyük boy tarım krallık olarak örgütlenmiştir. Beslenebilen sürekli ordu Tarım ürünü ve hayvandan elde edilen ürün giyecek, battaniye. Metal öncesi kemikten alet. Taşımacılık. (19. yy. demiryoluna kadar tek taşıt aracı, Uzun mesafe ile bağ) Atlarla fetih savaşları. Önce Hun sonra Moğollar. Deve aynı işlevi görecek. Evcil hayvandan mikroplar. Jared Diamond, Tüfek Mikrop ve Çelik, TÜBİTAK yay.., 2002,s.95

Çiftçiler daha fazla besin üretebilince aileler daha iyi beslenmeye başladı ve nüfus arttı. Tam yerleşikliğe geçilen 8500 yıl öncesinden bin yıl sonra köylerin sayısı çok fazlaydı.

İNSAN ÖNCE GÖÇEBE SONRA YERLEŞİK Mİ?

İnsanın tarihinin yaşamın yeniden üretilme tarzı-geçim biçimine göre ayrımı: art zamanlı olarak önce avcı sonra çiftçi sonra şehirli mi? Gorden Child: insanın yaşamını nasıl yeniden ürettiğine, yani geçimini nasıl sağladığına bakarak insanın özgül tarihini dönümleştirir. Paleolitik dönem: insanın yaşamını avcılık ve toplayıcılıkla yeniden ürettiği dönem (Paloilitik vahşet) Neolitik dönem: : insanın yaşamını tarım ve hayvancılıkla yeniden ürettiği dönem (Neolitik barbarlık) Kent uygarlığı dönemi: : insanın yaşamını manifaktür ile yeniden ürettiği dönem (Mezopotamya’da kent devrimi) Hilmi Yavuz, Batı uygarlığı tarihine teorik bir giriş, Ankara, 2008, s.28. 34 34

Yaşamın yeniden üretilme tarzı, insanın yaşama tarzını ve yaşama alanını belirler Yeniden üretim tarzı Yaşama Tarzı Yaşam Alanı Avcılık + Toplayıcılık Göçebe Kır Tarım + Hayvancılık Göçebe Kır Manüfaktür Yerleşik Kent

Peki bu dönüşüm art zamanlı mıdır Peki bu dönüşüm art zamanlı mıdır? İnsanoğlu, avcılık ve toplayıcılıktan tarım ve hayvancılığa, oradan kentsel yaşama zorunlu olarak mı geçmiştir? James Milliart’ın Çatal Höyük kazılarına kadar Gorden Childe’ın önerisine ters düşecek, onlarla çelişecek yanıt verilemedi. Bu kazılarla ilk kentlerin M.Ö. 6 000- 7 000 yılları olduğu ortaya çıktı.(Childe 5000-4000) Jacobs: Bu kazı sonuçlarına göre yerleşik kent yaşamı, tarihsel olarak kırda yerleşik yaşamdan daha önce ortaya çıkmıştır. Paleoilitik dönemi kırda yerleşik yaşam değil kentsel yaşam izlemiştir. Neolitik devrimin, kentlerde başlayan manifaktürün, tarım için gerekli olan teknikleri, teknolojiyi üretmesiyle gerçekleştiği ortaya çıktı.Kentsel manifaktür, tarım teknolojisini üretti, bu teknolojinin hayata geçirilmesiyle tarım ve hayvancılığa geçildi. Hilmi Yavuz, Batı uygarlığı tarihine teorik bir giriş, Ankara, 2008, s.29.