Atmosferik Kirleticiler Birincil Kirleticiler: Kaynaklar tarafından doğrudan atmosfere atılan kirleticiler (CO2, CO, SOx, NOx, partiküller, …) İkincil kirleticiler: Doğada birincil kirleticilerin oluşturduğu dönüşüm ve reaksiyonlar sonucu oluşurlar. Birincil Kirleticiler İkincil kirleticiler Kaynaklar Doğal Sabit CO CO2 SO2 NO NO2 Çoğu hidrokarbonlar Askıdaki partiküller SO3 HNO3 H2SO4 H2O2 O3 PANs Çoğu ve tuzları NO3 – Hareketli SO4 2

Atmosferik Kirleticiler İkincil Kirleticilerin Oluşumuna Örnekler Reaksiyon Birincil Kirletici İkincil Kirletici Temiz Atmosfer Asit Gaz Basit + Tuz partikülü Alkali partikülü SO2 O2 Oksidasyon + H2SO4 Partikül katalizörü H2O NH3 (NH4)2SO4 NO NO2 O2 Kirletici HC+ Doğal HC+ Fotokimyasal O3 Güneş enerjisi reaksiyon NO O2 Serbest radikaller Yüksek moleküllü HC+ bileşikleri SO2 Kükürtlü damlacık ve partiküller

Hava Kirliliği Kaynakları Sabit Kaynaklar • Güç ve ısı elde etmek için yakıtların yakılması Diğer yakma faaliyetleri Endüstriyel ve ticari işlemler Solventler ve aerosoller Hareketli Kaynaklar • Karayolu Araçları: otomobil, kamyon, otobüs ve motosikletler • Diğer Araçlar: uçaklar, gemiler, trenler, tarımsal araçlar, inşaat araçları vb.

Atmosferik Kirleticiler Birincil Kirleticiler CO Partiküller Azot oksitler Kükürt oksitler VOClar Kurşun Proses Gazları NH3 Asit gazlar Partiküller Azot Oksitler Karbon Monoksit Kükürt oksitler Uçucu organik bileşikler Kurşun

Birincil Kirleticilerin Kaynakları Doğal Volkanlar Orman yangınları Kum fırtınası Okyanus dalgaları Bitki örtüsü Kaplıcalar Partikül (toz, kül), gazlar (SO2, CO2) Duman, yanmamış hidrokarbonlar (CO2, NOx, kül) Askıda partikül maddeler Tuz parçacıkları Hidrokarbonlar (VOCs), polenler Kükürtlü gazlar İnsanlar Endüstriyel Kişisel Kağıt sanayi Enerji santralleri-kömür - petrol Rafineriler Üretim Prosesleri - H2SO4 - PO4 fertilizer - Organikler Otomobiller, ocaklar, şömineler Partikül madde, kükürt oksitler Kül, kükürt oksitler, azot oksitler Kükürt oksitler, azot oksitler, CO Hidrokarbonlar, kükürt oksitler, CO SO2, SO3 ve H2SO4 Partiküller, gaz halinde florür VOClar CO, NOx, VOClar, partiküller .

Atmosferik Kirleticiler Sabit Kaynaklar Hareketli kaynaklar CO VOClar NOx SO2 PM 10 Kurşun 1990’da hareketli kaynaklardan çıkan emisyonlar, toplamın % 45’i civarındaydı.

Birincil Kirleticilerin Kaynakları

Atmosferik Kirleticiler Karbon Monoksit Renksiz, kokusuz bir gazdır. Havadan daha hafiftir. Organik maddelerin tam yanmamasından kaynaklanır. CO emisyonlarının % 60’ı taşıt emisyonlarından kaynaklanır. Yoğun trafik bölgelerinde havada yüksek CO konsantrasyonlarına rastlanır. En yüksek konsantrasyonlarına araçların yoğun olduğu ve gece inversiyonunun sıkça meydana geldiği yılın soğuk aylarında rastlanır. Toksik bir gazdır.

Atmosferik Kirleticiler Karbon Monoksit Etkileri: Solunum (akut) Kalp damar (kronik) Hemoglobine ilgisi oksijene göre 200 kat fazladır. Akciğerler üzerinden kana karışır ve vücuttaki organ ve dokulara oksijen transferini azaltır. Kroner kalp yetmezliğine bağlı göğüs ağrısı gibi kalp damar hastalıkları olan kişiler için daha tehlikelidir. Çok yüksek konsantrasyonlar öldürücü etkiye sahiptir. Görme bozuklukları, iş performansında düşme, el becerilerinde azalma, öğrenme bozuklukları, karmaşık işlemleri yürütmede zorluklar gibi sağlık etkileri vardır.

Atmosferik Kirleticiler Karbon Monoksit Sınır Değerler: 8 saatlik etkilenme süresi için 9 ppm (10 mg/m3) 1 saatlik etkilenme süresi için 35 ppm (40 mg/m3) 50 ppm Performans düşmesi 100 ppm Baş ağrısı 200 ppm Bulantı-kusma 500 ppm Dikkat ve bilinç kaybı 750 ppm Ölüm Karboksihemoglobin (COHb) için < % 1 Normal %1 – 2 Davranış bozukluğu % 2 – 5 Dikkat kaybı, görme bozukluğu % 5 – 10 Kalp ve akciğerlerde fonksiyon bozuklukları > % 10 Baş ağrısı yorgunluk, uykusuzluk > % 80 Koma.ölüm - Sigara dumanı 400 ppm CO içerir.