Dünyada ve Türkiye’de Organ Nakli Hemş. Esma BAŞPINAR MDH Organ ve Doku Nakli Koordinatör Yrd. 12.12.2012

MİTOLOJİ Mitoloji ve efsaneler M.Ö. 5.yüzyılda bir insandan bir insana organ ve doku nakli yapıldığını kaydederler. M.S. 3. yüzyılda ise hekimliğin koruyucu azizleri Aziz Cosmas ve Aziz Damian, bir bacağını kaybeden misyoner Jakobus von Voragine'e, ölen bir siyahın bacağını nakletmişler. Bunlar söylenti ya da efsane. Fakat daha 1596 yılında Bolognalı İtalyan Gaspare Tagliacozzi, transplantasyonda vücudun yabancı dokuyu reddetiğini yazmıştır: “Bireylerin kendine has karakterlerinin olması, bir başka kişide bu işlemi yapmamızı engelliyor”

DÜNYADA 17.yy – İlk organ (deri) nakli 1912 – Nobel Ödülü, Alexis Carrel (köpekte böbrek nakli) 1916 – İnsanda ilk organ nakil denemesi (koyun ve domuz böbreği) 1909 – Maymun böbreği 1933 – İnsandan insana ilk böbrek nakli 1980 – Nobel Ödülü, J.D. Paris (HLA Ag) 70’li yılların sonunda ‘Siklosporin’ elde edildi Organ bağışının yeni tarihi 17. yüzyıla kadar uzanıyor. Bu yüzyılda ilk deri nakli denemeleri yapıldı. 1863 yılında Paul Bert, o zamanlar sadece deri, lif, erkek yumurtalıkları veya dişlerde yapılmaya çalışılan (damar bağlantısı olmayan organ nakilleri) transplantasyonlarda doku reddi ile ilgili sorunları yeniden yazmıştır. 1883 yılında zarar görmüş iç organların nakli ile ilgili denemeler yapılmıştı. 20.yüzyılın başlarında, tam olarak 1902 yılında Avusturyalı ve Fransız Alexis Carrel, birbirlerinden habersiz köpeklerde transplantasyon yapmayı denediler. Köpeklerin organlarının yerini değiştirdiler. Örneğin böbreği yerinden alıp fonksiyonları ile birlikte enseye naklettiler. İlk olarak Carrel, iki ayrı birey arasında yapılan organ naklinde, doku uyuşmazlığının ortaya çıktığını;fakat bu nakil, bireyin kendi vücudu içerisinde yapılırsa,bu durumun ortaya çıkmadığını fark etti. Daha sonra damarların dikilmesi ile ilgili teknikleri geliştiren Carrel,bu tekniği organ ve doku nakillerinde de başarıyla uyguladı. Geliştirdiği bu teknik, onun 1912 yılında Tıp Nobel Ödülü almasını sağladı. İnsanlar üzerindeki ilk organ nakli denemesi, 1916 yılında Fransız tarafından yapıldı. Bu denemede hayvan organları kullanıldığı için, deneme başarısız oldu. İki böbrekleri de çalışmadığı için ölmek üzere olan,iki bayana koyun ve domuz böbrekleri nakledilmişti. 1908 yılında bir köpeğe kendi organı nakledildi ve köpek yıllarca yaşadı. 1909 yılında Almanya'da Berlinli Dr.Unger, bir maymunun böbreğini, bir kız çocuğunun uyluk kemiği üzerindeki damarlarına bağladı;fakat başarısız oldu. Vücudun direnç göstermesi sorunu çözülemediği için 20 ve 30 lu yıllarda birçok doktor ve bilim adamı, bu konudaki girişimleri ve çalışmalarından vazgeçti. O zamana kadar yapılan transplantasyonların çoğu ölümle sonuçlanmıştı. İlk defa 1933 yılında Macar Op.Dr. Yu Yu Voronoy tarafından bir insan böbreği, diğer bir insana nakledildi. Vücudun direnç göstermesi sonucu hasta öldü. Yeni denemeler çoğunlukla Amerika Birleşik Devletleri 'nde II. Dünya Savaşı 'ndan sonra, yapılmaya başlandı. İlk defa 1942 yılında İngiliz zoolog Sir Peter Brian Medawar, vücudun reaksiyonunun, bağışıklık sistemi ile ilgili olduğunu yazdı.Bu tespiti nedeni ile de 1960 yılında Tıp Nobel Ödülü'nü aldı. 1944 yılında Hollandalı Willem Kolff tarafından "Diyalizatör" ismi verilen yapay bir böbrek geliştirildi. Böbrek hastaları bu mekanik böbrek yardımı ile hayatta kalabiliyorlardı. İlk başarılı böbrek transplantasyonu, 1954 yılında Şikago 'da (1990 yılında Tıp Nobel Ödülü'nü aldı) tarafından yapıldı. Organ bağışını yapan kişi, hastanın tek yumurta ikizi idi. Böylece bağışıklıkla ilgili tepkiler en aza indirilmişti ve ayrıca ameliyat olana ışınla şua tedavisi de uygulanmıştı. Böbrek nakli yapılan hasta sekiz yıl sonra kalp krizinden ölmüştü. Daha önce 1951 yılında da Boston 'da bir hastaya insan böbreği nakli yapılmıştı;fakat hasta beş hafta sonra ölmüştü. Aynı şekilde 1952 yılında, annesinin böbreğinin nakledildiği bir çocuk da kısa bir süre sonra ölmüştü. 1958 yılında jean Dausset Paris 'de Human Leukocyte Antigen - System (HLA - System)'i buldu. Jean Dausset, bağışıklık sisteminin kendisinin veya yabancıların organ ve dokularına tepki göstermesi ile genetik kalıtımlar arasındaki bağlantıyı buldu. Bu buluşu nedeniyle de 1980 yılında Tıp Nobel Ödülü'nü aldı. Bağışıklık sisteminin reaksiyonunu önlemek amacıyla hastalara ışın veriliyordu. Fakat bu ışınlar faydadan çok zarar veriyorlardı. Bir çok organ nakli yapılan hasta, ışın tedavisi sonucu hayatını kaybediyordu. 1960 lı yıllarda araştırmacılar, hastalara, reaksiyonu bastıran antikor vermeye başladılar. Bu konudaki ilk başarılı uygulama 1962 yılında bir hastaya, akrabası olmayan birisinden alınan böbreğin nakledilmesinde görüldü. 1963 yılında Berlin 'de Brosig ve Nagel dünyada ilk defa bir ölünün böbreğini, bir hastaya naklettiler. Aynı yıl Denver 'da bir ölünün karaciğerinin üç yaşındaki bir kıza nakli denemesi başarısız oldu. 1967 yılında Güney Afrika'da, dünyada büyük yankılar uyandıran kalp nakli ameliyatı gerçekleşti. tarafından kalp nakli gerçekleştirilen hasta, 18 gün sonra enfeksiyon kaptığı için öldü. Aynı yıl başarılı bir karaciğer nakli yaptı. 1968 yılında Harvard - Committee beyin ölümünün tanımını yayınladı. 70 li yılların sonunda bir mantardan etkin madde "Ciclosporin" elde edildi. Bu,bugüne kadar bağışıklık sistemine etki eden etkin maddeler içerisinde en etkili olanıydı. 1989 yılında tüm dünyada 100.000 böbrek nakli yapıldı. 1985 yılında dünyada ilk defa tüm bir akciğerin transplantasyonu, Amerika Birleşik Devletleri'nde 'de tarafından gerçekleştirildi. Hannover 'de tarafından 1988 yılında bir ölüden karaciğer alındı ve iki kişiye (bir yetişkin ve bir çocuk) nakledildi. (Karaciğer Parça Transplantasyonu) Aynı yıl Kiel 'de ince bağırsak transplantasyonu tarafından gerçekleştirildi. 1998 yılında Minnesota 'da , yaşayan bir organ bağışcısından alınan bir parça ile pankreas transplantasyonunu gerçekleştirdi. Şu ana kadar tüm dünyada yaklaşık yarım milyon böbrek nakli gerçekleştirilmiştir.

DÜNYADA 1954 – İlk başarılı böbrek nakli (tek yumurta ikizinden) (1990 Tıp Nobel Ödülü) 1985 – İlk tüm akciğer nakli 1988 – Ölüden karaciğer parça nakli 1998 – Canlıdan pankreas parça nakli

TÜRKİYE’DE Prof. Dr. Mehmet Haberal 1975 Prof. Dr. Tuncer Karpuzoğlu ( Başkent Üniversitesinin kurucusu ) Prof. Dr. Tuncer Karpuzoğlu 1978 (AÜTF) ANKARA’daki Hacettepe Üniversitesi’nde 3 Kasım 1975 tarihinde anne Mürüvet Çalışkan’dan alınan böbreğin 14 yaşındaki oğlu Bahtiyar’a, Prof. Dr. Mehmet Haberal ve ekibi tarafından nakledilmesi Türkiye tıp tarihinde dönüm noktası oldu ve ilk organ nakli gerçekleşti. Ameliyat sonrasında eskisinden daha sağlıklı ve mutlu bir hayata "merhaba" diyen Bahtiyar, 5 yıl sonra yine böbrek yetmezliği yüzünden hayata veda etti. ( Akdeniz Üniversitesinin kurucusu )

Organ Nakli Para kazandırır Hayat kurtarır

Böbrek hastasının 1 yıllık maliyeti 23.000 Dolar Transplantasyonun ilk yıl maliyeti 20.000 Dolar Sonraki yıllar 1/4

ORGAN NAKLİ “ Primum nihil nochere ” Ne olursa olsun, ( Önce zarar verme )

Yıllara Göre Dialize Giren Hasta Sayısı

Kadavra’dan Organ Bağışı (Dünya)

Donör Alım Oranı % 38

Sosoyoekonomik düzeye göre organ bağış oranı % 46 % 36 % 25

1 Beyin Ölümü / Sene Her yoğun bakım yatağı en az tespiti demektir… Beyin Ölümü tespiti Donör 168 2.4 pmp 250 %67 2500 %40 1000 15 pmp

“Ölmemiş bir insana ‘öldü’ demek ne kadar büyük bir hataysa, ölmüş bir insana ‘öldü’ diyememek de en az onun kadar büyük bir hatadır.”

İyi yoğun bakım Ölümlerin zamanında tespiti Ölüm raporlarının hazırlanması Aile görüşmesi Donör bakımı Evrakların hazırlanarak gönderilmesi Donörle ilgili adli işlemler Uygun alıcıların belirlenmesi Alıcı ekipler arası koordinasyon Organ çıkarımının organizasyonu Çıkarılan organların transportu Donörün adli raporu ve defin ruhsatı Cenazenin kaldırılması İlgili evrakların tanzimi ve arşiv

B.Ö.T. ve Donör Sayıları Bağış oranı

KC Nakline Ödenen Resmi Bedel