İstanbul Üniversitesi İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ HASTANELERİ YÖNETİM KURULU SAĞLIK YÖNETİMİ EĞİTİMİ 17 Nisan 2012 Yard.Doç. Dr. Haluk ÖZSARI İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi hozsari@istanbul.edu.tr

İstanbul Üniversitesi İÇERİK Ekonomi/Sağlık ekonomisi ve temel kavramlar, Sağlıkta arz/talep/maliyet, Sağlık hizmetlerinde ekonomik değerlendirme, ödeme yöntemleri, Sağlık hizmetlerinin finansmanı, Sosyal ve özel sağlık sigortacılığı, Sağlık harcamaları ve “sürdürülebilirlik”, 2

SAĞLIK HİZMETLERİNDE EKONOMİK DEĞERLENDİRME Ekonomi’nin temel kuralı; Kaynaklar sınırlı, İhtiyaçlar sınırsız, Ekonomik değerlendirmenin temeli; Kaynaklar en iyi şekilde kullanılmış mı? İhtiyaçların karşılığı en iyi şekilde alınmış mı? Ekonomistler’in odağı; Ekonomik verimlilik, Fırsat maliyetleri…

“SAĞLIK HİZMETİ”NDE EKONOMİK DEĞERLENDİRME EVRELERİ Çalışma sorusunu belirleme; Bakış açısı Alternatiflerin değerlendirilmesi Maliyetlerin ve faydaların araştırılması İlgili maliyet/faydaların belirlenmesi Maliyet ve faydaların ölçülmesi Maliyet ve faydaların değerlendirilmesi Zamanlamanın ayarlanması Karar verme Belirsizliklerin uyarlanması 93

“SAĞLIK HİZMETİ”NDE EKONOMİK DEĞERLENDİRME DRUMMOND KONTROL LİSTESİ-I Cevaplanması mümkün güzel bir soru ortaya çıkarılmış mı? Alternatiflerin tamamı kapsanabilmiş mi? Etkililiğe ait kanıtlar gözetilmiş mi? İlgili maliyet/alternatiflerin sonuçları iyice belirlenmiş mi? Maliyet/sonuçlar kabul edilebilir ölçüt ile ölçülebilecek mi? 93

“SAĞLIK HİZMETİ”NDE EKONOMİK DEĞERLENDİRME DRUMMOND KONTROL LİSTESİ-II Maliyet/sonuçlar uygun değerlendirilmiş mi? Maliyet/sonuçlar zaman değişimlerine göre uyarlanarak hesap edilmiş mi? Topluca bir karşılaştırmaya yer verilmiş mi? Belirsizliğe mahal bırakılmış mı? Amacın tamamına uygun bir çalışma sonuçlandırılmış mı? 93

“SAĞLIK HİZMETİ”NDE EKONOMİK DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ Maliyet Minimizasyon Analizi, Maliyet Etkililik Analizi, Maliyet Yararlanım Analizi, Maliyet Fayda Analizi, 93

QALY ve DALY QALY (Quality-Adjusted Life Years) Kaliteye Uyarlanmış Yaşam Yılları DALY (Disability-Adjusted Life Years) Sakatlığa Uyarlanmış Yaşam Yılları “Mükemmel” den daha alt düzeyde bir sağlık durumunu ölçer; Kalitenin ölçümü ise QALY, Sakatlığın ölçümü ise DALY

QALY Kaliteye Uyarlanmış Yaşam Yılları QALY ve DALY skalaları 0 ile 1 arasında değerlere sahiptir, QALY’de 1 mükemmel sağlık durumunu, 0 ölümü temsil eder, DALY’de 1 ölümü, 0 mükemmel sağlık durumunu temsil eder, Yaşamın tam sağlık ile geçirilen 1 yılı 1 QALY , ölüm ise 0 QALY değerine inme anlamına gelir Yaşam kalitesi üzerinde ciddi olumsuz etki yapan bir kronik hastalık 0.8 sakatlık skoruna ulaştığında yaşam kalitesi skoru da 0.2 olacaktır,

QALY Kaliteye Uyarlanmış Yaşam Yılları Sağlıkla ilgili kullanım araştırmalarının en yaygın ölçütü, 1960’lı yıllarda ekonomistler, yöneylem araştırmacıları ve psikologlar tarafından geliştirilmiş, 1976’da son şekli verilmiş, Maliyet Etkililik oranları QALY hesaplanarak yapılırsa buna Maliyet-Yararlanım Araştırmaları (cost-utility analysis) denir, Bunun yanı sıra, değişik müdahalelerin QALY olarak çıktısını sıralama yaparak “QALY Skor Tabloları” oluşturulmakta, Bazı ilaçların kullanılıp kullanılmamasında ülkeler, QALY çıktılarına bakarak karar verme eğilimindedirler,

DALY Sakatlığa Uyarlanmış Yaşam Yılları 1990’lı yıllarda Dünya Sağlık Teşkilatı ve Dünya Bankası’nın işbirliğiyle geliştirilmiştir, Esas amacı, hastalık ve yaralanmaların hastalık sınıflamalarına göre ülkelerin sağlığına olumsuz yüklerini açığa çıkarmaktır, Hesaplanan bu yüklerden daha doğru sağlık politikasına yönelik kararlarının üretimi hedeflenmektedir, DALY hesaplaması; sağlığa değil, hastalık, sakatlık ve ölüme bağlı olarak “International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps” sınıflamasına göre yapılır,

DALY Sakatlığa Uyarlanmış Yaşam Yılları Küresel/Ulusal Hastalık Yükü (Global/National Burden of Disease) yaklaşımında tüm önemli hastalıklar için hastalık yükü hesaplanarak, sağlık durumuna ait 22 endikatör kullanımı yoluyla sınıflandırılır, gençken yaşanan sağlıklı ömür yaşlılıkta yaşanan sağlıklı ömürden daha fazla puana değer görülür. Sakatlıkla geçen yaşam yılları veya Kaybedilen yaşam yıllarının hesaplanmasıyla elde edilir, Kaybedilen yaşam yılları; cinsiyet ve yaşa özgü standart insan yaşamından yola çıkılarak “eğer ölüm olmasaydı daha ne kadar yıl hangi fonksiyonları görerek yaşam devam edecekti?” sorusuna cevap olarak hesaplanır, Sakatlıkla geçen yaşam yılları; sakatlığın ağırlık derecesi ile bu sakatlıkla yaşanılan sürenin çarpımı olarak hesaplanır,

DİĞER ÖLÇÜTLER Health-adjusted life-expectancy (HALE) Sağlığa Uyarlanmış Yaşam Beklentisi Disability-adjusted life-expectancy (DALE) Sakatlığa Uyarlanmış Yaşam Beklentisi Disability-free life-expectancy (DFLE) Sakatlıktan Arınmış Yaşam Beklentisi Active life expectancy (ALE) Aktif Yaşam Beklentisi Healthy year equivalent (HYE) Sağlıklı Yıl Eşdeğeri

GERİ ÖDEME YÖNTEMLERİ VE SAĞLIĞA ETKİSİ Ödeme Yöntemleri Değerlendirme Ölçütleri Sunulan hizmetin kalitesi, Maliyeti azaltma etkisi (sağlık harcamalarını azaltma etkisi), Yönetim giderleri ( idare, izleme, güçlendirme vb.), Teknik verimliliğe ve tahsisat verimliliğine etkisi, Hakkaniyete etkisi.

GERİ ÖDEME YÖNTEMLERİ VE SAĞLIĞA ETKİSİ Hizmet Sunucu Ödemelerinin Tipleri Geriye dönük bedellerin iadeten ödenmesi, Hizmet veya vaka başına ileriye yönelik ödemeler; hizmet ücreti, günlük ücret, katılma ücreti, teşhise dayalı gruplara göre ödeme (DRG) Bütçe yoluyla ödeme; kategorilere göre (maaş, malzeme, farmasötik, vb.), global bütçe, Kişi bazında ödeme

GERİ ÖDEME YÖNTEMLERİ VE SAĞLIĞA ETKİSİ Sağlık profesyonellerine ödeme mekanizmaları Hizmet başına, Maaş, Kişi başına, Hedef ödemeleri (bonus), Karma ödeme sistemleri; Maaş + bonus Maaş + hizmet başına

GERİ ÖDEME YÖNTEMLERİ ETKİ ANALİZİ mekanizması Maliyet düşürme Kalite Yönetim Hizmet başına Zayıf Çok Güçlü Çok zor Vaka bazlı Güçlü Orta Zor Gün başına Çok kolay Bonus Kolay Kişi başına Maaş Bütçe

HİZMET SUNUCU GERİ ÖDEME İLİŞKİSİ Yüksek Kaynak Kullanımı Yüksek Müşteri Memnuniyeti Hizmet Karşılığı Ücret Paket Fiyat Yüksek Hizmet Sunucu Riski Düşük Hizmet Sunucu Riski Maaş Kafa Başı Ödeme Düşük Kaynak Kullanımı Düşük Müşteri Memnuniyeti

GERİ ÖDEME YÖNTEMLERİNDE NEYE GÖRE SEÇİLMELİ? Sonuç olarak; Her ödeme sistemi; Hükümet, ödeme kuruluşu, hizmet sunucu, hekim ve diğer sağlık görevlileri ile hastalar açısından farklı etkisi olmaktadır. Bir ülkede hangi ödeme sisteminin seçileceğine karar verilirken; Sağlık yönetim sisteminin hazırlıklı olması, Kurumsal destek durumu, Yönetim bilgi sistemlerinin bulunabilirliği, Diğer reform bileşenlerinin durumu, Ekonominin alanlarındaki reform hareketleri, Hükümetin, sağlık hizmetlerindeki kısa ve uzun dönem hedefleri dikkate alınmalıdır.

GERİ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK DRGs DRGs Kullanım Alanları Sağlık bakım hizmetleri geri ödemeleri, Sağlık bakım hizmetleri maliyet analizleri ve fiyatlandırılması, Hasta bakımı ile ilgili kaynak kullanımının değerlendirilmesi, Hasta bakım hizmetleri kalite değerlendirme ve geliştirilmesi, Epidemiyolojik ve klinik araştırmalar, Kaynak planlaması. 1974 yılında Yale Üniversitesinde sağlık bakım hizmetlerinin maliyetlerini hesaplamak isteyen ekonomistler tarafından geliştirilen vaka bileşimi sınıflandırma sistemlerinin kullanım alanları slaytta görülmektedir. İlk olarak sağlık bakım hizmetlerinin ödemeleri amacıyla 1983 yılında ABD’de kullanılmaya başlayan vaka bileşimi sınıflandırmaları, karşılaştırılabilir enformasyon sağlama özelliği nedeniyle, günümüzde çok çeşitli alanlarda kullanılmaktadır.

GERİ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK DRGs