Sağlıklı Yaşlanma Yrd.Doç.Dr.Ümit Dündar Afyon Kocatepe Üniversitesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı

Türkiye Nüfus Piramidi

KRONİK HASTALIK PREVALANSI YAŞLA ARTAR % Hasta sayısı Yaş (yıl)

Yaşlanmanın Tanımı Yaşlılık bir hastalık değildir Biolojik yaşlanma; organizmanın kişi, organ, doku, hücre ve gen düzeyinde yaşam fonksiyonlarını aksatacak şekilde değişerek o tür için beklenen ömür süresinin sonuna doğru gelmesi sürecidir

Dünya Sağlık Örgütü insan ömründe yaşlanmaya kronolojik bir sınır getirmiştir ki bu da 65 yaştır. 65 - 74 yaş Genç Yaşlılık, 75 - 84 yaş İleri Yaşlılık, 85 yaş ve üstü Çok ileri Yaşlılık olarak adlandırılmaktadır.

Genç nüfuslu ülkelerde yaşlıların genel nüfusa oranı % 4 ten az, Erişkin nüfuslu ülkelerde % 4 – 7, Yaşlı nüfuslu ülkelerde % 7 – 10, Çok yaşlı nüfuslu ülkelerde % 10 un üzerindedir.

Sanayileşmiş ülkelerde doğumda yaşam beklentisi 78, gelişmekte olan ülkelerde 63, az gelişmiş ülkelerde 51 yaştır.

Yaşlılıkta fizyolojik değişiklikler Damarlarda ateroskleroz oluşumu artar. Kalp, karaciğer, böbreklerde bağ dokusu artar. Akciğerde elastisite azalır, kaburga kıkırdakları kemikleşir.

Sindirim kanalı peristaltizmi ve sekresyonları azalır. Cilt değişiklikleri gözlenir Duyu organları zayıflar. Glükoz toleransı azalır. Bazal metabolizma düşer.

İskeletin mineral içeriği azalır (osteoporoz) Torasik kifoz ve lomber omurgaların düzleşmesi Eklem kıkırdağında dejenerasyon hızlanır (Osteoartrit, Artroz) Kas dokusu azalır, yağ oranı artar 70’li yaşlarda kas kitlesi %25-30 oranında azalır

Muayene Genel fizik muayene kuralları geçerli Zaman, zorluklar Nörolojik, ekstremite, kardiyovasküler ve mental durum muayeneleri ! Bası yaraları, düşmeler, inkontinans, demans, depresyon gibi geriatrik sendromlar yönünden de ayrıntılı muayene Cilt solukluğu ve kuruluk, karotis arterler üzerinde üfürüm, buşon varlığı, ağız ve diş muayenesi, fıçı göğüs, kifoskolyoz, prostat büyümesi, tremor, deformite, ortostatik hipotansiyon, Romberg(+), stres testi(+)

Yaşlılıkta morbidite nedenleri Romatizmal hastalıklar Kalp hastalıkları, Kanserler, Diabetes Mellitus, Hipertansiyon, Görme ve işitme yetersizlikleri, Ortopedik problemler,

Yaşlılık ve Romatizmal Hastalıklar Osteoartrit (Kireçlenme) Osteoporoz (Kemik Erimesi) Romatoid Artrit (İltihaplı eklem romatizmaları) Gut Vaskülitler Miyozitler SLE

Osteoartrit nasıl bir hastalıktır? En sık görülen eklem hastalığı 65 yaşın üzerinde %80 Eklemlerin normal yapısını bozar Hareketlerde kısıtlanma Ağrı

Osteoartrit ve Diz

Osteoartrit Hangi Eklemlerde Görülür? Diz Kalça El parmak eklemleri Ayak başparmağı Omurga

Osteoartritin Belirtileri Nelerdir? Eklem hareketlerinde kısıtlanma ve ağrı Kemik çıkıntılara bağlı olarak eklemde şiş görünüm Hareket sırasında eklemde çıtırtılar Uzun süren dinlenme sonrası ya da oturur durumdan harekete geçince, hareketlerde kısa süren bir tutukluk

Osteoartrit Nasıl Tedavi Edilir? Eğitim ve Günlük yaşam aktivitelerinde değişiklikler Egzersiz Analjezikler ve antiinflamatuvar ilaçlar Fizik tedavi ve rehabilitasyon Kaplıca tedavisi

Fizik Tedavi

Kaplıca

Osteoporoz Osteoporoz sözcüğü osteo (kemik) ve poroz (gözenekli) kelimelerinin birleşmesinden oluşur ve halk arasında kemik erimesi olarak bilinir. Dünya sağlık örgütü 1994 yılında osteoproz’u Düşük kemik kütlesi ve kemik dokusunun mikro yapısında bozulma sonucu kemik kırılganlığına yatkınlık ve kırık riskinde artış ile karakterize bir hastalık olarak tanımlamıştır. 2001 yılında düzenlenen osteoporoz konferansında ise Osteoporoz hastayı artan kırık riskine maruz bırakacak düzeyde kemik gücünde azalma ile ortaya çıkan bir iskelet bozukluğudur olarak tanımlamıştır. Burada ifade edilen kemik gücü kemik yoğunluğu ve kemik kalitesinin bileşimini yansıtmaktadır

Normal Kemik Osteoporotik Kemik

Osteoporoz Süreci Sağlıklı omurga Kifotik omurga 50 Menopozal Vazomotor semptomlar mevcut 55+ Postmenopozal Diğer kırıklardan çok vertebral kırık riski yüksek 75+ Kifoz Kalça kırığı riskinde artış

RİSK FAKTÖRLERİ Osteoporoz kırık oluşana dek genellikle asemptomatik olduğu için risk taşıyan kişileri belirleyerek gerekli önlemleri almak gereklidir. Kadın olmak Ufak tefek zayıf yapıda olmak Beyaz yada Asyalı olmak Düzenli egzersiz yapma alışkanlığının olmayışı Nulliparite İleri yaş Fazla kafein tüketimi Renal Hastalık Yaşam boyu kalsiyumdan fakir beslenme Sigara içme Aşırı alkol tüketimi Kemik yıkımını hızlandıran ilaçların kullanımı (kortizon, guatr ilaçları, epilepsi ilaçları, heparin vb) Menapoz Bozulmuş kalsiyum absorbsiyonu Düşük beden ağırlığı

Bu rapor sonuçlarına göre hastalar 3 kategoriye ayrılır Tanı T-skor Tedavi Normal >-1 Tedaviye gerek yok Osteopeni -1 ile -2.5 arası Osteopenik hastalar risk faktörü varsa daha fazla kemik kaybını önlemek için tedavi edilerek izlenmeli Osteoporoz <-2.5 Osteoporotik hastalar kemik yoğunluğunu artırmayı kırık riskini azaltmayı amaçlayan aktif tedavi almalıdır. Ciddi Osteoporoz <-2.5 ve kırığı olanlar (yüksek kırık riski)

KORUNMA YOLLARI Günlük hayatta yeterli Ca alınmalı Sigara,alkol ,tuz,protein ve kafeinin günlük tüketiminde aşırıya kaçmamalı Günlük hayatta yeterli D vitamini alınmalı ve güneş ışınlarından yararlanılmalı. Yaşam boyu egzersize önem verilmelidir.Spor menopozdan sonra kemik hücre kaybını önlemektedir. Dr. Kontrolünde belirli aralıklarla kemik dansitesi ölçülmelidir.

Osteoporoz Tedavisinde Algoritma Kırık etkinliği olan ajanlar Bifosfonatlar (Alendronat, Risedronat) Paratiroid Hormonu Stronsiyum Ranelat Raloksifen Kalsitonin Hormon Tedavisi

Kalsiyum ve D vitamini Hangi tedavi seçilirse seçilsin mutlaka tedaviye eklenmeli D vitamini : 400 IU/gün (10 mikrogram ) Postmenopozal dönem 600 IU/gün 70 yaşından sonra 800 IU/gün Kalsiyum : 1000 – 1500 mg/gün Osteoporomalazinin sık görüldüğü unutulmamalı !

GÖRMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ 65-74 yaşlarında %15-20 75 yaş ve üzerinde %25-40 Katarakt, Glokom, diyabetik retinopati, presbiyopi ve maküler dejenerasyon HT, DM retinopati Okuma ve araba kullanmayı da içeren temel ve enstrumental günlük yaşam aktivitelerini ve yüzleri tanıma yeteneğini Düşme ve kırıklar artar, yaşam kalitesi bozulur Yılda bir göz muayenesi Snellen görme kartı, Jaeger kartı

İŞİTMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ-1 En sık kronik hastalıklar içinde 4. sırayı işitme kaybı Yaşlılar çoğunlukla duyma problemlerini kabul etmez Yaklaşık dörtte üçü işitme cihazı önerilir ancak frekans karışması sebebi ile gürültü En sık nedeni progresif, yüksek frekanslı, bilateral presbiakuzi Sosyal izolasyona ve depresyona Benlik saygısında azalma, emosyonel kırılganlık, irritabilite Kognitif bozukluk

İŞİTMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ-2 Fısıltı Testi: Basit, bu testte hekim hastanın göremeyeceği bir yerden, 30cm uzaklıktan bir dizi kelime fısıldar ve bunlardan en az yarısını tekrarlaması Yaşlılarda İşitme Engeli Düzeyini Tespit Etme Testi “Hearing Handicap Inventory for the Elderly-Screening” (HHİE-S) Hastalara 10 soru sorulur ve bunlara evet (4 puan), bazen (2 puan) ve hayır (0 puan) cevaplarından birini vermesi istenir. 8 puan ve altı işitme kaybı olmadığını gösterirken, 10-22 puan hafif-orta işitme kaybını, 24-40 puan belirgin işitme kaybı Odyoskop En güvenilir yöntem, otoskop ve odiyometre İşitme azlığından şikayet eden ya da yukarıdaki testlerle işitme problemi saptanan hastalar bu açıdan değerlendirilmek üzere uzmanına yönlendirilmeli

MOBİLİTE VE DÜŞMELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Yürüme bozuklukları yaşlı bireylerde %8-10 Düşmeler, sakatlık ve bağımlılıklar Başka kişinin yardımına veya yürümeye yardımcı cihazlar Çoğunlukla multiple sistemlerin parsiyel bozuklukları sorumlu Postür, adım uzunluğu, taban genişliği, hareketin hızı ve akıcılığı, kol hareketleri, motor hareketlerin bilateral ve simetrik oluşu ve diğer nörolojik değerlendirme Mobilite değerlendirme, Kalk ve yürü testi (Up and go), POMA, AIMS

Mobilite Değerlendirme

Düşmeyi Artıran Risk Faktörleri Yaş ve dişi cinsiyet İnkontinans Kas Güçsüzlüğü Depresyon Düşme Öyküsü Ortostatik Hipotansiyon Yürüme Problemleri Kognitif Fonksiyon Bozuklukları Denge Problemleri Görme Problemleri Yardımcı Cihaz Kullanımı İnme Hikayesi Artrit ≥4 İlaç Kullanımı Günlük Yaşam Aktivitelerinde Bozulma

BESLENMENİN DEGERLENDİRİLMESİ-1 Malnütrisyon immunitede zayıflama , infeksiyonlara yatkınlık, yara iyileşmesinde gecikme, osteoporoz vitamin B12, folat ve D vitamini, kalsiyum Obezite Metabolik sendrom ve komponentleri

BESLENMENİN DEGERLENDİRİLMESİ-2 Son altı ay içinde %10 veya daha fazla kilo kaybı veya artışı Periyodik olarak vücut ağırlığı, vücut kitle indeksi, bel çevresi Mini Nutrisyonel Değerlendirme Testi Antropometrik değerlendirme (vücut kitle indeksi, orta kol çevresi, uyluk çevresi, son 3 aydaki kilo kaybı), genel değerlendirme, kişisel değerlendirme (son üç ay içinde geçirilen psikolojik veya medikal sorunlar), diyet ve iştah 30 puan 17 puanın altı malnutrisyonu Nutrisyonel değerlendirme için geçerliliği en yüksek olan test olarak gösterilmektedir. Kısa formunda toplam skor 14 Subjektif Global Değerlendirme (SGA) son 6 ay içindeki kilo kaybı, diyet değişikliği, cilt altı yağ dokusu, kas kitlesi ve sıvı dengesinin kısa fizik incelemesini

İnkontinans değerlendirmesi-1 Her yaşlı hastaya üriner ve fekal inkontinansı olup olmadığı mutlaka sorulmalı Hasta ile yalnızken sorulmalı, hasta yakınından ayrıca bilgi Evdeki yaşlıların %10-15’ini, akut bakım verilen merkezlerdeki yaşlıların 1/3’ünü, bakımevlerindeki yaşlıların 1/2 ‘sini Sıklıkla geçici sebepler Geçici değil ve fonksiyonel nedenler ortadan kaldırıldıktan sonra da devam ediyorsa alt üriner sistem gözden geçirilmeli

GEÇİCİ UI NEDENLERİ D I A P E R S Delirium Deliryum Infection (Urinary) İnfeksiyonlar A Atrophic vaginitis-urethritis Atrofik vajinit-üretrit P Pharmaceuticals İlaçlar Psychological disorder Psikojenik(Ciddi depresyon) E Excessive urine output Aşırı idrara çıkma R Restricted mobility Hareket kısıtlaması S Stool impaction Fekal impakt

MİKSİYON GÜNLÜĞÜ

İnkontinans değerlendirmesi-2 Üriner inkontinansın tipi (urge, stres, taşma, miks), sıklığı, ciddiyeti, süresi paterni (diurnal, nokturnal, ilaçları aldıktan sonra..) eşlik eden semptomlar (ıkınarak idrar yapma, tam boşalamama, dizüri, hematüri, suprapubik, perineal rahatsızlık hissi), barsak alışkanlığında veya seksüel fonksiyonlarda bozulma İdrar yolu enfeksiyonu taraması, işeme günlüğü, stres testi, post-voidal rezidü idrar tayini, prostat incelemesi Eşlik eden hastalıklar Reçeteli-reçetesiz kullandığı tüm ilaçlar

NÖROKOGNİTİF DEĞERLENDİRME En önemli tanı yöntemi öykü ve skalalar Demans Depresyon Uyku bozuklukları Deliryum Anksiyete

Kognitif ve duygudurum değerlendirme soruları Sık ağlama İsteksizlik Can sıkıntısı Somatik yakınmalarda artış Ölüm istği İntihar düşüncesi Uyku süresi Uykuya başlamada güçlük Uykuyu sürdürmede güçlük Uyanma sebebi Halüsinasyon Anksiyete Afazi Apraksi İsimleri unutma İnsanları arıştırma Torun adları Agnozi Gazete, kitap ya da televizyon takip etmekte sorun Eşya kaybetme Sanrı Hesap, alışveriş Ajitasyon Aynı konuları tekrar tekrar sorma Yeni olan olayları hatırlayamama Amaçsız gezinme Kişilik değişikliği

Yaşla Demans Görülme Riski Artar

Demans Erken tanı önemli Tanıya yönelik hızlı ipuçları Potansiyel geri dönüştürülebilir nedenlerin ortaya konması Erken başlanan tedavide daha başarılı sonuçlar Hastalığın seyrini etkileyen ilaçların gündeme getirilmesi Gelecekle ilgili planlamalar Diğer hastalıklara bağlı tedavilerin modifikasyonu Tanıya yönelik hızlı ipuçları Yakın bellek bozukluğu, sisnsi seyir, progresif unutkanlık Günlük yaşam aktivitelerinde kayıp Verilen üç kelimeyi 5 dakika sonra hatırlayamama Saat çizme testinde başarısızlık

Kognitif değerlendirme testleri Kısa tarama testleri---MMSE, saat çizme testi Test grupları---ADAS-cog, SADAS-cog Geniş kapsamlı test grupları demans tiplerinin ayırt edilmesi, korunan ve kaybedilen yeteneklerin tespiti Yalancı negatiflik azdır, puanlama ve karşılaştırma imkanı mevcut Uygulama zorluğu ve vakit gerektirmesi Hafıza testleri---desen akıcılık testleri, kelime hatırlama, sayı sıraları hatırlama, şekil kopyalama, nöropsikolojik test bataryaları Global evrelendirme skalaları----CDR, GDS

Oryantasyon Kayıt hafızası Dikkat ve Konsantrasyon Hatırlama Konuşma Görsel/ uzaysal yapılandırma 24-30 puan arası normal, MCI 18-23 puan arası hafif demans 12-17 puan orta evre 12 puan altı ciddi demans Hafif kognitif bozukluk, ilerlemiş kognitif bozukluk, frontal lob demansı, eğitim düzeyi düşük olanlar iyi dil bilmeyenlerde yalancı negatif sonuç; eğitim düzeyi yüksek olanlarda yalancı pozitif sonuç

Kısa ve çabuk uygulanması negatif prediktif değerinin yüksekliği Puanlamanın subjektif olması Yalancı negatifliğinin yüksek olması

Alzheimer hastalığı skalası – kognitif alt skalası (ADAS-cog) Kognitif durumu test eden 11 kategori Konuşma, dil kabiliyetleri, konuşulanı anlama, verilen kelimeleri hatırlama, kelime bulmada güçlük, emirlere uyabilme, isimlendirme: eşya, parmak, konstrüksiyonel yetenekler; çizim, praksi, oryantasyon, kelime hatırlama ve kelime tanıma. Hastalara 24 kelimelik bir listedeki kelimeleri hatırlaması İsimlendirmenin test edilmesi için de çiçek, yatak, düdük, kalem, çıngırak, maske, makas, tarak, cüzdan, mızıka, steteskop, maşadan oluşan objeler gösterilerek Konstrüksiyonel praksinin testi için çeşitli geometrik şekilleri kopyalama Alınan puanın artması kognitif bozukluğun ciddiyetine işaret eder- maksimum puan 70

Geriatrik depresyon Sık Atipik Predispozan faktör çok Tedavi süresi uzun İlaç yan etkileri Negatif kuşak etkisi

Geriatrik Depresyon Skalası 15 soru kısa form 15 puan 5 puan üzeri depresyon 30 soru uzun form 11 puan ve üzeri depresyon

Diğer depresyon ölçekleri Hamilton depresyon ölçeği Duygudurum, suçluluk duygusu, intihar düşüncesi, uyku alışkanlığı, iş ve aktiviteler, retardasyon, ajitasyon, anksiyete, somatik semptomlar, genital semptomlar, hipokondriasis, kilo kaybı ve içgörüyü de içeren 17 kategori 16 puan ve üzeri majör depresyon, 8-15 arası hafif depresyon, 7 puan ve altı depresyon yok Demansta depresyon için Cornell ölçeği Hastayla görüşme tamamlandıktan sonra klinisyen tarafından 19 kategori Mizaç, davranış bozuklukları, somatik bulgular ve duygudurum değişikliklerini Uygulayıcılar arası güvenilirliği kanıtlanmış, hassas, minör-majör depresyon tanısında hassas, güvenilir ve geçerli bir testtir

POLİFARMASİ Nüfus ve ilaç kullanımı ters İlaç yan etkileri İlaç etkileşimleri. Artmış düşme, deliryum ve üriner inkontinans riski Her hastanın ilaçları detaylı sorgulanmalı ve mutlaka kullandığı ilaçlar kutuları ile birlikte görülmeli Antiaging ürünleri , Alternatif tıp ürünleri, reçetesiz ilaç !!!

YAŞLI BİREYLERDE İLAÇ KULLANIMI Bern/İsviçre Yaş: 75+, n:791 % İlaç sayısı

Koruyucu hekimlik uygulamaları Yaşam tarzı değişiklikleri Kazalardan korunma Vasküler hastalıkların önlenmesi - HT, DM, SVO, KAH, Dislipidemi Ağız ve diş sağlığı Mental sağlık ile ilgili değişiklerin takibi ve önlenmesini Tarama testleri Aşı programları

Yaşam tarzı değişiklikleri Düzenli egzersiz Dengeli beslenme Alkol alımının azaltılması Sigaranın bırakılması Destekleyici ve tatminkar kişisel ilişkiler Sosyal destek Yeterli süre uyunması Bulmaca çözme, satranç, briç, ya da kognitif aktiviteyi canlı tutacak hobiler

Rutin testler Rehberler ile uygulamalar farklı Kan şekeri, renal ve karaciğer fonksiyonlar, elektrolitler Vitamin B12, folat, tiroid fonksiyonları, lipid değerleri, sedimentasyon, homosistein Elektrokardiyografi, akciğer grafisi, idrar tahlili Kadınlarda 2 yılda bir kemik mineral densitometre ölçümü, erkeklerde sekonder osteoporoz ? Kırık ?

Kanser taraması Mamografi : 2-3 yılda bir ??* Gaitada gizli kan: 2 yılda bir Prostat spesifik antijen: 2-3 yılda bir ??? Dijital rektal muayene: 2 yılda bir Pap smear: 2-3 yılda bir ??? Tümör belirleyicileri : rutin değil Kolonoskopi: 5-10 yılda bir ??

Aşılar 10 yılda bir tetanoz toksoidi (rapel) Her yıl eylül veya ekim aylarında influenza aşısı 5-7 yılda bir pnömokok aşısı

SONSUZ MUTLU BERABERLİKLERE

Teşekkürler