FİRMA DAVRANIŞI VE ENDÜSTRİYEL ORGANİZASYON 5 FİRMA DAVRANIŞI VE ENDÜSTRİYEL ORGANİZASYON

13 Üretim Maliyetleri

Arz ve Talep Arz ve talep iktisatçıların en sık kullandıkları iki kelimedir. Arz ve talep, piyasa ekonomisinin işlemesini sağlayan güçlerdir. Modern mikroiktisat arz, talep ve piyasa dengesi ile ilgilidir.

MALİYETLER NEDİR? Arz yasasına göre: Firmalar fiyat yüksek olduğunda daha fazla miktarda mal üretmek ve satmak isterler. Bu arz eğrisinin yukarı doğru eğimli olmasına yol açar.

MALİYETLER NEDİR? Firmanın amacı Firmanın iktisadî hedefi kâr maksimizasyonudur. Maksimum kâr

Toplam Hasılat, Toplam Maliyet ve Kâr Çıktı satışından firmanın elde ettiği miktardır. Toplam Maliyet Firmanın üretimde kullandığı girdilerinin piyasa değeridir.

Toplam Hasılat, Toplam Maliyet ve Kâr Kâr, firmanın toplam hasılatından (gelirinden) toplam maliyetinin çıkarılması ile bulunur. Kâr = Toplam hasılat (gelir) – Toplam maliyet

Fırsat Maliyeti Cinsinden Maliyetler Bir firmanın üretim maliyetleri mal ve hizmet üretirken maruz kaldığı bütün fırsat maliyetlerini içerir. Açık ve örtük maliyetler Bir firmanın üretim maliyetleri açık maliyetleri ve örtük maliyetleri içerir. Açık maliyetler firmanın doğrudan parasal ödeme yapmasını gerektiren girdi maliyetleridir. Örtük maliyetler firmanın doğrudan parasal ödeme yapmasını gerektirmeyen girdi maliyetleridir. Firma sahiplerinin firmanın üretimi için kullandıkları kendi kaynaklarının fırsat maliyetleridir.

Ekonomik kâr ile Muhasebe kârı arasındaki fark İktisatçılar bir firmanın ekonomik kârını toplam hasılattan (gelirden) toplam maliyeti (hem açık hem de örtük maliyetleri) çıkararak hesaplarlar. Muhasebeciler muhasebe kârını firmanın toplam hasılatından (gelirinden) sadece açık maliyetleri çıkararak hesaplarlar.

Ekonomik kâr ile Muhasebe kârı arasındaki fark Toplam hasılat, toplam maliyetleri (açık ve örtük maliyetler toplamını) aştığı zaman firma ekonomik kâr elde eder. Ekonomik kâr muhasebe kârından daha azdır.

Figür 1 İktisatçılar versus Muhasebeciler Bir İktisatçının Firmaya Bakışı Bir Muhasebecinin Firmaya Bakışı Hasılat Ekonomik kâr Muhasebe kârı Hasılat Örtük maliyetler Toplam fırsat maliyeti Açık maliyetler Açık maliyetler Copyright © 2004 South-Western

Tablo 1 A Üretim Fonksiyonu ve Toplam Maliyet: Selin’in Bisküvi Fabrikası Copyright©2004 South-Western

ÜRETİM VE MALİYETLER Üretim fonksiyonu Üretim fonksiyonu bir malı üretmek için kullanılan girdilerin miktarı ile o malın üretilen miktarı arasındaki ilişkiyi gösterir.

Üretim Fonksiyonu Marjinal Ürün Üretim sürecinde bir girdinin marjinal ürünü, o girdideki bir birimlik artışın yol açtığı üretim artışıdır.

Üretim Fonksiyonu Azalan marjinal ürün Azalan marjinal ürün yasası, kullanılan girdi miktarı artarken o girdinin marjinal ürününün azalmasını ifade eder. Örnek: Firma çalıştırdığı işçi sayısını artırırken her bir yeni işçinin üretime katkısı bir öncekinden daha düşük olur. Çünkü firmanın sınırlı donanımı (teçhizatı) vardır.

Figür 2 Selin’in Üretim Fonksiyonu Çıktı miktarı (saatte üretilen bisküvi) 150 Üretim fonksiyonu 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 1 2 3 4 5 Çalışan işçi sayısı Copyright © 2004 South-Western

Üretim Fonksiyonu Azalan marjinal ürün Üretim fonksiyonunun eğimi bir girdinin (örneğin emeğin) marjinal ürününü gösterir. Marjinal ürün azalırken üretim fonksiyonu daha yatık hale gelir.

Üretim Fonksiyonundan Toplam Maliyet Eğrisine Bir firmanın üretebileceği mal miktarı ile maliyetleri arasındaki ilişki fiyat konusundaki kararını belirler. Toplam maliyet eğrisi bu ilişkiyi grafiksel olarak gösterir.

Tablo 1 A Üretim Fonksiyonu ve Toplam Maliyet: Selin’in Bisküvi Fabrikası Copyright©2004 South-Western

Figür 3 Selin’in Toplam Maliyet Eğrisi $80 Toplam maliyet eğrisi 70 60 50 40 30 20 10 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 Üretim miktarı (saatte üretilen bisküvi) Copyright © 2004 South-Western

KISA DÖNEMDE MALİYETLER Üretim maliyetleri sabit maliyetler ve değişken maliyetler olmak üzere ikiye ayrılabilirler.

Sabit ve Değişken Maliyetler Sabit maliyetler üretim miktarıyla birlikte değişmeyen maliyetlerdir. Değişken maliyetler üretim miktarıyla birlikte değişen maliyetlerdir.

Sabit ve Değişken Maliyetler Toplam Maliyetler Toplam Sabit Maliyetler Total Fixed Costs (TFC) Toplam Değişken Maliyetler Total Variable Costs (TVC) Toplam Maliyetler Total Costs (TC) TC = TFC + TVC

Tablo 2 Çeşitli Maliyet Hesaplamaları: Suzan’ın Limonata Büfesi Copyright©2004 South-Western

Sabit ve Değişken Maliyetler Ortalama Maliyetler Ortalama maliyetler firmanın maliyetleri üretim miktarına bölünerek elde edilebilir. Ortalama maliyet, tipik bir birim ürünün maliyetidir.

Toplam ve Değişken Maliyetler Ortalama Maliyetler Average Costs Ortalama Sabit Maliyetler Average Fixed Costs (AFC) Ortalama Değişken Maliyetler Average Variable Costs (AVC) Ortalama Toplam Maliyetler Average Total Costs (ATC) ATC = AFC + AVC

Average Costs

Tablo 2 Çeşitli Maliyet Hesaplamaları: Suzan’ın Limonata Büfesi Copyright©2004 South-Western

Sabit ve Değişken Maliyetler Marjinal Maliyet Marjinal Maliyet (MC) üretimin bir birim artması sonucunda toplam maliyette gerçekleşen artışı ölçer. Marjinal maliyet şu soruyu cevaplamaya yardımcı olur: Fazladan bir birim üretim yapmanın maliyeti nedir?

Marjinal Maliyet Marjinal Maliyet = MC

Marjinal Maliyet Suzan’ın Limonata Büfesi

Figür 4 Suzan’ın Toplam Maliyet Eğrisi $15.00 Toplam-maliyet eğrisi 14.00 13.00 12.00 11.00 10.00 9.00 8.00 7.00 6.00 5.00 4.00 3.00 2.00 1.00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Çıktı miktarı (saatte limonata bardağı) Copyright © 2004 South-Western

Figür 5 Suzan’ın Ortalama Maliyet ve Marjinal Maliyet Eğrileri Maliyetler $3.50 3.25 3.00 2.75 2.50 2.25 MC 2.00 1.75 1.50 ATC 1.25 AVC 1.00 0.75 0.50 AFC 0.25 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Üretim miktarı (Saatte limonata bardağı) Copyright © 2004 South-Western

Maliyet Eğrileri ve Bu Eğrilerin Şekilleri Marjinal maliyet üretim miktarıyla birlikte artar. Bu durum azalan marjinal ürün yasasını göstermektedir.

Figür 5 Suzan’ın Ortalama Maliyet ve Marjinal Maliyet Eğrileri $3.50 3.25 3.00 2.75 2.50 2.25 MC 2.00 1.75 1.50 1.25 1.00 0.75 0.50 0.25 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Üretim miktarı Copyright © 2004 South-Western

Maliyet Eğrileri ve Bu Eğrilerin Şekilleri Ortalama toplam maliyet eğrisi U-şeklindedir. Çok düşük üretim düzeylerinde ortalama toplam maliyet yüksektir, çünkü sabit maliyet sadece birkaç birime dağıtılmıştır. Çıktı düzeyi arttıkça ortalama toplam maliyet azalır. Ortalama toplam maliyet daha sonra artmaya başlar, çünkü ortalama değişken maliyet önemli ölçüde artar.

Maliyet Eğrileri ve Bu Eğrilerin Şekilleri U-şeklindeki ATC eğrisinin dip noktasında ortalama toplam maliyeti minimize eden miktar bulunmaktadır. Bu miktar bazen firmanın etkin ölçeği olarak adlandırılır.

Figür 5 Suzan’ın Ortalama Maliyet ve Marjinal Maliyet Eğrileri $3.50 3.25 3.00 2.75 2.50 2.25 2.00 1.75 1.50 ATC 1.25 1.00 0.75 0.50 0.25 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Çıktı miktarı Copyright © 2004 South-Western

Maliyet Eğrileri ve Bu Eğrilerin Şekilleri Marjinal Maliyet ve Ortalama Toplam Maliyet arasındaki İlişki Marjinal maliyetin ortalama toplam maliyetten daha düşük olduğu yerlerde ortalama toplam maliyet azalmaktadır. Marjinal maliyetin ortalama toplam maliyetten fazla olduğu yerlerde ortalama toplam maliyet yükselmektedir.

Maliyet Eğrileri ve Bu Eğrilerin Şekilleri Marjinal Maliyet ve Ortalama Toplam Maliyet arasındaki İlişki Marjinal maliyet eğrisi ortalama toplam maliyet eğrisini etkin ölçekte keser. Etkin ölçek, ortalama toplam maliyeti minimize eden miktardır.

Figür 5 Suzan’ın Ortalama Maliyet ve Marjinal Maliyet Eğrileri Maliyetler $3.50 3.25 3.00 2.75 2.50 2.25 MC 2.00 1.75 1.50 ATC 1.25 1.00 0.75 0.50 0.25 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Çıktı miktarı Copyright © 2004 South-Western

Tipik Maliyet Eğrileri Şimdi, farklı maliyet türleri arasındaki ilişkiler incelenebilir.

Simitçi Ahmet’in Maliyet Eğrileri

Figür 6 Simitçi Ahmet’in Maliyet Eğrileri (a) Toplam Maliyet Eğrisi Toplam Maliyet $18.00 TC 16.00 14.00 12.00 10.00 8.00 6.00 4.00 2.00 2 4 6 8 10 12 14 Çıktı miktarı Copyright © 2004 South-Western

Figür 6 Simitçi Ahmet’in Maliyet Eğrileri (b) Marjinal ve Ortalama Maliyet Eğrileri Maliyetler $3.00 2.50 MC 2.00 1.50 ATC AVC 1.00 0.50 AFC 2 4 6 8 10 12 14 Çıktı miktarı (saatte üretilen simit sayısı) Copyright © 2004 South-Western

Tipik Maliyet Eğrileri Maliyet Eğrilerinin Üç Önemli Özelliği Marjinal maliyet en sonunda üretim miktarıyla birlikte yükselir. Ortalama toplam maliyet eğrisi U-şeklindedir. Marjinal maliyet eğrisi, ortalama toplam maliyet eğrisini ortalama toplam maliyetin minimum olduğu noktada keser.

KISA VE UZUN DÖNEMDE MALİYETLER Pek çok firma için, toplam maliyetlerin sabit ve değişken maliyet olarak ayrıştırılması dikkate alınan zamanın uzunluğuna bağlıdır. Kısa dönemde bazı maliyetler sabittir. Uzun dönemde sabit maliyetler değişken maliyete dönüşür.

KISA VE UZUN DÖNEMDE MALİYETLER Pek çok maliyet kısa dönemde sabit, uzun dönemde değişken olduğu için firmaların uzun dönem maliyet eğrileri kısa dönem maliyet eğrilerinden farklıdır.

Figür 7 Kısa ve Uzun Dönemde Ortalama Toplam Maliyet Kısa dönemde ATC (küçük fabrika) Kısa dönemde ATC (orta fabrika) Kısa dönemde ATC (büyük fabrika) $12,000 Uzun dönemde ATC 1,200 Günde üretilen araba sayısı Copyright © 2004 South-Western

Pozitif ve Negatif Ölçek Ekonomileri (Pozitif) Ölçek ekonomileri terimi, üretim miktarı artarken uzun dönem ortalama toplam maliyetin azalması durumunu ifade eder. Negatif ölçek ekonomileri terimi, üretim miktarı artarken uzun dönem ortalama toplam maliyet eğrisinin yükselmesini ifade eder. Ölçeğe göre sabit getiri terimi, üretim miktarı artarken uzun dönem ortalama toplam maliyetin aynı kalmasını ifade eder.

Figür 7 Kısa ve Uzun Dönemde Ortalama Toplam Maliyet Kısa dönemde ATC (küçük fabrika) Kısa dönemde ATC (orta fabrika) Kısa dönemde ATC (büyük fabrika) Uzun dönemde ATC Ölçek ekonomileri Negatif ölçek ekonomileri 1,200 $12,000 1,000 10,000 Ölçeğe göre sabit getiri Miktar Copyright © 2004 South-Western

Özet Firmanın kârı, toplam hasılattan toplam maliyetin çıkarılması ile bulunur. Firmanın amacı kâr maksimizasyonudur. Bir firmanın davranışını analiz ederken üretimle ilgili bütün fırsat maliyetlerini dikkate almak önemlidir. Bazı fırsat maliyetleri açık bazıları örtüktür.

Özet Bir firmanın maliyetleri, o firmanın üretim sürecini yansıtır. Tipik bir firmanın üretim fonksiyonu girdi miktarı arttıkça yatıklaşır. Bu durum, azalan marjinal ürün yasasından kaynaklanır. Bir firmanın toplam maliyetleri sabit ve değişken maliyetler olmak üzere ikiye ayrılır. Sabit maliyetler üretim miktarı değişse bile aynı kalır. Değişken maliyetler ise firma üretim miktarını değiştirdiği zaman değişir.

Özet Ortalama toplam maliyet, toplam maliyetin çıktı miktarına bölünmesi ile bulunur. Marjinal maliyet, çıktı bir birim arttığı zaman toplam maliyette meydana gelen artışa eşittir. Üretim maliyeti arttıkça marjinal maliyet de artar. Çıktı artarken ortalama maliyet önce düşer sonra artar.

Özet Ortalama toplam maliyet eğrisi U-şeklindedir. Marjinal maliyet (MC) eğrisi, ortalama toplam maliyet eğrisini (ATC) daima ATC’nin minimum olduğu yerde keser. Bir firmanın maliyetleri genellikle dikkate alınan zamanın uzunluğuna bağlıdır. Pek çok maliyet kısa dönemde sabittir, ama uzun dönemde değişkendir.