MEVCUT DURUMU VE GELECEĞİ 5. İzmir İktisat Kongresi, 01.11.2013 09.04.2017 LOJİSTİK SEKTÖRÜNÜN MEVCUT DURUMU VE GELECEĞİ Sena Gürsoy, İZKA 5. İzmir İktisat Kongresi, 01.11.2013

Küreselleşme Dünya nüfusunun 7 milyar kişiye, ekonomik büyüklüğünün yıllık 70 trilyon ABD dolarına, ticaret hacminin 18 trilyon ABD dolarına ulaştığı günümüzde, her türlü ekonomik ve sosyal ilişki, ulaşım ve iletişim imkanlarıyla sağlanmaktadır. Küreselleşme süreci ile birlikte tüm dünyada hızla artan mal hareketleri, rekabet üstünlüğü sağlamada lojistik sektörünün daha fazla önem kazanmasına yol açmıştır.

Lojistik Sektörü Dünya genelinde hızlı bir gelişme gösteren lojistik sektörü, hem kendi içinde taşıdığı büyüme potansiyeli hem de Türkiye’nin ekonomik hedeflerine ulaşmasında oynayacağı rol itibarıyla büyük öneme sahiptir. Türkiye’nin 2023 Vizyonu kapsamında, lojistik sektörünün yıllık büyüme hızının 2023 yılına kadar ortalama % 10-15’e ve sektör harcamalarının GSMH’nin % 10-12’sine ulaşabileceği öngörülmektedir (Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi, 2011). Türkiye’de lojistik sektörü, 2000 yılından itibaren ihracat ve ithalatta kaydedilen büyüme, büyük ölçekli perakendecilik, bilişim ve otomotiv gibi sektörlerle öne çıkmış, yüksek büyüme hızı yakalamış, birçok yerli ve yabancı yatırımcının ilgisini çeken dinamik bir sektör haline gelmiştir. Kara yollarına yapılan yatırımların yanı sıra, hava, deniz ve demiryoluna yapılan yatırımlarla ulaşım sektörü gelişmekte ve lojistik sektörünün de büyümesine katkı sağlamaktadır. Sektörün altyapı yatırımlarında özel sektör-kamu ortaklığı yaygınlaşmakta, yük taşımacılığında öncelik demir ve deniz yollarına verilerek, deniz limanlarının geliştirilmesine ve birer lojistik merkezi olmalarının sağlanması hedefler arasındadır.

2023 Hedefleri 3.500 km yüksek hızlı demiryolu, 8.500 km hızlı demiryolu ve 1.000 km konvansiyonel demiryolu olmak üzere 13.000 km demiryolu yaparak toplam 25.000 km demiryolu uzunluğuna ulaşılması, 4.400 km’lik hat yenilenmesi yapılarak tüm hatların yenilenmesi Demiryolu taşımacılık payının; yolcuda % 10 ve yükte % 15’e çıkarılması, Yük potansiyeli bulunan lojistik merkezleri, fabrika, sanayi, OSB ile limanlara iltisak hattı bağlantılarının artırılarak kombine ve yük taşımacılığının geliştirilmesi 8.000 km’si otoyol olmak üzere bölünmüş yol uzunluğunun 37.000 km’ye çıkarılması, Karayolu ağının tamamının Bitümlü Sıcak Karışım asfalta dönüştürülmesi, Uluslararası yük ve yolcu taşımacılığında, serbestleşme sürecine hız verilmesi ve serbest geçilen ülke sayısının 24’den 40’a çıkarılması, Havalimanlarının yolcu kapasitelerinin toplam 450 milyon yolcu/yıl’a yükseltilmesi, Türk sahipli deniz ticaret filosunun tonaj bazında 50 milyon DWT’ e ulaşması ve dünyada ilk 10 ülke arasında yer alması,

Lojistik Performans Endeksi Üst-Orta Gelir Düzeyindeki Ülkelerin Lojistik Performans Sıralaması (Kaynak: Dünya Bankası, 2012) Ülkeler 2007 2010 2012 Güney Afrika 24 28 23 Çin 30 27 26 Türkiye 34 39 Malezya 29 Bulgaristan 55 63 36 Lojistik Performans Endeksi (LPI) ülkeleri 6 ölçüt ışığında değerlendirmektedir: Gümrüklerin ve sınır yönetimlerinin etkinliği, Ticaret ve ulaşım altyapısının kalitesi, Lojistik hizmetlerin kalitesi ve rekabetçiliği, Sevkiyatların rekabetçi fiyatlardan yapılabilmesi, Sevkiyatların izlenebilirliği, Sevkiyatların zamanında teslimi. Dünya Bankası tarafından 2007 yılından itibaren açıklanan Lojistik Performans Endeksi’ne göre, 2012 yılında Türkiye 3,51 endeks değeriyle 155 ülke içerisinde 27. sırayı almıştır. İlk beş ülke Singapur (4,13), Hong Kong (4,12), Finlandiya (4,05), Almanya (4,03) ve Hollanda (4,02) olarak sıralanmıştır.  

Lojistik Sektörü ve İzmir Türkiye’nin 3. büyük kenti, Ege Bölgesi'nin merkezi olan İzmir, bu konumu itibariyle ulusal bağlantıların geçişinde yer almaktadır; yoğun bir yolcu ve yük trafiğine sahiptir. İzmir Limanı'nın gerek kruvaziyer limanı gerekse ihracat limanı olarak kullanımı ve Adnan Menderes Havalimanı'nın varlığı sayesinde uluslararası bağlantılara da sahiptir. İzmir Limanı, Batı Avrupa ve Kuzey Afrika arasındaki merkezi konumu ve güçlü tarım ve ticaret hinterlandıyla Türkiye’nin ihraç ürünleri için çok önemli bir rol üstlenmektedir.

Lojistik Sektörü ve İzmir İzmir Ticaret Odası’na kayıtlı olarak; 44. Uluslararası Taşıma ve Antrepo Grubu’nda 215, 45. İç Taşımacılık Hizmetleri Grubu’nda 1.380, 46. Posta ve Kurye Faaliyetleri Grubu’nda 254, 50. Lojistik ve Gümrük Müşavirliği Grubu’nda 508 faal üye olmak üzere toplam 2.357 firma faaliyet göstermektedir. Lojistik alanında İzmir’de gerçekleştirilen faaliyetler ağırlıklı olarak taşımacılık, taşımacılığı destekleyici faaliyetler ve depoculuk faaliyetleridir. Lojistik faaliyetler genellikle mevcut limanlarda ve çevresinde yoğunlaşmıştır.

Lojistik Sektörü ve İzmir İstanbul Ticaret Odası tarafından hazırlanan bir çalışmaya göre, Türkiye’de toplam 1.326 antrepo bulunmakta olup bunun 372’si Ege Bölgesi’nde, 107’si ise İzmir’de yer almaktadır. İzmir, antrepo sayısı açısından tüm iller arasında İstanbul ve Kocaeli’den sonra 3. sıradadır. Antrepoların tipleri ve sayıları, İzmir ve çevresindeki toplam antrepo ihtiyacının büyük çoğunluğunun firmaların kendileri tarafından karşılandığını ve üçüncü parti lojistik (3PL) hizmet sağlayıcılığın henüz yerleşmediğini göstermektedir. Üçüncü Parti Lojistik: Bir şirketin ihtiyaç duyduğu lojistik hizmetlerin kısmen veya tümüyle başka bir şirket tarafından gerçekleştirilmesidir. İzmir’deki depoların kapasitelerinin genellikle İstanbul’a göre düşük, kullandıkları sistemler ve otomasyon seviyelerinin az gelişmiş olması, İzmir’de lojistik sektörünün gelişmesi açısından orta vadede sınırlayıcı bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır.

Lojistik Eğitimi İzmir, lojistik eğitimi konusunda da güçlü bir bölgedir. İzmir Ekonomi Üniversitesi İİBF bünyesinde yer alan Lojistik Yönetimi Bölümü, Türkiye’de bu isimle açılan ilk lisans programıdır. Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Gemi İnşaatı ve Denizcilik Fakültesi, Yaşar ve Gediz Üniversiteleri Meslek Yüksekokulları bünyesinde yer alan lojistik programları, sektörün ihtiyaçlarına yönelik eğitim ve öğretim gerçekleştirmektedir.

2010-2013 İzmir Bölge Planı Dönemi 5 anahtar sektörden biri İEÜ İİBF Lojistik Yönetimi Bölümü ile birlikte Sektör Araştırması İZTO ile birlikte Sektör Çalıştayı Sektör Çalıştayı-17 Haziran 2009

İzmir Kümelenme Analizi 2010 yılında yapılan İzmir Kümelenme Analizi kapsamında 3 yıldız alan 14 sektörden ikisi, lojistik sektörü ile ilgili olan 60-Kara ve boru hattı taşımacılığı ve 63-Destekleyici ve yardımcı ulaştırma faaliyetleri sektörleridir. Aynı çalışma kapsamındaki 6 saha analizinden biri de lojistik sektöründe gerçekleştirilmiştir.

İzmir Kümelenme Analizi Sektörün kümelenme potansiyeli değerlendirildiğinde; istihdam düzeyi, firma büyüklüğü, iç pazarda etkinlik ve sektörel örgütlenme konularında daha güçlü olduğu; ancak uluslararası pazarlama, Ar-Ge, genel yönetim ve işbirliği alanlarında geliştirilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır.

İzmir Kümelenme Analizi

İzmir Girdi-Çıktı Analizi 2008 yılı rakamlarına göre, çalışma kapsamındaki 36 sektörden; İzmir'de en yüksek üretim payına sahip (% 17,7) En yüksek gayrisafi katma değeri yaratan (% 19,1) Net işletme artığı payı en yüksek olan (% 20,9) ve İzmir'den Türkiye'ye net satışlar bakımından en yüksek paya sahip sektör, Kara, su, hava ve boru hattı taşımacılığı ve iletişim sektörüdür. Toplam ileri bağlantı etkisi en yüksek olan 5 sektör arasındadır: Toptan ve perakende ticaret : 6,872 Diğer hizmetler : 6,727 Ana metal sanayi : 5,075 Kara, su, hava ve boru taşımacılığı ve iletişim : 4,860 Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı : 4,538 Yapılan hesaplamalara göre, tüm sektörlerde 1 birim (örneğin 1 milyon TL) nihai talep artışı olması durumunda, kara, su, hava ve boru hattı taşımacılığı ve iletişim sektöründe 4,860 birim (4 milyon 860 bin TL) üretim artışı olacaktır.

Potansiyel Yatırım Konuları Araştırması NACE Revize 2 Kodu Tanım H ULAŞTIRMA VE DEPOLAMA 49.4 Kara yolu ile yük taşımacılığı ve taşımacılık hizmetleri 49.41 Kara yolu ile yük taşımacılığı 50.1 Deniz ve kıyı sularında yolcu taşımacılığı 50.20 Deniz ve kıyı sularında yük taşımacılığı 52.1 Depolama ve ambarlama 52.10 52.2 Taşımacılık için destekleyici faaliyetler 52.21 Kara taşımacılığını destekleyici hizmet faaliyetleri 52.22 Su yolu taşımacılığını destekleyici hizmet faaliyetleri 52.23 Hava yolu taşımacılığını destekleyici hizmet faaliyetleri 52.24 Kargo yükleme boşaltma hizmetleri

Altyapı Yatırımları İzmir Limanı Yenileme Yatırımları ve Yaklaşım Kanalı Taraması Çandarlı Limanı Kemalpaşa Lojistik Köyü Adnan Menderes Havalimanı Yeni İç Hatlar Terminali İzmir-İstanbul Otoyolu İzmir-Ankara YHT Hattı İzmir-Ankara Otoyolu Projesi Kırsal alan ulaşım bağlantıları Aliağa Nemrut Limanı yatırımları 1.İzmir Limanı’na rekabet gücünü yeniden kazandırmak amacıyla yapılan yenileme yatırımları ve limana daha büyük konteyner gemilerinin yanaşmasını sağlayacak kanal taraması tamamlandığında, limanın yıllık konteyner kapasitesinin 2,5 milyon TEU’ya ulaşması beklenmektedir. 2.Çandarlı Limanı gelecekte Avrupa ile Orta Doğu ve Doğu arasındaki potansiyel trafikten kaynaklanacak kombine taşımacılık zincirinde, aktarma merkezi karakterinde bir halka oluşturulması amaçlanmaktadır. Kuzey Ege (Çandarlı) Limanı’nın 20 milyon ton/yıl kapasitesi, 2.500 hektarlık stoklama sahası ile dünyanın ilk 10 limanı arasına girmesi, Akdeniz’in ise en büyük limanı olması, büyük transit gemilerin yükleme/boşaltma yapabileceği bir liman olması öngörülmektedir. Limanın planlanan kapasitesi 12 milyon TEU düzeyindedir. Akdeniz-Karadeniz hattı üzerinde bulunan stratejik konumu ve genişleme alanıyla Hayfa, Damietta ve Pire limanlarına rakip olabilecek ve Doğu Akdeniz’in önemli ana aktarma limanlarından biri olacak potansiyele sahiptir. 3. Yaklaşık iki milyon metrekarelik bir alan üzerinde yapılacak Kemalpaşa Lojistik Köyü’nün Türkiye’nin en büyük lojistik üssü olması, ilk etapta KOSBİ’nin daha sonra İzmir ve tüm Ege bölgesinin yük trafiğine hizmet etmesi planlanmaktadır. Proje kapsamında KOSBİ’nin, mevcut demiryolu hattına ve bu sayede Kuzey Ege (Çandarlı) Limanı’na bağlantısını sağlayacak demiryolu hattı da bulunmaktadır. 4. Son yıllarda Aliağa ilçesindeki Nemrut Körfezi’nde bulunan özel sektöre ait 12 iskele ve rıhtımın kullanım oranları, özellikle sanayi ürünleri ihracat ve ithalatına bağlı olarak sürekli artmaktadır. Gelişme halindeki Nemrut Bölgesi limanları, öngörülen yeni kapasiteleri ile sadece İzmir’in değil Türkiye’nin önemli lojistik bölgelerinden biri olmaya adaydır. Ancak bölgede yol altyapısının yetersizliği nedeniyle trafik sorunları yaşanmaktadır.

2014-2023 İzmir Bölge Planı GÜÇLÜ EKONOMİ YÜKSEK YAŞAM KALİTESİ GÜÇLÜ TOPLUM Gelişmiş Kümeler Yüksek Teknoloji, Yenilik ve Tasarım Kapasitesi Gelişmiş Girişimcilik Ekosistemi Sürdürülebilir Üretim ve Hizmet Sunumu Akdeniz’in Çekim Merkezi İzmir Herkes İçin Sağlık Sürdürülebilir Çevre Kaliteli Kentsel Yaşam Erişilebilir İzmir Herkes İçin Kaliteli Eğitim Yüksek İstihdam Kapasitesi Toplumsal Uyum İçin Sosyal İçerme İyi Yönetişim ve Güçlü Sivil Toplum

Erişilebilir İzmir HEDEF 1: İzmir'in ulusal ve uluslararası ulaşım ağı ve erişilebilirliği güçlendirilecektir. İzmir ekonomisinin canlandırılması ve İzmir'in bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeyde rekabet edebilirliğinin artırılması için İzmir’e olan erişilebilirlik kolaylaştırılacaktır. Bunun için İzmir'in çevre illerle, özellikle diğer metropoller olan İstanbul ve Ankara'yla olan bağlantıları iyileştirilecek, İzmir'den yurtdışına direkt uçuş gerçekleştirilen ülke ve şehir sayısı ile sefer sıklığı artırılacak, mevcut denizyolu potansiyelinin etkin kullanılması sağlanacaktır.

Erişilebilir İzmir HEDEF 7: İzmir Limanı'nın ulaşım bağlantıları, altyapısı ve hizmet olanakları güçlendirilecektir. İzmir Limanı’na rekabet gücünü yeniden kazandırmak amacıyla yapılan yenileme yatırımları ve limana daha büyük gemilerin yanaşmasını sağlayacak yaklaşım kanalı taraması tamamlanarak limanın yıllık konteyner kapasitesi artırılacaktır. Limanın karayolu ve demiryolu bağlantıları iyileştirilerek kombine taşımacılık imkanı geliştirilecektir.

Erişilebilir İzmir HEDEF 8: Ulaşım yatırımlarında lojistik sektörünün gereksinimleri göz önünde bulundurularak demiryolu ve deniz taşımacılığına öncelik verilecektir. Yapımı devam eden Kuzey Ege (Çandarlı) Limanı ve Kemalpaşa Lojistik Köyü yatırımları, olası bölgesel etkileri de göz önünde bulundurularak tamamlanacaktır. Mevcut ve yapımı devam eden limanların ve lojistik merkezlerin karayolu ve demiryolu bağlantıları, kombine taşımacılığı destekleyecek şekilde güçlendirilecek, özellikle Çandarlı Limanı'na ve Nemrut Körfezi'nde bulunan iskelelere erişim kolaylaştırılacaktır. Çeşme ve Dikili limanlarının yük ve yolcu taşımacılığında daha etkin kullanılması için önlemler alınacaktır.

Sonuç İzmir konumu, tarihten gelen ticaret ve liman kenti rolü, mevcut ve yapımı devam eden ulaştırma altyapısı, uygun yatırım alanları ve eğitimli işgücüyle lojistik sektörü için potansiyel bir üs özelliğini taşımaktadır. Sektörü geliştirecek ulaşım ve altyapı yatırımlarının tamamlanması, sektörel kümelenmenin gerçekleştirilmesiyle sadece Ege Bölgesi ve Türkiye değil, Akdeniz ve Dünya ölçeğinde söz sahibi olacaktır.

Teşekkür ederim. Sena GÜRSOY Uzman İzmir Kalkınma Ajansı sena.gursoy@izka.org.tr www.izka.org.tr www.izmiriplanliyorum.org