HAP Temel Kavramlar Temel yaklaşımlar Afet Tıbbı Prof.Dr. Recep AKDUR

AFET Kavramı Tartışmaları DOĞAL AFETLER -YAPAY AFETLER (natural- man made) OLAĞAN-OLAĞAN ÜSTÜ DURUM (usual-unusual / ordinary- extraordinary) BEKLENMEYEN-ZAMANI BELLİ OLMAYAN OLAY (unexpected) KAPASİTE AŞIMI-BAŞA ÇIKMA KAPASITESİNİ AŞMA BİÇARELİK (helpless-poor) OLAY-ACİL DURUM- FELAKET -AFET (incident-emergency-disaster-catastrophe)

DOĞAL OLAYLARIN TETİKLEDİĞİ AFETLER TAŞKÜRE HAREKETLERİ DEPREM, YANARDAĞ TOPRAK KAYMASI SUKÜRE HAREKETLERİ SEL-KASIRGA, DALGA GAZKÜRE HAREKETLERİ FIRTINALAR BİRLEŞİK OLAYLAR AKDUR HAP ŞUBAT 2009

DOĞAL OLAYLARIN AFET NİTELİĞİNİ KAZANMASI İÇİN 1. TOPLUM VARLIĞI , 2. DÜŞÜNSEL YAPININ BİLİM DIŞI , 3. FİZİK ÇEVRESİNİN YETERSİZ OLMASI GEREKİR.

YAPAY AFETLER BÜYÜK KAZALAR Nükleer, toksik emisyon baraj çökmesi, ulaştırma iSTEMSiZ / iHMAL NÜKLEER SAVAŞ KONVANSİYONEL SAVAŞ SABOTAJ İSTEMLİ KİTLESEL NÜFUS HAREKETLERİ AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET Kavramı Tartışmaları OLAĞAN-OLAĞAN ÜSTÜ DURUM (usual-unusual / ordinary- extraordinary) AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFETLER OLAĞANÜSTÜ DEĞİLDİR Her türden doğal olayı biliyoruz Üç koşulun varlığını /yokluğunu biliyoruz Varlığında, her türden doğal olayın afet niteliğini kazanacağını biliyoruz Oluşacak afetlerin sonuçlarını önceden kestirilebiliyoruz AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET Kavramı Tartışmaları BEKLENMEYEN, ZAMANI BELLİ OLMAYAN OLAY! AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET Kavramı Tartışmaları 30 yıl içinde, İstanbul’da büyüklüğü 6,4-7,4 arasında değişen bir deprem olacak Büyüklük 6,4 olursa 7000 ölüm, 30000 yaralı olacak Büyüklük 7,4 olursa 30000 ölüm 300000 yaralı olacak AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET Kavramı Tartışmaları AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET Kavramı Tartışmaları Gömeç-50 yılda bir büyük sel görür Hatay 35 yılda bir büyük sel görür Metrekareye düşecek yağmur miktarına göre, hangi evleri su basacağını ve ne kadar insan boğulacağını kestirebiliyoruz AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET Kavramı Tartışmaları KAPASİTE AŞIMI-BAŞA ÇIKMA KAPASITESİNİ AŞMA “Bir ilçe hastanesine 40-50 kişi başvurması” İlçe pazarının kurulduğu günlerde kapasite hep aşılır. “20 kişinin öldüğü bir trafik kazası” Türkiye sürekli afet yaşıyor BİÇARELİK (Helpless-poor) OLAY-ACİL DURUM- FELAKET -AFET (İncident-emergency-disaster-catastrophe) AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET Kavramı Tartışmaları NİCEL BÜYÜKLÜK Baş etme kapasitesini aşan sayı-nicelik NİTEL BÜYÜKLÜK Toplumsal işleyişi felç eden/ kaos yaratan nitelik BİÇARELİK Olayla, dış yardım ile baş etme AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET Kavramı Tartışmaları OLGU / OLAY İNCİDENT 1 İVEDİ DURUM EMERGENCY 2 FELAKET DİSASTER 3 AFET CATASTROHE AKDUR HAP ŞUBAT 2009

MARMARA 17 Ağustos 1999 DÜZCE 12 Kasım 1999 Ölüm 18000 Yaralı 40000 Etkilenen bina 850000 Çöken bina 51000 (%6) Ağır hasarlı bina 57000 (%6,7) Orta hasarlı bina 105000 (%12,3) Az hasarlı bina 116000 (13,7) Hasarsız bina 521000 (%61,3) Malzeme kaybı 15 milyar Dolar Dolaylı ekonomik kayıp 50 milyar Dolar

26 Nisan 1986 ÇERNOBİL Hiroşima ve Nagazaki’ye atılan bombaların 200 katı radyoaktif madde yayıldı Kontrol çalışmalarında 800000 kişi çalıştı, olay sırasında 30 kişi öldü Beş milyon 300 bin kişiye iyot tableti dağıtıldı, bir milyon 600000’i çocuk Ağır kirlenme (1480 kBq/m2den yüksek) bölgesinde bulunan 135 bin kişi tahliye edildi Orta dereceli kirlenme (555-1480 kBq/m2 arasında) bölgesinde yaşayan 400 bin kişi sürekli izleme altına alındı Az kirlenme bölgesinde (555 kBq/ m2 den daha az) yaşayan 6 milyon kişinin izlenmesi gerekiyor

02 Aralık 1984 BHOPAL / Hindistan Ensektisit fabrikasının 40 tonluk MIC tankı patladı, 30 metre yükseğe fışkırdı. 800000 nüfuslu kentin 1/3 etkilendi, 100000 kişi hastaneye başvurdu, 50000 kişiye yatırılarak müdahale edildi. 3000 kişi olaydan hemen sonra, 3000 kişi izleyen günlerde öldü. 40000 kişi de solunum yetmezliği oluştu. Binlerce hayvan öldü AKDUR HAP ŞUBAT 2009

11 Eylül 2001 İkiz Kuleler 3030 Ölüm 2337 Yaralı Milyarlarca dolar kayıp

15-20 Kasım 2003 İstanbul 61 Ölüm 600 Yaralı

AFET TANIMI EKOLOJİK –TOPLUMSAL DENGE BOZULUR OLAĞAN YAŞAM ORTADAN KALKAR CAN VE MAL KAYIPLARI ORTAYA ÇIKAR SONUÇLAR TOPLUMUN UYUM ve YANIT VERME KAPASİTESİNİ AŞAR DIŞ YARDIMA GEREKSİNİM VARDIR AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET YÖNETİMİNDE KAVRAMLAR ETKİ-TEPKİ PROAKTİF OLMA-REAKTİF OLMA RİSK YÖNETİMİ-KRİZ YÖNETİMİ YÖNETİM-YÖNETİMSİZLİK AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET YÖNENTİMİ İKİ KÜMELİDİR AFET YÖNETİMİ RİSK YÖNETİMİ KRİZ YÖNETİMİ

AFET YÖNETİMİ RİSK YÖNETİMİ ( Olay öncesi /Proaktif davranış) Olay olmadan önce olaydan koruma, nedenleri yok etme zararları önleme /azaltma çalışmaları) Risk yönetiminde hedef afet nedenlerini/ risklerini/ afetleri yok etmektir-KORUMADIR KRİZ YÖNETİMİ (Olay sonrası /Reaktif davranış) Olay olduktan sonra olayı /krizi def etme krizin yaralarını sarma ikincil zararaları azaltma çalışmalarıdır Kriz yönetiminde hedef ikincil kayıpları en aza indirmektir.TEDAVİDİR AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFETLERDE KORUNMA Birincil Korunma-Afetlerin Önlenmesi Doğru fizik planlama Güvenceli binalar Risk değerlendirme çalışmaları Araştırma-Geliştirme çalışmaları Toplum eğitimi Afet planları Örneğin; toprak kayması olabilecek yerde yerleşimi önlemek, seli önlemek için baraj kurmak, binaları depreme dayanıklı hale getirmek AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFETLERDE KORUNMA İkincil Korunma- Afet zararlarının azaltılması Erken tespit Hızlı harekete geçme Afet sonrası zarar ve hastalıklara karşı önlem alma Toplum eğitimi Eski düzene dönüşü sağlamak Önceden iyi bir afet planı hazırlanmış olması gereklidir AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFETLERDE KORUNMA Üçüncül Korunma-Rehabilitasyon Yerleşim yerlerinin yeniden yapılanması Eğitim olanaklarının sağlanması İş olanaklarının sağlanması Fiziksel-Ruhsal-Sosyal Rehabilitasyon AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFETLERİ AZALTMAK- YOK ETMEK İÇİN RİSK YÖNETİMİ (Olay öncesi /Proaktif davranış) Risk değerlendirme / Olası riskler Kabul edilemez risk/ Risk yok etme/ Risk azaltma çalışmaları (koruma) Senaryolar / Riske dayalı zararlar (kabul edilebilir risk) /Zarar azaltma çalışmaları Kurumun-altyapının yeniden inşaası Arta kalan risk AKDUR HAP ŞUBAT 2009

Önlemler Geliştirme AFET RİSKLERİ AFET EPİDEMİYOLOJİSİ AFETTE GEREKSİNİMLER (SENARYOLAR) AFETLERDE CAN ve MAL KAYIPLARININ NEDENLERİ ALINACAK ÖNLEMLER AFET EPİDEMİYOLOJİSİ AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET EPİDEMİYOLOJİSİ AFETLERİN NEDENLERİNİ ANLAMAK AFETLERDE ÖLÜM VE YARALANMA NEDENLERİNİ ANLAMAK AFETLERDE ÖLÜM VE YARALANMALARI ÖNLEMEK AFETLERİN NEDENLERİNİ ANLAMAK AFETLERİ ÖNLEMENİN YOLLARINI BULMAK AKDUR HAP ŞUBAT 2009

(olay sırası- reaktif davranış) Etki analizi Müdahale İyileştirme AFETLERİ DEFEMEK İÇİN Kriz yönetimi (olay sırası- reaktif davranış) Etki analizi Müdahale İyileştirme Yeniden yapılandırma AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFETİN EVRELERİ SESSİZ EVRE UYANIKLIK EVRESİ YALNIZLIK EVRESİ DIŞ YARDIM EVRESİ ESENLENDİRME EVRESİ AKDUR HAP ŞUBAT 2009

SESSİZ EVRE (Risk yönetimi) ÖRGÜTLENME PLANLAMA YASAL DÜZENLEMELER RİSKLERİN SAPTANMASI GİDERİLMESİ (Altyapının / korunaklı güçlü hale getirilmesi) ALARM SİSTEMLERİ KURMA TOPLUMU BİLİNÇLİ KILMA AKDUR HAP ŞUBAT 2009

2. UYANIKLIK (alarm) EVRESİ (Kriz yönetimi) HABER ALMA- DEĞERLENDİRME HABER VERME (Sektörlere - Topluma) TOPLANMA VE TAHLİYE EYLEM PLANLARI’NIN GÖZDEN GEÇİRİLEREK EKSİKLİKLERİNİN GİDERİLMESİ AKDUR HAP ŞUBAT 2009

3. YALNIZLIK (İzolasyon) EVRESİ Bireysel İş ve Eylemler-(Kriz yönetimi) KENDİ KENDİNİ KURTARMA AİLE/KURUM İÇİ YARDIMLAŞMA AİLE BİREYLERİNDEN /KURUM ÇALIŞANLARINDAN HABERDAR OLMA YAKIN ÇEVRE KURTARMASI ÖRGÜTLERDE YERİNİ ALMA ÖRGÜTLENME AKDUR HAP ŞUBAT 2009

3. YALNIZLIK EVRESİ Kurumsal İş ve Eylemler (Kriz yönetimi) Kriz Merkez ve Masalarının toplanması Durum değerlendirme Planların /Senaryoların gözden geçirilmesi Uygun olan planın / senaryonun uygulamaya sokulması AKDUR HAP ŞUBAT 2009

4. DIŞ YARDIM EVRESİ (Kriz yönetimi) AFET BÖLGE VE NÜFUSUNUN SAPTANMASI HASAR BÜYÜKLÜĞÜNÜN SAPTANMASI KURTARMA -TRİAJ - ŞOK GİDERME GEÇİCİ YERLEŞİM SU, BESİN, BARINAK, GİYSİ, UYGUN ÇEVRE AKDUR HAP ŞUBAT 2009

5. ESENLENDİME (Rehabilitasyon) EVRESİ (Kriz yönetimi) TOPLUMUN ve ÇEVRENİN AFET ÖNCESİ DURUMA GETİRİLMESİ KONUT, ÇEVRE, SAĞLIK, EĞİTİM, İŞ YAŞAMI AKDUR HAP ŞUBAT 2009

ULUSAL-KURUMSAL AFET PLANI GEREKLİ (Plansızlık) (Kriz yönetimi) KİŞİLERİN KURUMLARIN ULUSUN KOORDİNE OLAMAMASI İHMAL GECİKME DUPLİKASYON BOŞA ÇABA BOŞA HARCAMA AKDUR HAP ŞUBAT 2009

ULUSAL AFET PLANI BİRİMLERİN PLANLARININ BİLEŞİMİNDEN OLUŞUR TOPLUMSAL KURUMSAL AİLE APARTMAN SOKAK MAHALLE KENT VİLAYET BİRİM KURUM İL MÜDÜRLÜĞÜ BAKANLIK SEKTÖR AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET PLANI YAP-BOZ PARÇALARI GİBİDİR (Kriz yönetimi) SEKTÖR SAĞLIK OCAĞI İL - KENT BİRİM BİRİM MAHALLE İL MÜDÜRLÜĞÜ HAP BAKANLIK KAMU SAĞLIĞI MERKEZİ SOKAK AKDUR HAP ŞUBAT 2009

PLANLAMA (Kriz yönetimi) VAROLAN KAYNAKLAR OLANAKLAR AFETTE HİZMETLER GEREKSİNİMLER EKONOMİK ve ETKİN KULLANMA AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET PLANI İÇİN GEREKLİ BİLGİLER (PLANLAMA SÜRECİ) (Kriz yönetimi) DURUM ve KAYNAKLAR KONULAR ve AMAÇLAR İŞ – OPERASYON AKIŞ ŞEMALARI LOJİSTİK (GEREKSİNİMLERİ KARŞILAMA ve İKMAL) YÖNETİM ve DENETİM AĞI (GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUKLAR İLE BUNLARIN HİYERARŞİK DİZGESİ ) AKDUR HAP ŞUBAT 2009

I-GENEL ULUSAL-KENT AFET PLANI SÜREÇLERİ (Kriz yönetimi) SEKTÖR SAĞLIK BAYINDIR İÇİŞLE SANAYİ 1 2 3 4 I SEKTÖRLER II GÖREVLER-KONULAR III İŞLER- EYLEMLER IV EYLEMLERDE GEREKSİNİMLER

II-AFETLERDE SAĞLIK SEKTÖRÜ (AFET TIBBI) Durum ve kaynakların saptanması Önlemler geliştirme Planlar -senaryolar –hazırlıklar Halkın eğitimi YARALILARIN BAKIMI a.Arama kurtarmada tıbbi hizmetler(UMKE) b.Başvuran yaralıların bakımı-triaj c.Hastane hizmetleri (HAP) İkincil hastalık ve sonuçlarının önlenmesi Sağlık hizmetleri alt yapısının yeniden inşaası Olağan halk sağlığı hizmetleri düzeyine ulaşma AKDUR HAP ŞUBAT 2009

1.PLANLAMA İŞ VE EYLEMLERİ 1. DURUM ve KAYNAKLARIN SAPTANMASI DEMOGRAFİK YAPI SOSYO-EKONOMİK YAPI SAĞLIK DÜZEYİ SAĞLIK HİZMETİ KAYNAKLARI DİĞER KAMU HİZMETLERİ KAYNAK ve OLANAKLARI 2.ÖNLEMLER GELİŞTİRME 3. PLANLAR- SENARYOLAR 4.HALKIN EĞTİMİ AKDUR HAP ŞUBAT 2009

2. YARALILARIN BAKIMI İŞ ve EYLEMLER ARAMA -KURTARMA SIRASI TIBBİ BAKIM TRİAJ RESÜSKÜTASYON-ACİL MÜDAHALE YAŞAM İDAMESİ TAHLİYE HASTANE HİZMETLERİ AKDUR HAP ŞUBAT 2009

3. İKİNCİL HASTALIK ve ÖLÜMLERİN ÖNLENMESİ AFETLERLE BİRLİKTE BAŞTA ENFEKSİYON HASTALIKLARI OLMAK ÜZERE HER TÜRDEN HASTALIK ve SAĞLIK SORUNUN EPİDEMİLER YAPMA RİSKİ VARDIR AKDUR HAP ŞUBAT 2009

4. ALT YAPININ YENİDEN İNŞAASI

5. OLAĞAN SAĞLIK HİZMETLERİ DÜZEYİNE ULAŞMA SÜREKLİ ve DÜZENLİ SAĞLIK HİZMETİ VERME ÇEVRENİN KONTROL ALTINA ALINMASI TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİNİ YERLEŞTİRME AKDUR HAP ŞUBAT 2009

6.ÖLÜMLERİN AZALTILMASI İŞ ve EYLEMLER OLAYA BAĞLI ve OLAY ANINDA OLAN ÖLÜMLER GECİKMİŞ KURTARMAYA BAĞLI ÖLÜMLER KURTARMA ESNASINDAKİ ÖLÜMLER (kurtarma ölümleri) ÖLÜMÜ ÖNLENEMEZ OLGULAR ( tıp ve teknolojinin çözemediği, yerel olanakların yetersiz olduğu) HİZMETLERİN KESİNTİYE UĞRAMASINA BAĞLI ÖLÜMLER KURTARILABİLİR ÖLÜMLER (yaralı bakım ve koruyucu hizmetler) AKDUR HAP ŞUBAT 2009

ULUSAL-KENT AFET PLANINDA Sağlık Konu ve Amaçlar (Kriz yönetimi) YARALI BAKIMI Yaralı Toplanma İstasyonu Muayene- triaj Olay yeri müdahale Gözetim TAHLİYE OLAY Y (KURTARMA) Yaşam idamesi Kurtarmanın zararsızlaştırılması Yaşam ikamesi TAHLİYE HASTANE HİZMETLERİ İKİNCİL OLGULAR Su,gıda, temizlik Çöp Vb AKDUR HAP ŞUBAT 2009

ULUSAL SAĞLIK PLANI SÜREÇLERİ (Kriz yönetimi) KONULAR 1.YARALI BAKIMI 2.OLAY YERİ SH 3.TAHLİYE 4.İKİNCİL HASTA. 5.ÖLÜMLER SAĞLIK YTİ İŞ1 İŞ2 İŞ3 İŞLER EYLEMLER 2 3 4 AKDUR HAP ŞUBAT 2009

İŞ-EYLEM ORGANİZASYONU EYLEM GEREKSİNİMLERİ İnsangücü , malzeme, materyal EYLEM ORGANİZASYONLARI 5N+1K AKDUR HAP ŞUBAT 2009

PLAN (Kriz yönetimi) Bir iş ya da eylem hakkında altı sorunun (5N+1K) yanıtlanmasıdır. NE NEREDE NE ZAMAN NE İLE NASIL KİM YAPILACAĞININ AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFETTE GEREKSİNİMLERİN HESAPLANMASI (Senaryo yazımı -Kriz yönetimi) RİSK ALTINDAKİ TOPLUM ETKİLENEN BÖLGE ve NÜFUS AFETZEDE SAYISI ESKİ AFET BİLGİLERİ VARSAYIMLAR- SENARYOLAR AKDUR HAP ŞUBAT 2009

Hastane Afet Planları BİR ÜST (KENT BÖLGE ÜLKE) VE DAHA ÜST DÜZLEMDEKİ PLANLARIN BİRER PARÇASIDIR. AKDUR HAP ŞUBAT 2009

PLAN KATEGORİLERİ OLGU / OLAY İNCİDENT 1 İVEDİ DURUM EMERGENCY 2 FELAKET DİSASTER 3 AFET CATASTROHE AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET YERLEŞİMİ HASTANE YERLEŞİM BİRİMİ BÖLGE ÜLKE XXXXX XXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET KÜME VE ALT KÜMELERİ Hastane Yerleşim yeri BÖLGE ÜLKE AKDUR HAP ŞUBAT 2009

HASTANE KURULUM AŞAMASINDA En az afet riski olan yerde olmalı Sistem içinde bağımsız binalardan oluşmalı Panik anında kullanılabilecek alternatif merdivenleri olmalı Her binanın özel girişi olmalı Gereksiz bahçe engelleri olmamalı Tahliye alanı olabilecek boş alanlar planlanmalı Ulaşım kolay olmalı Sel suyu güzergahını kesmeli Peyzaj düzenleme kurallarına uyulmalı Gerekiyorsa su düzeyinden yukarıda sığınaklar kurulmalı AKDUR HAP ŞUBAT 2009

HASTANELERİN AFETTE ROLLERİ İnternal afetler: Patlama, yangın, tehlikeli madde yayılımı, salınımı Hastanenin bir bölümünü etkileyen olaylar Hastanenin tümünü etkileyen olaylar Eksternal afetler: Sel, fırtına, deprem vb. Minör: Küçük çaplı zararla sonuçlanan toplumu etkileyen olaylar Majör : Büyük çaplı zararla sonuçlanan, toplumu etkileyen olaylar Majör-hastaneyi etkileyen: Toplumu ve hastaneyi etkileyen ve başka bir hizmet birimi oluşturmayı gerektiren afetler Diğer toplumlardaki afetler AKDUR HAP ŞUBAT 2009

HASTANE BİNASI MERKEZLİ OLAY HASTANE GÜVENLİĞİ-KURTARMA HASTALAR Ç ÇALIŞANLAR A ARAÇLAR Dek DEKONTAMİNASYON O OLAYLA MÜCADELE YANGIN ÇÖKME SEL NBC TAHLİYE AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET ETKİLENME BOYUTU ETKİLENME /LOKALİZASYON HASTANEYE MÜDAHALE KENT BÖLGE ÜLKE HASTANEYE MÜDAHALE HASTA KABULÜ YARDIMA ÇIKMA DEPREM SEL KASIRGA SABOTAJ KL SAVAŞ NBC AKDUR HAP ŞUBAT 2009

III-HAP BAŞLICA KONU ve İŞLER HASTALAR (K1) TAHLİYE (K1-İŞ1) KURTARMA (K1-İŞ2) YERLEŞTİRME (K1-İŞ3iç/dış) BAKIM İDAMESİ (K1-İŞ4) ÇALIŞANLAR (K2) TAHLİYE (K2-İŞ1) KURTARMA (K2-İŞ2) Gerekirse tıbbi bakım (K2-İŞ3) İŞE YERLEŞTİRME (K2-İŞ4) ARAÇ GEREÇ (K3) KURTARMA YERLEŞTİRME KULLANIMA SOKMA OLAY (K4) DURDURMA İZOLASYON SAVMA AKDUR HAP ŞUBAT 2009

III-HAP AKIŞ ŞEMASI KONULAR HASTANE 1.HASTALAR 2.ÇALIŞANLAR 3.ARAÇ-GEREÇ 4.OLAY HASTANE HASTALAR İŞ1 İŞ2 İŞ3 İŞLER EYLEMLER 2 3 4 AKDUR HAP ŞUBAT 2009

AFET PLANI YAP-BOZ PARÇALARI GİBİDİR AKDUR HAP ŞUBAT 2009