Modül 4: Mavi Belge (Blueprint) ilişkili Nehir Havzası Yönetim Planlaması, Eğitim Becerileri, Sınır Aşan Su Konuları, Halkın Katılımı, Müzakere Becerileri Arz (Kaynak) Yönetimi Kaan Tuncok İstanbul, 2015

Su Kaynakları Tahsis Araçları Organizasyonel Yapı TeknikDüzenleyiciEkonomik

1. ORGANİZASYONEL YAPI

İSPANYA Nehir havza bölgeleri Nehir Havza Organizasyonları (NHO): a) Nehir havza yönetim planları. c) Birden fazla Özerk Bölge’nin yönetimi ve kontrolü. d)NHO ve Devlet finansmanıyla Proje ve İnşaat. Özerk bölgeler 3 Düzey: -Özerk Bölge -Devlet -Nehir Havza Organizasyonu Nehir Havza Alanları, Bölgesel Yönetimlerin alanlarıyla örtüşmez

FRANSA

Yetkili Devlet Otoritesi: Havza Koordinasyon “Prefect”i (Prefect: bir departman veya bölgedeki Devlet temsilcisi) FRANSA

Ulusal Kalkınma Planı Ulusal Düzey Havza Düzeyi Ulusal Su Planı Su Hakları Kamu Sicili REPDA Su Finansal Sistemi 13 Havza Planı Su Dengeleri Havza Programları& Projeler 476,000 Kullanıcı Yeni su ihtiyaçları Etkinliğin arttırılması Yeni imtiyazlarSu piyasaları Vergi ve işletme Bakım ödemeleri MEKSİKA

BREZİLYA  Federal ve Eyalet Suları  Ulusal ve Eyalet Su Konseyleri  Ulusal Su Kaynakları Sekreterliği – Çevre Bakanlığı  Ulusal Su Ajansı (USA) – Federal düzeyde su yönetim otoritesi  Eyalet Su Yönetimi Ajansları – Eyalet düzeyinde su otoritesi  Nehir Havza Komiteleri Eyalet suları Federal sular

BREZİLYA Yönetim Araçları  Ulusal su kaynakları planı  Nehir Havza su kaynakları planları  Su kullanım hakları  Yığın su fiyatlandırması  Su kütlelerinin, baskın kullanıma ve su kalite standartlarına göre sınıflandırılması  Ulusal Su Kaynakları Bilgi Sistemi

T ÜRKİYE: Havza Heyetleri Havza No. Havza Adı Koordinatör Vali Havzadaki Diğer Şehirler 1ERGENETekirdağEdirne, Kırklareli 2MARMARAİstanbul Kocaeli, Canakkale, Bursa, Tekirdag, Yalova 3SUSURLUKBursa Balıkesir, Kutahya, Manisa, Canakkale, Bilecik, İzmir 4KUZEY EGEÇanakkaleBalıkesir, İzmir, Manisa 5GEDİZManisaUsak, İzmir, Kutahya 6 KUCUK MENDERES İzmirAydın, Manisa 7 BUYUK MENDERES Aydın Uşak, İzmir, Afyonkarahisar, Denizli, Burdur, Isparta, Kütahya, Manisa, Mugla 8BATI AKDENİZMuğlaAntalya, Burdur, Denizli 9ANTALYAAntalyaIsparta, Burdur 10BURDURBurdurDenizli, Isparta, Antalya, Afyonkarahisar 11AKARCAYAfyonkarahisarKonya

2. TEKNİK– Karar Destek Sistemi

İSPANYA İspanya Nehir havzalarının su kaynakları sistemleri Hidrolojik Planlama Düzenlemesi ve Hidrolojik Planlama Rehberi: kaynak ve talepler arasındaki dengenin kurulması a)Yüzey ve yer altı su kaynakları, SIMPA modeli b)Talep birimleri c)Nehir ve sulak alanlarda ekolojik akışlar d)Minimum akışlar uluslararası anlaşmalar e)Barajlar f)Ana taşıyıcı boru hatları

FRANSA

MEKSİKA: Ulusal Su Planı Diğer teklifler Bölgesel teklifler Alternatif çözümler Sosyo-ekonomik BÖLGESEL YAKLAŞIM ULUSAL YAKLAŞIM Senaryo İnşaat Operasyon Projenin belirlenmesi Program entegrasyonu Projenin belirlenmesi Hidrolik senaryo Politika ve hedeflerin uyumlaştırılması

MEKSİKA: Entegre Havza Modeli Olası senaryolar yoluyla tanımlanan farklı su yönetim seçeneklerinde havza davranışını değerlendirecek hidrolojik, ekonomik ve çevresel değişkenler.

BREZİLYA  Kullanım tipi: öncelikli kullanımlar (insan ve hayvanlar, evsel atık su deşarjı), diğer tüketim kullanımları, hidrolojik rejimi değiştiren kullanımlar  Akılcı su kullanımı, özel bir norm tarafından ortaya konan ayrıntılı yöntemler ve kriterler doğrultusunda belirlenir;  İtilafın boyutu, Nehir Su Dengesi Göstergesi’nce belirlenen havza suyu kullanımını dikkate alır; ve  Özel su kullanımının boyutu, su kaynağının müsaitliğine bağlı olarak.

BREZİLYA Havza Su Dengesi Göstergesi (I) Bir su havzasının, su kaynağının belirli bir bölümünde ne kadar suyun tüketime yönelik kullanıma tahsis edildiğinin sayısal yönetimi Bireysel Etki Göstergesi (Ii) Bireysel kullanıcı tarafından kullanılan su miktarı

TURKİYE: Havza Ölçekli IWRM Modelleri

3. İDARİ

İSPANYA NHY Planı Girdi: Karar Destek Sistemi Çıktı: Su Kaynakları Tahsisi Licensing System Input: RBO Output: Decision and Registry

İSPANYA Lisans sisteminin esnekliğini arttıracak 2 farklı araç (1999 Su reformu). - Hak devir sözleşmeleri. Yıllık transfer edilen hacim, gerçek tahsis edilen veya kullanılan hacimden fazla OLAMAZ - Hakların değişim merkezleri NHO, su haklarını diğer kullanıcılara teklif eder. Nedenler: kuraklık, akiferin aşırı kullanımı, tehlike altındaki yer altı suyu kuraklık periyodunda bu araç, etkilenmiş bir çok havzada su kıtlığının etkisini kısmen azaltmıştır. Hedefler: -Kaynakların, yeni kullanıcılar için yeniden tahsisi. -Kuraklık koşullarında olumsuz etkilerin azaltılması.

İSPANYA: Lisans Sistemi Kontrol Nehir Havza Otoritelerinin kontrolü Ticareti yapılamayan su hakları Öncelikli tüketimler: İçme, Tarım, Enerji Son kullanım (İzinler 35 yıldan fazla olamaz (NHYP bu süreyi düşürebilir) Revizyon Koşullardaki değişim NHYP’larına uyum Su Sicili Kamu Hukuki Güvence Koruma

FRANSA  Sağlık, emniyet, su kaynakları üzerindeki etkiler, “su polisi” tarafından tespit edilir. Su sayaçları zorunlu.  8m3/saat ve üzeri, yüzey veya yer altı su kaynaklarının çekim noktaları beyana tabidir ve izin alınması gerektirir.  Yıllık maksimum izin verilen hacim  Yerel İdare’deki “Prefect”, projenin özelliklerine bağlı olarak ilgili izinleri verir.  Ana Kol ve Sınır aşan sistemler Havza Prefect’i,tarafından yapılır.  Tapuya dayalı haklar, her türlü idari izin ve yenileme prosedüründen muaf  Devlet, su haklarının garantörü ve arabulucusu

FRANSA Sulama Birlikleri’nin temel ilkeleri  Kamu İdari Birimi  Arazi sahipleri ve devlet tarafından kontrol altında  Sınırlar ve Riskler Maliyetlerin düşürülmesi yönündeki sosyal baskı  Arazi kullanımındaki dinamik değişikliklere uyumda yeterli esneklik olmaması

MEKSİKA  Suyun kamu malı olarak, Federal Hükümet tarafından yönetilmesi (CONAGUA)  Ulusal Su Planı. 13 Havza programı ve su dengeleri kamuyla paylaşılır.  Havza ölçeğinde entegre yönetim. Yüzey ve yeraltı su kaynaklarında, miktar ve kalitenin uzun dönemde sürdürülebilirliği  Kamunun etkin katılımı. Havzalar, sulama birlikleri, yeraltı suyu ve diğer kullanıcılar

BREZİLYA Nehir Havza ölçeği, IWRM amaçlarıyla daha az ilgilidir En önemli yönü: ‐ nehir havzasında Eyalet düzeyindeki yönetim ile ‐ alt ‐ havza, nehir vadileri ve baraj gölleri gibi daha küçük bölgesel ölçeklerdeki karar alma mekanizmalarının entegre edilmesidir

BRAZIL : İzin Süreci Federal düzeyde, 4 tür izin Önleyici izinler: temin edilecek rezerv akış oranları, yatırımcıların tesislerin su ihtiyaçlarını planlanmasını sağlar. Şahsi İzinler Toplu İzinler: baskı altındaki ya da su kısıtı olan bölgelerde kısmen yararlıdır çünkü bir grup kullanıcıya, maksimum akış oranını kullanmada birlikte hareket etmeyi ve ortak sorumluluk üstlenmeyi sağlar Suyun Müsaitliği Rezerv Bildirimi: federal ve eyalet nehirlerinde HESler için gerekli su akış oranını karşılanması amaçlıdır.Maksimum 3 ‐ yıl süresi vardır ve aynı süre ile yenilenebilir.

I = Havza su dengesi indikatörü li = Bireysel etki indikatörü MR = Su idari çerçeve SCBH = Su Denge Kontrol Sistemi 1. İzin Başvuru 2. İndikatörlerin hesabı 3.Nehir Havza Su Dengesi kapsamında değerlendirme 4.İdari Çerçeve kapsamında değerlendirme 5. İzin başvurusu kabul/ret Su hakkı izni için kişisel başvuru Su mevcudiyeti değerlendirmesi ve göstergelerin hesaplanması (I e li) Nehir havzası durumunun kontrolü Düzenleyici çerçeveyle uyumun doğrulanması (MR) Düzenleyici bir çerçeve uygulama ihtiyacına izin veren hakların askıya alınması (MR) İade veya red Su dengesi kontrol sistemi güncellemesi Şartlı veya değil, kısa, orta ve uzun vadeli su izni Su izni için başvuru düzenlemesi Su izni düzenleyici çerçeveye tabi (MR) Su dengesi kontrol sistemi güncellemesi Diğer kullanım: li>20% doğru kullanım li>20% hatalı kullanım İnsan kullanımı, hayvanların ihtiyaçları ve evsel kanalizasyon Diğer kullanım: Li<20% Doğru kullanım MR var MR yok I>100% Durum: Kritik 70%<I<100% Durum: Alarm I<70% Durum: Normal

TÜRKİYE: su ile ilgili mevcut yasalar Yasa No.İçerik 167Yeraltı Suları 178Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri 442Köy 773Medeni Kanun 831Sular 1053 Ankara, İstanbul ve nüfusu üstünde belediye teşkilatı olan yerleşim yerlerine içme, kullanma ve endüstri suyu temini 1380Su ürünleri 1580Belediyeler 1593Umumi hıfzısıhha 2560 İstanbul su ve kanalizasyon idaresi müdürlüğü genel müdürlüğü kuruluş ve görevleri 2872Çevre 3194İmar 3202Köy hizmetleri genel müdürlüğü teşkilat ve görevleri 4373Taşkın sulara ve su baskınlarına karşı koruma 4562Organize sanayi bölgeleri 4628Elektrik piyasası

4721Türk Medeni Kanunu 4722Türk Medeni Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında 4737Endüstriyel Bölgeler 4759 İller Bankası 5018Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu 5216Büyükşehir Belediyesi 5237Türk Ceza 5302İl Özel İdare 5326Ceza 5393Belediye 5403Toprak koruma ve arazi kullanımı 5442İl idaresi 5516Bataklıkların kurutulması 5686Jeotermal kaynaklar ve doğal mineralli sular kanunu 6172Sulama birlikleri 6200DSİ 6446Enerji piyasaları 7269 Umumî Hayata Müessir Afetler Dolayısı ile Alınacak Tedbirler ile Yapılacak Yardımlara dair 7478Köy İçme Suları

Resmi Gazete No. İçerik 10875Yer altı suyu 18733Şehir ve kasaba içme suyu projelerinin hazırlanması 22223Su ürünleri 24843Elektrik piyasası tarifeler 25507Su ürünleri yetiştiriciliği 25150Elektrik piyasasında üretim faaliyetinde bulunmak üzere su kullanım hakkı 25348Su ürünleri üretim yerlerinin kiraya verilmesi 25687Su kalite kontrol 26315Kamu idarelerine ait taşınmazların tahsis ve devri 26939Çevresel etki değerlendirme 27951Su ürünleri yetiştiriciliği yatırımlarında ihtiyaç duyulan su ve su alanları 27984Su yönetimi genel müdürlüğü kurulması 28257Yer altı sularının kirlenmeye ve bozulmaya karşı korunması 28338İçme suyu elde edilen veya elde edilmesi planlanan yüzeysel suların kalitesi 28444Su havzalarının korunması ve yönetim planlarının hazırlanması 28483Yüzeysel su kalitesi yönetimi 28681Havza yönetim heyetlerinin teşekkülü, görevleri, çalışma usül ve esasları

Yasa Durum Su kanunu Taslak, diğer kurumların incelemesinde İçme suyu havzalarının korunması yasa taslağı Onay için Başbakanlığa gönderilecek Arıtılmış atık suyun yeniden kullanımı yasa taslağıHazırlık aşaması Su ekonomisi ve tarifeleri yasa taslağı Hazırlık aşaması Su kayıpları ve kaçakları yasa taslağı Hazırlık aşaması Yüzey ve yer altı sularının izlenmesi yasa taslağı Yüzme suları kalitesi yasa taslağı Sağlık Bakanlığı koordinasyonunda hazırlık aşaması Tarımsal kaynaklı nitrat kirliliğine karşı suların korunması yasa taslağı Su Yönetimi GM’nün desteğiyle Tarım Reformu GM koordinasyonunda hazırlık aşaması Balık yaşamının sürdürülebilirliği için koruma veya iyileştirme gereksinimi bulunan tatlısuların kalitesi yasa taslağı Tarım,Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı’nda hazırlık aşamasında

TÜRKİYE: Katılımcı Sulama Yönetimi  Toplam sulanan alanın %80’i : Yüzey sulamaları Sulama birliklerince ( %90 transfer)  Toplam sulanan alanın %20’si : Yeraltı suyu ile sulamalar Kooperatiflerce %81 transfer  Sulama Birlikleri ve Kooperatifler bir sonraki yıl bütçesini kararlaştırarak, onaylanmak üzere DSİ Bölge Müdürlüklerine göndermektedir. Bütçe, su kullanım hizmet bedeli (sulama Ücreti) tarifesini de içermektedir.  DSİ, çiftçilerden alınan sulama beyannamesi ve rezervlerdeki su durumuna göre su tahsis planını kararlaştırır

TÜRKİYE: Sulamada yer altı sularının kullanımı  “Yeraltı su miktarını belirleyecek ölçüm sistemleri kurulmadan yeraltı su çekimleri için sertifikalandırma yapılamaz”  Kayıt dışı kullanıcılar, özellikle Konya Kapalı Havzası gibi Türkiye’nin yer altı su kaynaklarının 1/3’nün çekildiği havzalarda ciddi bir sorundur.

4. EKONOMİK

İSPANYA Finansal sürdürülebilirlik ve maliyetin karşılanması  Su hizmetlerinin maliyetlerini karşılayacak ücretlendirme mekanizmaları  Suyun ekonomik değeri yansıtılmamakta.  Kullanıcılar; altyapının inşası, işletmesi ve bakımını öder: düzenleme ücretleri ve kullanım tarifesi.  Kriter: rasyonilizasyon, eşitlik ve kendi kendini finanse etme  Maliyetin karşılanması ilkesinde muafiyetler: SÇD uyarınca; sosyal, çevresel ve ekonomik sonuçlar, coğrafya ve iklim koşulları dikkate alınır.

FRANSA  Sürdürülebilir Kalkınma Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı gözetimindeki 6 su ajansı, kullanıcılardan topladığı fonları projelere dağıtır.  Su ajanslarının ücretleri, kullanıcılardan toplanan çevre vergisi gelirleridir (tüketiciler ve ekonomik faaliyetler)  “kirleten-öder” ve “kullanan-öder”

MEKSİKA  Finansal Sistem, su piyasaları ve su bankalarının ve Kamu ‐ Özel Sektör işbirliği çalışmalarına uygun.  İşletme&Bakım geri ödenmesi ve %80 finansal yeterlilik  Su gelirlerinde 10 kat artış ve %70’lik kendi kendine yetme oranı  İşletme ve bakım hizmetlerinde %80’lik kendi kendine yetme oranı  Dağıtım verimliliğinde %57’den %65’e yükseliş  Özel sektörün hidrolik projelerde yer almasını ve işletme&bakım hizmetlerini teşvik edici bir finansal sistem

BREZİLYA  Mevzuatça belirlenen su fiyatlandırma sistemi, büyük ölçüde Fransa’dakine benzer. Tek fark, fiyatlandırmayı  ölçümlenen akışlar yerine  doğrudan su kullanım izninde tahsis edilen hacime göre yapmasıdır.  Eyalet Su Ajansı’nın ve su altyapısının bakım ve onarımının minimum finansal sürdürülebilirliğinin sağlanması için su fiyatlandırmasının merkezileştirilmesi. Bu kapsamda yılında US$107 bin olan gelir yılında US$20 milyona yükseldi

TÜRKİYE: Sulama  Alana dayalı (salma sulamalarda yaygın) a) Ürüne bağlı (TL/da) b) Sabit fiyat (TL/da) Çiftçiler tarafından tercih edilse de Sulama Birliği adına belirsizlik vardır.  Hacimsel (pompaj sulamalarda uygulanır) tüketilen su miktarına dayalı (TL/m 3 ) Çiftçilerin gereksinim duyacağı su miktarının tahmini bakımından daha kesin

TÜRKİYE: Sulama  Su Birlikleri her yıl Kasım ayında, bir sonraki yılın sulama bütçesini onaylatmak üzere DSİ Bölge Müdürlüklerine göndermektedir. Bütçe, su kullanım sulama bedeli tarifesini de içermektedir.  Hizmet ücretleri karşılığında verilen bakım hizmetleri iki aşamada gerçekleşir. İlki, sulama öncesi, ilkbaharda ve ikincisi de sulama sezonu sonrası, sonbaharda.  Sulama sezonu öncesinde çiftçilerden sulama beyannamesi alınarak hangi parselde hangi ürünün sulanmak istendiği tespit edilir. Saha çalışmaları ile beyannamelerin doğruluğu kontrol edilir.  DSİ, çiftçilerden alınan beyannamelere ve rezervdeki su durumuna göre su tahsis planını kararlaştırır.  Sulama alanının coğrafi konumuna göre sulama Nisan ‐ Haziran aylarında başlar