KAMU HARCAMALARININ ARTIŞINI AÇIKLAYAN YAKLAŞIMLAR

Kamu harcamaları özellikle 19. yy Kamu harcamaları özellikle 19.yy.dan başlayarak günümüze kadar bazı duraklama dönemleri hariç sürekli artış göstermiştir.

A) ADOLPHE WAGNER’İN KAMU HARCAMALARI ARTIŞ KANUNU Kamu harcamalarındaki artışı açıklamaya yönelik ilk ampirik çalışma, 1883 yılında Wagner tarafından yapılmıştır. Kamu harcamalarının milli gelirin gerçek artışından daha hızlı arttığını söylemiştir. Kamu harcamalarının artışı devlet faaliyetlerinin artışının bir sonucudur.

Wagner’den önce bazı iktisatçılar bu artışın geçici sebeplerden kaynaklandığını savunurlarken, Wagner süreklilik gösterdiğini savunması yönünden farklıdır.

B) PEACOCK VE WISEMAN’IN SIÇRAMA TEZİ İngiliz maliyeci Alan Peacock ve Jack Wiseman, İngiltere’deki kamu harcamalarını inceleyip kamu harcamalarıyla kamu gelirleri arasında bir bağ olduğunu ortaya çıkarmışlardır. Wiseman Peacock

Kamu harcamalarının artışındaki temel neden savaş ve benzeri olaylardır.Bu gibi olağanüstü dönemlerde vergiler ve kamu harcamaları artırılır. Kamu harcamaları savaş ve benzeri olaylar döneminden söz konusu şartların kalkmasından sonraki normal döneme göre sıçramış olur.

C)WILLIAM BAUMOL’UN MALİYET HASTALIĞI TEZİ Baumol verimliliği esas alarak bu konuya değinmiştir.

Teknolojik bakımdan ilerleyen sektör; özel sektördür, emek yoğun bir üretim süreci yerine sermaye yoğun bir üretim sürecini tercih ettiklerinden birim maliyetler düşmektedir. Teknolojik bakımdan geri kalan sektör; kamu sektörüdür, sermaye yoğun üretim süreci yerine emek yoğun faaliyetleri tercih ettiğinden birim maliyetler yüksek kalmaktadır. Bu sebeplerden özel kesim verimliliği yüksek iken kamu kesimi verimliliği düşük seviyededir. Bu da kamu harcamalarının ekonomideki payını yükseltmektedir.

D) SOSYAL REFAHIN ARTIRILMASI YAKLAŞIMI Arthur Cecil Pigou ve Dalton vergilemeden sağlanan marjinal liranın harcanmasının yaratacağı sosyal fayda ile mükellefe olan maliyetin eşitlenmesi suretiyle sosyal refahın kamu harcamaları yolu ile maksimize edilmesi gerektiğini ileri sürmüştür.

E) MAKSİMİZASYON YAKLAŞIMI  Anthony Downs, Jim Buchanan ve Gordon Tullock gibi teorisyenler tarafından ileri sürülmüş olan bir yaklaşımdır. Bu görüşe göre demokrasi ile yönetilen bir ülkede, hükümetler kendi yaşam sürelerini maksimum kılma çabası içerisindedirler. Bu yönde olan yoğun talep baskısı standartlarla ilgili kurulların revizyonuna siyasal süreç aracılığıyla ekstra harcamalar yapılması yönünde girişimlerde bulunulmasına yol açmaktadır.

F) KAMU TERCİHİ YAKLAŞIMI Demokrasiyle yönetilen ülkelerde kamusal karar alma süreci gerçekleşirken politikacı, seçmenler ve bürokratlar doğasında olan çıkar ve fayda maksimizasyonu doğrultusunda hareket ederek bütçe dengelerini bozmaktadırlar. Bu konu Buchanan, Tullock, Downs, Mancur Olson, Morris Fiona ve Roger Noll tarafından incelenmiştir.

G) H.C. ADAMS Kamu harcamalarının hem mutlak hem de milli gelire oranla nispi olarak arttığını belirtmiştir. Ancak, A.Wagner sanayinin gelişmesi, sosyal ilerleme, alt yapı hizmetleri sonucu olarak devlet faaliyetlerinin artması sonucu harcamaların arttığını savunurken, Adams harcamalardaki artışları uluslararası ilişkilerdeki gerginlikler, savaşlar gibi nedenlere bağlamıştır.

H) SOLOMON FABRİCANT Wagner ve Adams’ın kamu harcamalarının artışını incelerken yeterli sayıda ülke incelemediklerini, bu sebeple araştırmaların eksik bilgiye dayandığını, bir kanun ortaya koyabilmek için daha detaylı araştırmaya ihtiyaç olduğunu belirtmiştir.

I) WILLIAM ARTHUR NİSKANEN Kamu harcamalarının artış kanununu bürokrasiye dayandırmıştır. Bürokrasinin bütçe içindeki etkisini baz alarak kamu harcamalarının artabileceğini iddia etmiştir.

Bürokrasi ile hükümet arasında karşılıklı bir tekel ilişkisi vardır Bürokrasi ile hükümet arasında karşılıklı bir tekel ilişkisi vardır. Bürokrasi hükümete hizmet sunan monopol gücüne sahip bir hizmet sektörüdür.

J) COLİN CLARK  Vergilerle karşılanan kamu harcamalarının milli gelirin % 25’ini aşamayacağını ileri sürmüştür.

K) F. NİTİ Ona göre kamu harcamalarında küçümsenmeyecek bir artış vardır, fakat bu Wagner’in belirttiği sebeplerden değil uluslar arası gerginlikler, savaş, savunma harcamaları nedeniyle artmaktadır. Büyük devletlerin hemen hepsinde ortak olan özellik, kaynakların büyük kısmını medeniyet ve kültür ile ilgili alanlara değil, güvenlik ve savunma amaçlarına ayırmaktır.

L) Walt Whitman ROSTOW Kamu giderlerinin artışını ekonomik gelişme ve bu gelişimin sağlanmasında devletin oynadığı rolün önemi ile açıklamaktadır.

Kamu harcamalarındaki artış başlangıçta alt yapı ve beşeri sermaye yatırımları şeklinde ortaya çıkarken, özel kesimin ön plana çıktığı ve girişimciliğin arttığı dönemlerde özel kesimin tamamlayıcı olan hizmetleri sebebiyle yaşanmaktadır.

M) Richard MUSGRAVE 1890-1948 yıllarında ABD’de kamu harcamalarını inceleyen Musgrave’e göre kamu harcamalarında artış sürekli bir seyir izlememektedir. Savaş ve savaşla ilgili nedenlerden dolayı harcamaların artış gösterdiği savunma harcamalarının, kamu harcamalarından çıkarılması durumunda kamu harcamalarının önemli bir artış trendi göstermediğini ifade etmiştir.

N) Simon KUZNETS Kuznets’e göre sanayileşmiş batı ülkelerinde kamu tüketim harcamalarının artışının nedeni toplumsal refah harcamalarının ve savunma harcamalarının artmasıdır. O) E. POOLE Ona göre, kamu harcamalarının özel harcamalardan daha fazla arttığını ispat etmedikçe sosyal bir artış kanunundan söz edemeyiz.

Ö) Hugh DALTON Dalton’a göre kamu harcamaları, savunma harcamaları arttıkça artmaktadır. Bu harcamalarda kısıntıya gidilmelidir.

P) J.O’CONNOR Kamu harcamalarının artış nedeni olarak sermaye birikiminin artmasını göstermiştir. R) J. TINBERGEN Kamu kesiminin varlığının piyasa sistemine engel olmayacağını düşünmektedir. Ona göre ekonomide en azından milli savunma ve benzeri kamusal hizmetleri üreten bir kamu kesimi mevcuttur ve kamu harcamaları artmaktadır. Ancak, bu durum ekonominin esas yapısının kapitalist özelliğe sahip olmasına engel değildir.

Hazırlayan İPEK KARA