DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE JEOTERMAL ALANLAR

DÜNYADAKİ JEOTERMAL KUŞAKLAR Dünyadaki yüksek ısı akışı gösteren jeotermal kuşakların dağılımı, petrol alanlarında olduğu gibi belli jeolojik özellikler gösteren kuşaklar şeklindedir. Bu alanlarda diğer bölgelere göre daha fazla ısı akısı bulunmaktadır. Jeotermal alanlar, ısının transfer edildiği alanlardır. Isı akısı ; 0-125.7 mW/m² olan alanlar normal alanlar, 125.7 mW/m² den büyük olan alanlar jeotermal alanlar olarak adlandırılabilir( Elder, 1965). En yüksek entalpili jeotermal kaynaklar; Pasifik okyanusu, Atlantik ortası sırtları, Doğu Afrika rift zonu ve Alpin-Himalaya kıvrım kuşağı civarındadır.

Dünyadaki Yüksek Sıcaklıklı Jeotermal Kuşaklar · Okyanus ortası ve rift zonları (İzlanda) · Volkanik ada yayları ve yitim zonları ( Japonya, Filipinler, Endonezya, Yeni Zelenda, A.B.D., El Salvador, Nikaragua, Şili vb.) · Genç orojenik Kuşaklar (Alp kuşağı; Fas, Cezayir, İtalya, Yugoslavya, Yunanistan, Türkiye, İran, Hindistan, Çin) · Sıcak Noktalar (Hawaii v.b.)  

Jeotermal kaynaklar rezervuar sıcaklığına göre şöyle sınıflandırılmaktadır : · Yüksek sıcaklıklı alanlar (150C den fazla) · Düşük sıcaklıklı alanlar (150C den düşük) Yüksek sıcaklıklı alanlar başlıca elektrik üretiminde, Düşük sıcaklıklı alanlar ise ısıtmacılık başta olmak üzere diğer kullanımlarda yararlanılmaktadır.

Dünyada; Filipinler’de toplam elektrik üretiminin %27’si, Kaliforniya Eyaleti’nde %7’si, Papua Yeni Gine’de 56 MWe kapasiteli jeotermal elektrik üretimi yapılmakta olup, Altın Madenciliği İşletmesinin enerji ihtiyacının %75’i jeotermalden karşılanmaktadır. İzlanda’da toplam ısı enerjisi (şehir ısıtma) ihtiyacının %86’sı jeotermalden  karşılanmaktadır.   İzlanda'nın Başkenti Raykjevik'in Jeotermal Isı Merkezi

Dünyada jeotermal elektrik üretiminde ilk 5 ülke sıralaması: A. B. D Dünyada jeotermal elektrik üretiminde ilk 5 ülke sıralaması: A.B.D., Filipinler, Meksika, Endonezya ve İtalya Dünyada jeotermal ısı ve kaplıca uygulamalarındaki ilk 5 ülke sıralaması: A.B.D, İsveç, Çin, İzlanda ve TÜRKİYE Jeotermal ısıtmada Dünyada 2010- 2013 yılı hedefleri; -   Türkiye’de 500 Bin konut (2013 Yılı hedefi) -   Avrupa’da 3 Milyon konut (2010 Yılı hedefi) -   A.B.D.’de ise 7 Milyon konutun (2010 Yılı hedefi)  jeotermal enerji ile ısıtılmasıdır.

Dünyada Jeotermal Doğrudan Kullanımı (Elektrik Dışı) Lund v.d., WGC 2005 Bildirileri, Antalya

Ülkelere Göre Jeotermal Kurulu Güç Gelişimi ve 2010 Yılı Tahmini (Bertani, 2007)

Dünya çapında, 2010 yılı itibariyle jeotermal elektrik santrali kurulu kapasitesi (10,7GW) (Bertani, 2010).

Dünyada Jeotermal Enerjinin Doğrudan Kullanımı (Dünya jeotermal kongresi 2000) ÜLKELER KURULU GÜÇ(MWt) ÜRETİM (GWh/yıl) ÇİN 2814 8724 JAPONYA 1159 7500 ABD 5366 5640 İZLANDA 1469 5603 TÜRKİYE 820 4377 YENİ ZELANDA 308 1967 GÜRCİSTAN 250 1752 RUSYA 307 1703 FRANSA 326 1360 MACARİSTAN 391 1328 İSVEÇ 377 1147 MEKSİKA 164 1089 İTALYA 326 1048 ROMANYA 152 797 İSVİÇRE 547 663

DÜNYADAKİ ÖNEMLİ JEOTERMAL ALANLARDAN ÖRNEKLER

İTALYA İtalya 2009 yılında jeotermal enerji kapasitesini 2008 yılı verilerine göre %4 oranında arttırarak 843 megawatt'a çıkartmıştır. Bununla beraber dünya genelindeki toplam jeotermal enerji kapasitesinin %7,9'u İtalya tarafından kullanılmaktadır.

Dünyanın İlk Jeotermal Santrali: 1904, Larderello-İtalya Jeotermal Güç Santralinin Şematik Gösterimi (academic.evergreen.edu adresinden alınmıştır)

Yellowstone Ulusal Parkı, ABD Yellowstone Ulusal Parkı, ABD’nin kuzeybatısında yer alan ve pek çok gayzerler içeren dünyanın en büyük jeotermal alanlarından biridir. 1.2 milyon yıl ve 600,000 yıl önce iki kez volkanik patlamalar yaşanmış bu alan günümüzde ABD hükümeti tarafından ekolojik olarak korunan bir ulusal parka çevrilmiştir.

İZLANDA Kuzey Atlantik Okyanusunda küçük bir volkanik ada olan İzlanda, buzullarla sıcak termal alanların bir arada olduğu ilginç bir jeolojiye sahiptir. İzlanda Cumhurbaşkanı Olafur Ragnar Grimsson Günümüzde Raykjevik Isı Merkezi'nin bulunduğu alan, öncesinde bir çamaşır yıkama merkeziydi.

FİLİPİNLER "Pasifik Ateş Çemberi" adı verilen, aktif deprem kuşakları ve volkanların bulunduğu Hint Okyanusu ile Pasifik okyanusu arasındaki bölgede bulunan Filipinler’de 2 GW'lık kurulu jeotermal enerji üretim tesisi bulunmaktadır. 2020 yılına kadar bu değerin 4.5 GW’a çıkarılması hedeflenmektedir. Jeotermal enerji üretiminde dünyada ilk sırada olan ABD'deki kurulu güç ise 3 GW düzeyindedir.

Kamçatka, RUSYA Kamçatka Yarımadası gayzer vadileri 2.5 km boyunca yayılmıştır. Bölgenin uzak olması keşfinin ancak 1941’in sonlarında yapılmasına neden olmuştur (Bir Rus bayan bilim insanı tarafından).

JAPONYA

Japonya geçen yılın Mart ayından, yani deprem ve tsunami sonucunda Fukushima Daiçi nükleer santralinin zarar görmesinden beri alternatif enerji kaynakları bulmaya çalışıyor. O felaketin ertesinde ülkedeki 54 nükleer reaktör kapatılmıştı ve ancak ikisi tekrar faaliyete başladı. Japonya'da elektriğin yüzde 30'u nükleer tesislerden geldiği için bu süreçte ulusal bir enerji kıtlığı yaşandı. Uluslararası Jeotermal Derneği'ne göre Japonya jeotermal enerji rezervlerinde Endonezya ve ABD'den sonra dünyada üçüncü, ancak üretim bakımından sekizinci sırada. Japon hükümeti, jeotermal enerji gibi yenilenebilir enerji kaynaklarını 2030'a kadar üçe katlamayı hedefliyor.

YENİ ZELANDA Şampanya Havuzu (Waiotapu Jeotermal Alanı, Yeni Zelanda) Bu jeotermal kaynak Yeni Zelanda'nın kuzey bölgesinde bulunuyor. Karbondioksit (CO2) emisyonunun oluşturduğu bol köpüklü görüntüden ötürü buraya 'Şampanya Havuzu' deniliyor.

*40  °C 'den  fazla sıcaklıktaki jeotermal akışkanlardan binaları ve kentleri merkezi sistemle ısıtmada ve de sıcak kullanma suyu olarak (İzlanda, Fransa, Japonya, Yeni Zelanda, Türkiye, B.D.T., Macaristan, Kanada, Çin, Meksika, Arjantin, Kuzey Avrupa Ülkeleri) yararlanma. *Seraların ısıtılması ile turfanda sebzecilik, meyvecilik, çiçekçilik yapılmakta ve dünyadaki jeotermal doğrudan kullanım değerinin önemli bir bölümü sera ısıtma amaçlı kullanılmaktadır. Macaristan, İtalya, Türkiye, ABD, Japonya, Meksika, Doğu Avrupa Ülkeleri, Yeni Zelanda ve İzlanda'da 30 °C' den fazla sıcaklıktaki akışkan kullanılarak seraların ısıtılması. * Tropikal bitki (Japonya) ve balık (Japonya'da timsah yetiştiriciliği dahil) yetiştirilmesi (Filipinler,  Çin, İzlanda). * Tavuk ve hayvan çiftliklerinin ısıtılması ( Japonya, ABD, Yeni Zelanda, Macaristan, B.D.T ) Isıtmada Dünya;

Jeotermal akışkanın endüstriyel uygulamaları çerçevesinde; - Yiyeceklerin kurutulmasında (balık, yosun vb.) ve sterilize edilmesinde, - Konservecilikte (Japonya, ABD, İzlanda, Filipinler, Yeni Zelanda, Tayland), - Kerestecilikte ve ağaç kaplama sanayiinde (Yeni Zelanda, Meksika, B.D.T), - Kağıt (Yeni Zelanda, İzlanda, Japonya,  Çin, B.D.T), - Dokuma ve boyamacılıkta (Yeni Zelanda, İzlanda,  Çin ve B.D.T), - Derilerin kurutulması ve işlenmesinde (Japonya vb.), - Bira ve benzeri endüstrilerde mayalama ve damıtma (Japonya), - Soğutma tesislerinde (İtalya, Meksika) ve - Beton blok kurutulmasında (Meksika) yaygın kullanım söz konusudur. Ayrıca bunlara; - Soğutularak içme suyu olarak kullanım  (Macaristan, B.D.T,  Tunus, Cezayir ve Türkiye-Kütahya) ve - Yıkama amaçlı olarak çamaşırhanelerde kullanım da (Japonya) ilave edilebilir.  

Kimyasal  Madde  Üretiminde;  - Jeotermal akışkan; borik asit, amonyum bikarbonat, ağır su (döteryum oksit:D2O), amonyum sülfat, potasyum klorür vb. kimyasal maddelerin elde edilmesinde (İtalya, ABD, Japonya,Filipinler,Meksika) ve - Jeotermal akışkandaki CO2 ‘den kuru buz elde edilmesinde kullanılmaktadır ( ABD, Türkiye ).

TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ JEOTERMAL ALANLAR

TÜRKİYE’DEKİ JEOTERMAL ALANLAR VE YAPILAN ÇALIŞMALAR Türkiye, Alp-Himalaya orojenik kuşağı üzerinde bulunmasıyla bağlantılı olarak, orojenik magmatik ve volkanik aktivitelerin çok olması nedeni ile jeotermal açıdan büyük bir potansiyele sahiptir. Ülkemizde aktif faylara ve volkanizmaya bağlı olarak başta Ege Bölgesi olmak üzere, Kuzeybatı, Orta Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde 600’ün üzerinde jeotermal kaynak bulunmaktadır.

Ege Bolgesi yüksek sıcaklıklı, Orta Anadolu ise göreceli olarak orta sıcaklıklı bölgeler olarak gözlenmektedir. Ayrıca bu haritadan volkanlardan oluşan Orta ve Doğu Anadolu’daki en son volkanik aktivite yerleri de resmedilmektedir. 500 m. Derinlikteki Sıcaklık Haritası (Başel vd, 2009) 1000 m. Derinlikteki Sıcaklık Haritası (Başel vd, 2009)

Batı Anadolu’daki jeotermal sistemler genelde yüksek sıcaklığa sahip olup, açılma tektoniğine bağlı olarak grabenlerde yer alırlar. Doğu-batı ve kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu genç grabenlerde yer alan jeotermal sistemlerin en önemlileri Menderes ve Gediz grabeni içinde gelişmiştir. Bu grabenleri oluşturan diri faylar hem jeotermal yönden, hem de depremsellik yönünden aktiftirler.

Menderes Grabeninde, Türkiye’nin en yüksek sıcaklığına sahip Denizli-Kızıldere jeotermal sahası (242 C), Aydın-Germencik jeotermal sahası (232 C), Aydın-Salavatlı jeotermal sahası (171 C), Aydın-Yılmazköy-İmamköy jeotermal sahası (142 C) bulunmaktadır. Gediz Grabenindeki jeotermal alanlar; Manisa-Salihli Caferbeyli sahası (155 C), Manisa-Salihli-Kurşunlu sahası (96 C), Manisa-Alaşehir-Kavaklıdere sahası (116 C) Manisa-Turgutlu-Urganlı sahası (86 C) dir. Denizli-Kızıldere jeotermal sahası JES

Benzer graben sisteminde gelişen; Kütahya-Simav jeotermal sahası (162 C) ve Kütahya-Gediz –Abide jeotermal sahası (97 C) da yüksek sıcaklıklı sahalar arasındadır. Çürüksu Garbeni içindeki, Gölemezli jeotermal alanı (65 C), Karahayıt sahası (55 C) ve Pamukkale (35 C) sahası genelde düşük sıcaklıklara sahiptir. Ancak Gölemezli sahasında MTA tarafından sürdürülen sondaj çalışmasında yüksek sıcaklık beklenmektedir.

Batı Anadolu’daki diğer jeotermal sistemler kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu grabenler ve volkanik aktivitelerin bulunduğu alanlarda yer alırlar. Bu jeotermal alanlar İzmir-Seferihisar sahası (153 C), İzmir-Balçova sahası (130 C), İzmir-Dikili sahası (130 C), İzmir-Aliağa sahası (96 C) ve İzmir-Çeşme jeotermal sahası (62 C)’dır. Bu sahaların dışında Batı Anadolu’nun kuzey kısmındaki Çanakkale-Tuzla jeotermal sahası (174 C), Balıkesir-Bigadiç sahası (95 C), Balıkesir-Hisaralan sahası (100 C) ve Balıkesir-Gönen sahası (80 C) önemli jeotermal alanlardır. Ege bölgesinde sıkışma tektoniği ve genç volkanizmaya bağlı olarak daha düşük sıcaklıklı Manisa-Saraycık (74 C) ve Manisa-Kula-Emir jeotermal alanları da (63 C) bulunmaktadır.

Orta Anadolu’daki jeotermal sistemler genelde volkanik aktivitelere bağlı olup, Batı Anadolu’ya göre daha düşük sıcaklıklara sahiptir. Bu bölgedeki önemli jeotermal alanlar; Ankara-Kızılcahamam sahası (86 C), Kırşehir Terme sahası (57 C), Afyon-Ömer-Gecek sahası (98 C), Afyon-Sandıklı sahası (70 C), Nevşehir Kozaklı sahası (93 C), Aksaray-Ziga sahası (65 C), Sivas-Sıcak Çermik sahası (49 C) ve Yozgat-Sorgun sahası (75 C)’dır. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da volkanik ve tektonik aktivitelere bağlı olarak gelişen önemli jeotermal alanlar; Van-Erçiş sahası (80 C), Ağrı-Diyadin sahası (78 C), Bitlis-Nemrut sahası (59 C), Diyarbakır-Çermik sahası (51 C) ve Urfa-Karaali (49 C) sahalarıdır.

Kuzey Anadolu’da doğrultu atımlı Kuzey Anadolu Fayı boyunca gelişen önemli jeotermal alanlar; Sakarya-Akyazı sahası (84 C), Bursa-Çekirge sahası (82 C), Yalova-Armutlu sahası (77 C), Yalova-Terme sahası (66 C), Çankırı-Kurşunlu sahası (54 C), Tokat-Reşadiye sahası (47 C), Bolu-kaplıca sahası (45 C) dır. Bu sahaların dışında Doğu Karadeniz’de Rize-Ayder jeotermal sahası (56 C) bulunmaktadır.

TÜRKİYE’DE JEOTERMAL ENERJİ UYGULAMALARI Türkiye’de jeotermal enerji uygulamaları; daha çok konut ısıtması, sera ısıtması ve kaplıca amaçlı olarak yapılmaktadır. Elektrik üretimine yönelik yüksek sıcaklıklı sahalar bulunmasına rağmen üretim düşük seviyede kalmıştır. Halen 20.4 MWe kurulu güce sahip olan Denizli-Kızıldere santrali ortalama 12 MWe elektrik üretmektedir. Kızıldere sondaj çalışmalarına 1968 yılında başlanmış, santral 1984 yılında işletmeye alınmıştır.

Türkiye’de son yıllarda özellikle kent ısıtmacılığı ve termal turizm-tedavi uygulamalarına yönelik jeotermal enerji kullanımı artmıştır. Bunun dışında sera ısıtması, karbondioksit üretimi gibi uygulamalarda bulunmaktadır. 2000 yılı itibari ile Türkiye’nin ısıtma kapasitesi 493 MWt’dır. Isıtmaya ilave olarak 327 MWt kapasitede jeotermal akışkan 194 kaplıcada termal turizm ve tedavi amaçlı olarak kullanılmaktadır. Bu değerlere göre 2000 yılı sonunda Türkiye’nin jeotermal enerji doğrudan kullanım kapasitesi 820 MWt’a ulaşmıştır.

Türkiye’deki Mevcut Jeotermal Kullanım Kategorileri (Ocak 2006) (www Türkiye’deki Mevcut Jeotermal Kullanım Kategorileri (Ocak 2006) (www.epdk.gov.tr) Türkiye Jeotermal Derneği verilerine göre revize edilmiştir.

Türkiye’de Merkezi Olarak Jeotermal Enerji ile Isıtılan Yerler Bölge Kurulu Kapasite Mevcut Isıtma Akışkan Sıcaklığı(C) (Konut) (Konut) Gönen (Balıkesir) 4500 3000 80 Simav (Kütahya) 6500 2700 120 Kızılcahamam (Ankara) 2250 2000 80 Balçova (İzmir) 15000 6500 125 Narlıdere (İzmir) 5000 700 98 Sandıklı (Afyon) 5000 1000 70 Kırşehir 1800 1800 57 Afyon 10000 4000 95 Kozaklı (Nevşehir) 1000 1000 90 Diyadin (Ağrı) 1500 1500 78 Türkiye’de Merkezi Olarak Jeotermal Enerji ile Isıtılan Yerler

Jeotermal Sahaların Yer, Kapasite ve Kullanım Alanları (www. enerji Jeotermal Sahaların Yer, Kapasite ve Kullanım Alanları (www.enerji.gov.tr)

Kızıldere’de kurulu santrale entegre olarak, karbondioksit ikincil ürün olarak değerlendirilmekte ve yılda ortalama 120.000 ton sıvı karbondioksit ve kuru buz üretimi yapılmaktadır. Ağrı-Diyadin’de de karbondioksit üretim tesisi kurulmuş olup yakında üretime geçmesi beklenmektedir. Türkiye’nin 2010 yılında jeotermal enerjiye dayalı ısıtma hedefi 500.000 konut eşdeğeri 3500 MWt, kaplıca kullanımı ise 895 MWt’dır. Bu hedeflere ulaşmak için jeotermal enerji kullanımı teşvik edilmeli ve halka tanıtımı iyi yapılmalıdır.

Türkiye’nin farklı derinliklerinde depolanmış ısıl enerji miktarları Yer yüzeyinden ilk 3 km derinlikteki ve 15 C sıcaklıktan yüksek kayaç ve akışkanın içerdiği toplam ısı jeotermal temel kaynak olarak tanımlanmıştır. Kayaç ve akışkan ısısının birlikte düşünüldüğü hidrotermal sistemler için yer kabuğu içinde sınırlayıcı derinlik olarak 3 km kabul edilmektedir. Sınırlayıcı derinlik olan 3 km, günümüzdeki mevcut ekonomik koşullarda geçerli sınırlayıcı derinlik olmasından kaynaklanmaktadır.

5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Yasası 2009 TMMOB Jeotermal Kongresinde: 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Yasasının tam anlamıyla kamu yararı ve ülke çıkarlarını gözetmediği, eksikler vehatalar içerdiği, Kanunun uygulanması konusunda yasada belirtilen kurumların görev yetki ve sorumluluklarının karmaşık bir biçimde düzenlenmiş olduğu, bunun da sorunlara yol açacağı, Yasanın çevre ile jeotermal kaynakların ve rezervuarların korunmasına yönelik etkin bir düzenleme içermediği, Jeotermal kaynaklar ile ilgili araştırmaların nasıl yapılacağı ve denetleneceği konularında bir düzenleme getirmediği, Yasanın jeotermal sistemlerin korunması ile sistemin dengesinin, yenilenebilirlik- sürdürülebilirlik şartlarının bilinerek işletmenin buna göre yapılmasının sağlanmasına yönelik hiçbir önlem, zorunluluk ve yaptırım öngörmediği” vurgulanmıştır.

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ AMAÇLI KULLANIMINA İLİŞKİN KANUN Kanun Numarası : 5346 Kabul Tarihi : 10/5/2005 Yayımlandığı R.Gazete : Tarih: 18/5/2005 Sayı : 25819 Yayımlandığı Düstur : Tertip : 5 Cilt : 44 BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Tanımlar ve Kısaltmalar Amaç Madde 1- Bu Kanunun amacı; yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimi amaçlı kullanımının yaygınlaştırılması, bu kaynakların güvenilir, ekonomik ve kaliteli biçimde ekonomiye kazandırılması, kaynak çeşitliliğinin artırılması, sera gazı emisyonlarının azaltılması, atıkların değerlendirilmesi, çevrenin korunması ve bu amaçların gerçekleştirilmesinde ihtiyaç duyulan imalat sektörünün geliştirilmesidir. Kapsam Madde 2- Bu Kanun; yenilenebilir enerji kaynak alanlarının korunması, bu kaynaklardan elde edilen elektrik enerjisinin belgelendirilmesi ve bu kaynakların kullanımına ilişkin usul ve esasları kapsar.