Kırsal Yerleşme Planlaması Yar. Doç. Dr. H. Eylem POLAT KÖY FİZİKİ PLANLAMASI Kırsal Yerleşme Planlaması Yar. Doç. Dr. H. Eylem POLAT

Genel yerleşme deseni belirlendikten sonra köylerin ve hizmet merkezlerinin fiziki planı – imar planının oluşturulmasına geçilir.Köy fiziki planlamasında mevcut köylerin iyileştirilmesi veya yeni köylerin kurulması çalışmaları başlatılır. Burada yeni bir köy iskan alanının planlanması dikkate alınacaktır. Köy iskan ve gelişme veya yeni yerleşme alanlarının seçiminde yasal ve teknik zorunlulukların göz önünde tutulması gerekir.Teknik zorunluluklar ; topoğrafik etmenler , morfolojik , jeolojik ve klimatolojik etmenler ile sosyal ve ekonomik etmenlerdir. Köy iskan alanı teknik zorunluluklar açısından optimum koşulları sağlayacak biçimde seçilmelidir.

Teknik zorunluluk olarak ; seçilecek iskan alanının eğimi % 2-10 arasında değişmeli, bütünlüğü bozacak doğal engeller olmamalı ve fazla harfiyata neden olacak bir topoğrafyaya sahip olmamalıdır. Diğer tarafdan doğal afetlerin olduğu ve jeolojik bozuklukların bulunduğu alanlarda yerleşme yeri seçilmemelidir.Köy iskan arsasının sağlam yapı inşasını kılabilecek zemin emniyetine sahip olması doğaldır. Bunlara ek olarak iklim faktörleri göz önünde bulundurulmalıdır. Özellikle ; hakim rüzgarlara ve fırtınaya alanlar iskan alanı olarak seçilmemelidir. Karlı ve soğuk bölgelerde güneye bakan yamaçlar , sıcak bölgelerde ise rüzgarlara açık alanlar tercih edilmelidir.

Teknik zorunlulukların dışında sosyal ve ekonomik etmenler de yer seçiminde önemli yer oynar. Özellikle toplumun sosyal yapısında sorunlar yaratılmamasına çalışılması gerekir. Yeni yerleşiklerin mevcut yerleşkelerin sosyal yapısına uyum sağlamaları için gerekli önlemler alınmalıdır.

Köy İskan Alan Büyüklüğü Köy iskan alan büyüklüğü tarım işletmelerinin tipine (monokültür tarım , polikültür tarım ve ihtisaslaşmış işletmeler), seçilecek işletme dokusuna (dağınık , yarı dağınık veya toplu ) bağlıdır. Bu nedenle her yerleşme dokusu için farklı büyüklük söz konusu olabilir. Genel olarak , bir iskan alanının büyüklüğünün belirlenmesinde üç ana etmen dikkate alınır. Bunlar ; Parsel büyüklüğü Altyapı hizmetleri için gerekli alan Gelişme alanlarıdır.

Bu üç faktörü bir eşitlikle de göstermek mümkündür: Toplam Yerleşim Alanı=İşletme merkezi için gerekli parsel alanı + Altyapı hizmetleri için alan + gelişme alanı

1.Parsel Büyüklüğü : Zirai ekonomist veya bu konudaki bir uzman tarafından belirlenecek işletme tipi ve genişliğine göre ortalama m² olarak saptanır.Bu olmadığı taktirde; a)Her aile için ortalama 1.0-2.5da büyüklüğünde bir parsel alanı ayrılabilir. b)Yerleşim alanı küçük ise yukarıdaki değerler 0.4-0.6 da ‘a kadar düşürülebilir. 2.Altyapı Hizmet Alanı : Köy içi yollar , yeşil alanlar , sosyal , kültürel ve ekonomik amaçlı hizmetler için ayrılacak alan büyüklüğünün belirlenmesi bir proje çalışmasıdır. Buda en azından bir yerleşme biriminde bulunması gerekli olan hizmetlerin cinsi ve büyüklüğü kararı ile yakından ilgilidir.

Projeleme çalışması olmadığı hallerde , pratik olarak altyapı hizmetleri için gerekli alan büyüklüğü hane sayısı temel alınarak saptanabilir. Buna göre ; 75 haneden az olan küçük yerleşmelerde aile başına 600 m² 75 haneden çok olan büyük yerleşmelerde aile başına 500 m² hesabıyla alan büyüklüğü belirlenir.

KIRSAL ALANIN TASARIM İLKELERİ Köy alanının düzenlenmesi iki boyutludur. Birinci boyutu işletmelerin kümelendiği iskan alanının , ikini boyutu ise köy arazisinin planlanmasını kapsar. Birinci boyut köy yeri seçiminin dışında iki aşamalı bir karar üretimidir. İlk olarak alınacak tarımsal işletme tipi ve büyüklüğüyle ilgilidir. Köy yeri büyüklüğü , işletmelerin tarımsal faaliyetlerine bağlı olarak , iskan edilecek işletme sayısı ise gelecekteki nüfus büyüklüğü dikkate alınarak belirlenmelidir. İkincisi ise dağınık bir yerleşme tipimi yoksa toplu bir yerleşme tipi mi bu alan için uygundur sorusunun yanıtıyla yakından ilgilidir.

KÖY İMARINA İLİŞKİN YASAL DÜZENLEMELER 422 sayılı Köy Yasası köylere yerleşme planı yapılmasına ilişkin zorunlu ve isteğe bağlı olarak genel ve basit görevler yüklemiş ise de gerçekte uygulama olanağı bulamamıştır. Kırsal yerleşim alanlarının özel koşullarda düzenlenmesi ise bazı yasalara göre çeşitli kurumlar tarafından yapılmaktadır. İmar ve ıskan Bakanlığının kuruluş ve görevlerine ilişkin 9.5.1958 gün 7116 sayılı yasa, köylerin yerleşim yerlerine ilişkin harita ve imar planları hazırlamak ve hazırlatmak görevini bu bakanlığa vermiştir. Fakat çeşitli nedenlerle uygulama olanağı bulunamamıştır. Bu görevler daha-sonra Köy İşleri ve Kooperatifler Bakanlığına bağlı Toprak ve İskan İşleri Genel Müdürlüğüne devredilmiştir. Nitekim bu genel müdürlüğün kuruluş ve görevlerine ilişkin' yasa., toprak ve iskan işlerinin gerekli kıldığı harita, plan ve projeleri düzenlemek tesislerini yapmak ve yaptırmak görevini bu örgüte vermiştir.

Daha sonra ise 2510 sayılı İskan Yasası çıkarılmıştır Daha sonra ise 2510 sayılı İskan Yasası çıkarılmıştır. Bu yasada çeşitli zamanlarda değişiklikler yapılmıştır. 1306 sayılı yasa ise 2510 sayılı yasaya ek olarak çıkarılmıştır. Bugün Toprak ve İskan işleri Genel Müdürlüğü çalışmaları bu iki yasa uyarınca yapılmaktadır. Ülkemizde fiziki planlama çalısmaları, imar mevzuatına göre yapılmaktadır. Halen ülkemizde yürürlülükte olan mevcut imar mevzuatı; imar çalısmalarının hukuksal dayanağını sırasıyla • 18.10.1982 tarihli T.C. Anayasası, • 22.11.2001 tarih, 4721 nolu Türk Medeni Kanunu, • 03.05.1985 tarih 3194 nolu İmar Kanunu, • İmar Planı, • İmar Yönetmeliği, • Genelgeler olarak sıralamaktadır.

KIRSAL YERLEŞİMLERE İLİŞKİN İMAR SORUNLARI Ülkemiz yerleşim yerleri çeşitli, imar sorunlarıyla karşı karşıya bulunmaktadır. Bunları yerleşim merkezlerinin yeri ile ilgili sorunlar ve yerleşim merkezinin fiziksel planlamasıyla ilgili sorunlar olarak ayırabiliriz. ı. Yerleşim Yerlerine ilişkin Sorunlar Ülkemiz yerleşim yerleri çoğunlukla geleneksel toplu yerleşim tipindedir. Yerleşim yerleri ise adi, yamaç ve dağlık bölgelerde kurulmuş olup, buraya ait yapı ve sosyal hizmetlerin götürülmesi ve bu birimlerin yerinde geliştirilmesi oldukça zordur. Köy yerleşim birimlerine yol, su, elektrik gibi ana alt yapı hizmetlerinin götürülmeyişi diğer merkezlere olan ulaşım, pazarlama olanaklarını ve bu birimlerin kaynaklarının iyi bir biçimde değerlendirilmesini engellemektedir. Yerleşim sayısının çok fazla, dağınık ve küçük birimleri biçiminde oluşu ile yerleşim merkezlerinin ilçe merkezlerine uzak oluşları çok çeşitli güçlükler ortaya çıkarmaktadır

2.Yerleşim Merkezinin Planlanmasına ilişkin Sorunlar Fiziksel planlama yönünden ülkenin kırsal yerleşim alanları çoğunlukla rastgele düzenlenmiş, işletme merkezleri ile var olan toplum hizmet tesisleri belirli bir imar planı içerisinde ele alınmamıştır. Bir kısım yerleşim birimleri ise, küçük birimler biçiminde ve bazı merkezler çevresinde rastgele dağılmış durumdadır. Köy içinin fiziksel planlaması belli bir plan çerçevesinde olmadığından yeni işletmeler köy çevresine doğru kurulmakta genellikle köy çevresindeki yakın akraba işletmesine bitişik biçimde. düzenlenmektedir. Bunun sonucunda işletme binalarının bitişik ve yakın olarak düzenlendiği dar alana sahip işletme avluları daha da dolmakta ve yerleşim merkezi düzeni gittikçe bozulmaktadır.

3.İşletme Avlularının Düzenlenmesine ilişkin Sorunlar Toplu yerleşmelerdeki işletme avlularının planlanması dağınık yerleşme tipindeki bireysel işletme avlularının (çiftlik merkezlerinin) planlamasına oranla bazı farklılıklar gösterir. Ancak işletme merkezi planlamasında göz önünde tutulan önemli bazı hususlar her iki işletme avlusu biçiminde de ele alınmaktadır. Birey~ el işletme avluları planlanırken, tal1m arazisinin bir yerinde veya merkezinde olması istendiğinden işletme avlusu için arazi sınırlaması fazla değildir. Buna karşın toplu yerleşmelerde yerleşim için ayrılan alan sınırlıdır ve her işletmeye düşen avlu alam istenilen büyüklükte tutulmamaktadır. Ayrıca dağınık yerleşmelerde işletme avlusu planlanırken komşu işletmelerce bir sınırlama yokken, toplu yerleşmelerde komşu işletme avlularının durumları göz önünde tutulmalıdır.

Teşekkürler…