KAFKASYA’DAKİ GELİŞMELER VE TÜRKİYE BİLGESAM Kafkasya Uzmanı Elnur İSMAYİLOV BİLGESAM Kafkasya Uzmanı Orhan GAFARLI

Kafkasya’nın Jeopolitiği

Kuzey Kafkasya

Kuzey Kafkasya Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi- 2010 Rus nüfusun en az olduğu bölge Müslüman nüfusun en fazla olduğu bölge Federal bütçeden en fazla yardım alan bölge Rusya’nın en istikrarsız bölgesi

Kuzey Kafkasya’da Güvenlik Sorunları Rus-Kafkas Savaşı (1817-1864) Birleşik Kafkasya Cumhuriyeti (Mayıs 1918-Mart 1921) II. Dünya Savaşı sırasındaki sürgünler Çeçenistan Meselesi : -1.Rus-Çeçen Savaşı (Aralık 1994-Agustos 1996) -Hasavyurt Antlaşması -2.Rus-Çeçen savaşı (Eylül 1999-Nisan 2009) 2003-Tartışmalı referandum

Güney Kafkasya

Güney Kafkasya Azerbaycan Gürcistan Ermenistan 1918-1920 18 Ekim 1991 86,600 km2 9,3 milyon Gürcistan 1918-1921 9 Nisan 1991 69,700 km2 4,9 milyon Ermenistan 21 Eylül 1991 29,743 km 2 3 milyon

Güney Kafkasya’da Güvenlik Sorunları Dağlık Karabağ Ermeni İddiaları Gürcistan’daki Ayrılıkçı Bölgeler

Dağlık Karabağ Sorunu Karabağ Savaşı, 1988-1994 Mülteci sorunu ve Hocalı katliamı BM Güvenlik Konseyi kararları Rusya ve İran’ın Ermenistan’a desteği Türkiye’nin Azerbaycan’a desteği Minsk Grubu’nun önerileri Madrid İlkeleri

Ermeni İddiaları Erivan’ın 1915 tehciri ile ilgili iddiaları 1915 olaylarının “soykırım” olarak tanınması hedefi Tazminat ve toprak talepleri ABD, Güney Amerika ve Avrupa’daki diasporaların faaliyetleri 2015 hedefleri

Gürcistan’daki Ayrılıkçı Bölgeler Abhazya ve Güney Osetya -Suhumi ve Şinvali’nin bağımsızlık girişimi -Rusya, ayrılıkçı dinamiklere destek sağladı. -Gül Devrimi sonrası Saakaşvili, merkezi hakimiyeti tekrar tesis etmeye çalıştı. -Rusya 2008’de bağımsızlıklarını tanıdı. Acaristan meselesi Cevaheti meselesi -Ahıska Türklerinin sürgünü -Ermeni göçünün teşviki

Küresel ve Bölgesel Etkileşimde Kafkasya SSCB sonrası Kafkasya Yeni Büyük Oyun’un parçası haline geldi. Kuzey-güney doğrultusunda Rusya-Ermenistan- İran işbirliği, Doğu-batı doğrultusunda Batılı ülkelerin desteğiyle Türkiye-Azerbaycan-Gürcistan işbirliği öne çıktı. Rusya, Kuzey Kafkasya’da toprak bütünlüğünü savunurken, güneyde ayrılıkçı bölgeleri destekledi.

Rusya ve Kafkasya 1991-2000 Yeltsin Dönemi 2000-2008 Putin Dönemi 2008- Medvedev ve Putin Dönemleri -Ayrılıkçı bölgeleri desteklemek -Bölge ülkelerine BDT’ye katılmaları için baskı -Bölge ülkeleriyle iyi ilişkiler kurmak -Rusya yanlısı rejimler oluşturmak -Ağustos 2008 Rus-Gürcü savaşı -Abhazya ve Güney Osetya’nın bağımsızlığının tanınması -Dağlık Karabağ sorununda arabuluculuk girişimi -Bölgede askeri üs edinme: Batum, Ahılkelek, Vaziani, Erivan, Gümrü -Ekonomik ve askeri işbirliğini geliştirmek, AET, 2000; KGİT, 2002 - Hazar Görev Gücü (CASFOR) önerisi -Gümrük Birliği ve Avrasya Birliği -Bölgedeki enerji nakil hatlarını kontrol etmek -NABUCCO’nun engellenmesi -Kuzey Akım ve Güney Akım

ABD ve Kafkasya 1991-2001 Clinton Dönemi 2001-2008 Bush Dönemi 2008- Obama Dönemi -Diplomatik ilişkilerin kurulması, -Demokrasi ve insan hakları vurgusu, -Rusya ve İran’ın bölgedeki etkisinin sınırlandırılması, -Rusya’nın etkisini azaltmak, -Bölge ülkelerinin toprak bütünlüğünü savunmak, -Renkli devrimler, -2008 savaşı sonrası Rusya’ya tepki, -Arabuluculuk ve pasif tutum -NATO’nun Barış İçin Ortaklık programı -GUAM’ın tesisi -Bölge ülkelerinin NATO’ya entegrasyonu, -Gürcistan’ın NATO üyeliğinin desteklenmesi -Hazar havzasındaki enerji kaynaklarının uluslararası pazarlara taşınması, -Enerji güvenliği konusunda çıkarlarını korumak, -NABUCCO ve TANAP’ın desteklenmesi

AB ve Güney Kafkasya BDT Ülkelerine Teknik Yardım (TACIS) projesi Avrupa Kafkasya Asya Ulaşım Koridoru (TRACECA) projesi Demokrasi ve insan hakları vurgusu Enerji güvenliği 2004-Avrupa Komşuluk Politikası 2009-Doğu Ortaklığı Programı

AGİT- Minsk Grubu 1992’de Dağlık Karabağ sorununun çözümüne yönelik teşkil edildi. Üyeler: Azerbaycan, Ermenistan, Rusya, Belarus, ABD, Fransa, Türkiye, Polonya, Almanya, Finlandiya ve İsveç Eşbaşkanları: Rusya, ABD ve Fransa

İran ve Güney Kafkasya Azerbaycan’la gergin ilişkiler Ermenistan’la stratejik işbirliği Gürcistan’la ekonomik ilişkiler İran’daki Azeri Türkleri İsrail’le işbirliğine tepki Dağlık Karabağ sorununda Ermeni yanlısı tutum Toprak bütünlüğüne destek

Çin ve Güney Kafkasya İsrail ve Güney Kafkasya Bölge devletleri ile ekonomik ilişkiler İpek Yolu güzergahı üzerindeki uluslararası ticaretin canlandırılması Bölgedeki ulaşım altyapı yatırımları Hazar havzasındaki enerji kaynakları Azerbaycan ve Gürcistan’ın toprak bütünlüğüne destek Azerbaycan’la savunma sanayi alanında gelişen ilişkiler ve stratejik işbirliği Bakü’nün ABD’deki Yahudi lobilerinin desteğini alma hedefi İsrail parlamentosunun Ermeni iddialarını gündeme alması Gürcistan’ a silah ihracatı Azerbaycan ve Gürcistan’ın toprak bütünlüğüne destek

Türkiye ve Kafkasya Rusya Federasyonu’nun toprak bütünlüğüne saygı Güney Kafkasya devletlerinin bağımsızlığına destek 1991’de diplomatik ilişkiler kuruldu Hazar havzasındaki enerji kaynakları

Türkiye’nin Güney Kafkasya Politikası Rusya’nın menfaatlerine doğrudan zarar vermeden bölge ülkeleriyle işbirliği geliştirmek, Bölge ülkelerinin toprak bütünlüklerine destek, Bölgedeki çatışmaların uluslararası hukuk kurallarına dayalı çözümü, Bölgedeki sorunların tüm tarafların katılacağı bir birlik içinde çözüme kavuşturulması, Bölgedeki enerji nakil hatlarında geçiş ülkesi olmak.

Türkiye ve Dağlık Karabağ Sorunu Azerbaycan’a stratejik destek Ermenistan sınırının kapatılması Minsk Grubu üyeliği ve taraflar arasında diyalog girişimleri

Türkiye-Ermenistan İlişkileri 1993’de diplomatik ilişkiler kesildi Ermeni iddiaları & tazminat ve toprak talepleri ASALA & PKK’ya destek 2009 Zürih Protokolleri Erivan’ın 2015 hedefleri

Askeri İşbirliği Alanları Azerbaycan’la savunma sanayi işbirliği Gürcistan ve Azerbaycan’la ortak tatbikatlar Bölge ülkelerinin NATO’ya entegrasyonu NATO’nun Barış İçin Ortaklık programı BLACKSEAFOR

Bölgesel İşbirliği Projeleri- Enerji Türkiye-Azerbaycan- Gürcistan arasında stratejik işbirliği Bakü-Supsa Bakü-Tiflis-Ceyhan Bakü-Tiflis-Erzurum TANAP TAP

Bölgesel İşbirliği Projeleri- Ulaşım Bakü-Tiflis-Kars demiryolu projesi (2007) Avrupa Kafkasya Asya Ulaşım Koridoru (TRACECA) projesi

Sonuç ve Öneriler Türkiye bölgedeki etnik sorunlarda arabuluculuk üstlenmelidir. Azerbaycan ve Gürcistan’ın Rusya’dan bağımsız hareket etmesine destek vermelidir. Azerbaycan ve Gürcistan’la enerji alanındaki stratejik işbirliğini sürdürmeli, Hazar havzasındaki enerjinin naklinde söz sahibi olmalıdır.