KALIN DAMARLARIN UZUNAYAK YÖNTEMİYLE KAZANILMASI

KALIN KÖMÜR DAMARLARININ ÜRETİMİNİ ETKİLEYEN ÖNEMLİ FAKTÖRLER Damar kalınlığı Damar eğimi Damar derinliği Yan kayacın yapısı Diğer faktörler : gaz çıkışı, endojen yangını, sübsidans.

Kalın Kömür Damarlarında Uygulanan Uzunayak Yöntemlerini Uygulama Şekline Göre 3 Ana Gruba Ayırmak Mümkündür. 1. Tüm damar kalınlığının bir seferde kazanıldığı tam mekanize uzunayak yöntemi 2. Kömür damarının dilimlere ayrılarak uygulandığı uzunayak yöntemi a- Tavan ve taban taşına paralel oluşturulan dilimler halinde b- Yatay dilimler halinde 3. Ayak arkasından tavan kömürünün çekildiği uzunayak yöntemi

1.Tüm damar kalınlığının bir seferde kazanıldığı tam mekanize uzunayak yöntemi Tam mekanize yöntemler ile kalın damarlar orta kalınlıktaki damarların kazanılması şeklinde yapılmaktadır. Bu yolla en son olarak 6 m kalınlığına kadar olan damarlar bir seferde tam mekanize sistemlerle kazanılabilmektedir. 6 m’ den daha kalın olan damarların bugünkü teknoloji ile bir seferde kazanılması mümkün değildir. Dilimlere ayrılarak üretilmeleri gerekmektedir.

2. Kömür damarının dilimlere ayrılarak uygulandığı uzunayak yöntemi a-Tavan taban taşına paralel dilimler halinde kazı Tavan taşına paralel olarak yapılan kazı düz ve az eğimli damarlarda uygulanan yöntemdir. Bu yöntem iki şekilde uygulanır. Dilimlerin aynı anda kazanılması veya sırası ile birbirleri arkasından kazanılması şeklindedir. Bu yöntem iki şekilde uygulanır Dilimlerin aynı anda kazanılması Dilimlerin sırayla kazanılması şeklindedir.

Dilimlerin aynı anda kazanılması Bu yöntemde hazırlık oranı (metre hazırlık/ton üretim) oldukça düşüktür. Üç dilime kadar tek ana galeriden servis verebilmektedir. İki ayak arasındaki optimum mesafeyi saptamak tavan kontrolünü kolaylaştırmaktadır. Eğer alttaki ayak, üstteki ayağa çok yaklaşırsa, üstteki ayaktaki basınç, tek dilimli üretimde gözlenenden daha yüksek değerlere ulaşılacaktır. Tersine, eğer mesafe optimumdan fazla olursa, alttaki ayakta ek basınçlar oluşacaktır. Optimumdan fazla olursa, alttaki ayakta ek basınçlar oluşmaktadır. Optimum mesafe 40-55 m arasındadır.

Dilimlerin aynı anda kazanılması

Kömür damarının yatay dilimler halinde aynı anda kazanılması

Yapay tavanlı uzun ayak

Dilimlerin sırası ile kazanılması Dilimler sırası ile kazanılırken ya yukarıdan aşağıya doğru veya aşağıdan yukarıya doğru çalışma yapılır. Bu yöntemde dilimler farklı zamanlarda kazanılmaktadır. Alttaki dilimler üstteki göçük alanının oturmasına yetecek zaman bırakıldıktan sonra kazanılmaktadır. Küçük hazırlık giderleri ile üretim randımanları, aynı anda kazıya göre daha yüksektir. Ana yollar (galeriler) üstteki dilimlerin üretimi yapılmış olan göçüklerin altına gelecek şekilde alttaki dilimin içerisinde açılmaktadır. Bu şekilde bırakılan topukların etkisi ortadan kaldırılmış olacaktır. Yukarıya doğru kazıda ise, kömürü alınan dilimlerin dolgu ile doldurulması gerekmektedir. Bu yöntemin kullanımı, dolgu giderlerinin fazla oluşu, üst dilimlerde kazanılacak kömürü tavan kontrolünü zorlaştırması ve ocak yangınları tehlikesinin var olması yüzünden hızlı bir şekilde azalmaktadır.

Dilimlerin sırası ile kazanılması

b.Yatay dilimler halinde kazı Dik veya eğimli kalın kömür damarları yatay dilimlere ayrılarak, yukarıdan aşağıya doğru veya aşağıdan yukarıya doğru kazanılır. Yöntem olarak tavan taşına paralel dilimlerin uygulanması benzemektedir. Yatay dilimler halinde kazı

3.Ayak arkasından tavan kömürünün çekildiği uzunayak üretim yöntemi Bu yöntem bir çekme yöntemi olarak, yeryüzü hareketlerinin pek önemli olmadığı yerlerde düzensiz ve kalın damarların kazanılmasında uygulanır. Bu yöntem, iki farklı şekilde uygulanır. Birinci şekilde; kömür damarının tavanında, arada kalan kömürü ferahlatmak için bir uzunayak, kömür damarının tabanında da ayrı bir uzunayak sürülür (tavan-taban ayak ayak uygulaması). Arada kalan kömür ise taban ayağın arkasından göçertilerek çekilir. İkinci şekilde ise ayak sadece damarın tabanında sürülür ve tavan kömürü ayak arkasından göçertilerek çekilir (taban ayak uygulaması). Yöntemin uygulanabilirliği, göçertilen tavan kömürünün akma karakteristiklerine bağlıdır. Eğer büyük bloklar halinde parçalanma oluyorsa yöntem verimli olmayacaktır. Bu yöntemde özel olarak uygulanan muz sarmalı yürüyen tahkimat veya pencereli yürüyen tahkimat kullanılır.

Tavan kömürün ayak arkasından çekilerek üretildiği uzunayak yöntemi

Kalın kömür damarlarının kazanılmasında kullanılan yürüyen tahkimat şekilleri Muz Sarmalı Pencereli Şilt tipi

Türkiye’deki kalın kömür damarlarının kazanılmasında uygulanan uzunayak üretim yöntemi Tavan kömürünün arkadan çekilerek kazanılması şeklinde uygulanan uzunayak üretim yöntemi ile Tunçbilek ’teki kömür kazanılmaktadır. Kömür damarının kalınlığı 4 ile 12 m arasında değişmektedir. Damar eğimi yaklaşık 10 derece civarındadır. Kömür damarının 7 m’ den kalın olduğu durumlarda, damarın tavan ve tabanında 2 m yüksekliğinde yaklaşık 30 m aralıklarda 2 adet uzunayak geri dönümlü olarak sürülmekte arada kalan kömür ise taban ayağın arkasından göçertilerek çekilmektedir. Kömür damarı 7 m’ den daha ince ise sadece taban ayak uygulanmakta tavan kömürü ise ayağın arka tarafından çekilmektedir. Her bir panoda tavan ayak uzunluğu 150 m, taban ayakların ki ise 2 x 75 m kadardır. Kazı içi delme patlatma ile nakliye ise zincirli konveyörle yapılmaktadır. Tavan kömürünün göçertilmesi için zaman zaman delme patlatma işlemine gerek duyulmaktadır.

Üretim panoları hazırlık şeması

Doğrultuya dik çalışma şekli

Doğrultuya paralel ayakların görünümü

Arakesmelerin uzunayağın sınırını oluşturduğu dilimli uzunayak üretim yöntemi O.A.L. Çayırhan’ da uygulanmaktadır. Çayırhan’da 1,5-1,7 m kalınlığındaki iki adet kömür damar aralarında bulunan 0,6-1,5 m kalınlığındaki arakesme ile birbirlerinden ayrılmaktadır. Üretim tam mekanize olarak kesici yükleyicilerle ve yürüyen tahkimatla yapılmaktadır.

1983-85 yıllarında O.A.L. Çayırhan’da kömürün saban ile kazanılması

TTK Kozlu Çaydamarı’n kalınlığı 9 m ’yi bulmaktadır TTK Kozlu Çaydamarı’n kalınlığı 9 m ’yi bulmaktadır. Damar içerisinde 0,1 ile 0,7 m kalınlığında arakesmeler yer almaktadır. Kömür damarı yukarıdan aşağıya doğru dilimler halinde üretilmekte ve damar içerisindeki arakesmeler uzun ayağın yapay tavanını oluşturmaktadır. Böylelikle tavan kontrolü kolaylaştırılmış olmaktadır. Uzun ayakların yükseklikleri 2-2.5 m arasında değişmekte ve her bir dilim 20 m aralıklarla göçertmeli olarak kazanılmaktadır. Damarın Karadeniz’in altında kalan bölümü ise dolgulu uzunayak ile kazanılmaktadır.