REKABET HUKUKU

İNCELENECEK BAŞLIKLAR Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar (m. 4) Muafiyet (m. 5) Hakim Durumun Kötüye Kullanılması (m. 6) Birleşme veya Devralma (m. 7) Rekabetin Sınırlanmasının Özel Hukuk Alanındaki Sonuçları (m. 56) 30

TEMEL KAVRAMLAR YATAY-DİKEY ANLAŞMA BİLİNMELİDİR. REKABET İYİ BİR ŞEYDİR. PİYASADA GELECEK BELİRSİZ OLMALIDIR. İŞLETME-ŞİRKET AYNI ANLAMDA KULLANILABİLİR. İŞLETME BİRLİĞİ TÜZEL KİŞİLİĞİ OLMAK ZORUNDA DEĞİLDİR. ÇOĞU İHLAL ESASINDA BİR TÜR ANLAŞMADIR. 30

1) REKABETİ SINIRLAYICI ANLAŞMA, UYUMLU EYLEM VE KARARLAR (m. 4) Belirli bir mal veya hizmet piyasasında doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmalar, uyumlu eylemler ve teşebbüs birliklerinin bu tür karar ve eylemleri hukuka aykırı ve yasaktır. 30

ANLAŞMA Anlaşma, tarafların bir şekilde kendilerini bağlı hissettikleri ‘herşey’dir. Genellikle gizli yapılır. Yazılı veya sözlü, her türlü uyuşma, anlaşmadır. Rekabeti engelleme amacı, tarafların ‘iradelerine’ yansımalıdır. 30

UYUMLU DAVRANIŞ İşletmeler arasında somut bir anlaşma ispatlanamıyor, ancak davranışları pratik işbirliği sağlıyorsa uyumlu davranış var sayılır. İşletmeler arasında irade açıklaması yoktur. Ama görülen bir bağlantı* vardır. Bilinçli Paralellik*: Anlaşma yok; ama bir bilinçli hareket (bilgi akışı) var ve bununla taraflar rekabeti engelliyorlar. (f bendi) *Bağlantı öyle bir şeydir ki, işletmeler bu sayede birbirlerinin gelecekteki Pazar davranışlarını önceden öğrenebilmekte ve ona uygun davranış geliştirmektedirler. *Öyle paralel davranışlar ki, serbest piyasada pazarda gerçekleşmeyecek ölçüde uyumlu davranışlar gerçekleştiriyor işletmeler. Bir bilgi akışının olduğu kesin. UYUMLU EYLEM KARİNELERİ DE MEVCUT TABİ. 30

İŞLETME BİRLİĞİ KARARLARI İşletme birliği = Teşebbüs birliği Birliklerin alacağı kararlar da rekabeti sınırlama amacı taşıyorlarsa yasaktır. ‘Anlaşma’ nın birlik çatısı altında yapılmasıdır. Örnek: RK, MMO üyesi 51 mühendisin aralarında yaptığı anlaşmayı …. Kanunla kurulmuş teşebbüs birliklerinin özel durumları olabilir.* * Asgari ücret tarifesi belirleme gibi. Ancak tarife belirleme yetkisinin verildiği hallerde bu yetki, RKHK ya aykırı olarak kullanılmamalıdır. 30

TESPİT RK üç aşamalı bir değerlendirme yapar.* Potansiyel olarak rekabeti engelleme ihtimali varsa somutluk aramaz. Kast şartı yoktur. Kamu yararı, meşruiyet sağlayabilir.** Ekonomik yarar sonucu şart değildir. İçeriğe bakar, şekle değil (Özel okullar kararı) *1) rekabeti sınırlayıcı amaçla yapılmış bir anlaşma vs. mi? 2) Değilse başka etkenlerle birleşip rekabeti sınırlayabilir mi? 3) Değilse ileride potansiyel olarak rekabeti sınırlayabilir mi? ** Manisa Salihli kararı- elektrik mühendislerinin alanı-bölgeyi paylaşarak herkese iş alan sağlanacağı yararını RK meşru görmüştür. 30

REKABETİ SINIRLAYICI ANLAŞMA ÖRNEKLERİ FİYAT TESPİTİ Kurul, AYGAZ’ı maliyetin altında düşük fiyat tespitini, rakiplerini Pazar dışına atma amacı olduğu için cezalandırmıştır. Yatay Max Fiyat Tespiti (Kömürcüler) Haklı fiyat tespiti (51 mühendis) Katalog fiyat tespiti (BİMAŞ kararı) 30

ÜRETİMİN SINIRLANMASI İşletmelerin anlaşarak, arzı düşürüp fiyatları yükseltmeleri rekabeti bozucudur. PAZAR PAYLAŞMA Coğrafi Pazar ve müşteri paylaşma taahhüdü rekabeti engeller.* Alınan ürünün nasıl kullanılacağına dair sınırlama da Pazar paylaşma etkisi doğurabilir. ARZIN KONTROLÜ, ÜRETİMİN SINIRLANDIRILMASI- STOK *İki rakip işletme anlaşarak ülkeyi bölgelere bölerek birbirlerinin bölgelerine girmemeyi taahhüt etmeleri 30

GİRİŞLERİN ENGELLENMESİ* AYRIMCILIK EK YÜKÜMLÜLÜK YÜKLEMEK Liman AŞ-Densay AŞ kararı DİKEY ANLAŞMALAR Tek elden dağıtım, coğrafi Pazar ve müşteri paylaşma, yeniden satış fiyatlarının tespiti gibi sınırlamaları içerirler. DAĞITIM ANLAŞMALARI ACENTELİK ANLAŞMALARI KONSİNYE SATIŞ FASON ANLAŞMALARI BİLGİ DEĞİŞİMİ *Türkiye’de gazete dağıtım iki şirket tarafından yapılmaktadır. Bunların aralarında anlaşıp bir gazetenin dağıtımın yapmamaya karar vermeleri BOYKOT’a iyi bir örnektir. (kendisi yapamayacak durumda ya da büyük bir zarara uğrayacaksa) 30

2) MUAFİYET Kurul, aşağıda belirtilen şartların tamamının varlığı halinde teşebbüsler arası anlaşma, uyumlu eylem ve teşebbüs birlikleri kararlarının 4 üncü madde hükümlerinin uygulanmasından muaf tutulmasına karar verebilir. (m. 5) 30

Muafiyet Şartları Yararlı Olma Tüketicinin Yararı İlgili Pazarın Önemli Bir Bölümünde Rekabetin Ortadan Kalkmaması Rekabetin Zorunlu Olandan Fazla Sınırlanmaması 30

Muafiyet Türleri Bireysel Muafiyet Grup Muafiyeti (Tebliğler) I. Dikey Anlaşmalara İlişkin Tebliğ II. Motorlu Taşıtlar Sektörü Özel Tebliği III. Teknoloji Transferi Anlaşmalarına İlişkin Tebliğ IV. Sigorta Sektörüne İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği V. Araştırma Geliştirme Anlaşmaları Grup Muafiyeti Tebliği 30

MUAFİYET KARARI (Bireysel) 1. Bildirim 2. Muafiyet Başvurusun İncelenme Süresi 3. Muafiyet Süresi 4. Muafiyetin Şarta veya Yükümlülüğe Bağlanması 5. Muafiyetin Geri Alınması (m. 13) 30

MUAFİYET KARARININ SONUCU Muafiyetin en önemli sonucu ilgililerin yasal belirlilik ve güvenlik içinde olmasıdır. Muafiyet verilen bir anlaşma hakkında para cezası uygulanmaz. Muafiyet devam ettiği sürece bu anlaşmaya dayanarak yapılan her türlü hukuki işlem geçerlidir. İleride geçmişe yönelik olarak geçersiz kılma ihtimali olmadığı için ilgililer kendilerini hukuken güvenli hissedeceklerdir. 30

GRUP MUAFİYETİ TEBLİĞLERİ Dikey Anlaşmalara İlişkin Tebliğ Motorlu Taşıtlar Sektörü Özel Tebliği Teknoloji Transferi Anlaşmalarına İlişkin Tebliğ Sigorta Sektörü Özel Tebliği Araştırma Geliştirme Anlaşmaları Grup Muafiyeti Tebliği Uzmanlaşma Anlaşmalarına ilişkin Grup Muafiyeti Tebliği 30

3) HAKİM DURUMUN KÖTÜYE KULLANILMASI Bir veya birden fazla teşebbüsün ülkenin bütününde ya da bir bölümünde bir mal veya hizmet piyasasındaki hakim durumunu tek başına yahut başkaları ile yapacağı anlaşmalar ya da birlikte davranışlar ile kötüye kullanması hukuka aykırı ve yasaktır. (m. 6) Kötüye kullanma halleri özellikle şunlardır:* HEP BERABER KANUNU OKUYALIM  30

UYGULANMA ŞARTLARI İşletme pazarda hakim durumda olmalıdır. Hakim durumda olmak değil kötüye kullanmak yasaktır. Ekonomik bir GÜÇ olmalı. Bağımsız davranabilmeli Sürekli olmalı. EKONOMİK GÜÇ: Pazar koşulları dışında keyfi davranabilmek olmayı ifade eder. SÜREKLİ OLMAK: Belirli bir süre için sahip olunan güç sürekli olmadığı için hakim durumu ifade etmez. 30

‘HAKİMLİK’ İN NASIL SAPTANACAĞI RK, %78 Pazar payına sahip Tüpraşı hakim saymıştır. Yine %75 Pazar payı ile endüstriyel dondurma pazarında Unilever hakim durumdadır. Önemli olan rakiplerine göre olan nispi büyüklüktür. 6. madde gereği başkaları ile yapılan anlaşmalarla da hakimlik var olmuş olabilir. 30

Gazlı alkolsüz içecekler pazarında %60 Coca Cola, %30 Pepsi, %10 diğer firmalar bulunduğu halde Pepsi’nin Pazar gücü üzerinde yaptığı önemli ölçüde baskı yüzünden CocaCola hakim durumda değildir.(2000) Yine Güral Grubu %72-85 Pazar payına rağmen, ithalatın artması ve gümrüksüz ucuz ürünler sebebiyle müşterilerin ithal malları tercih etmesi Güral’ın hakim durumda olmasını engellemiştir. (2001) 30

KÖTÜYE KULLANMALARIN TASNİFİ* 1) Girişleri engelleme ve rakipleri zor durumda bırakma BBD ve YAYSAT-BİRYAY Kararı (Akşam Gazetesi ile sözl. İptal etmeleri) Futbol yayınlarını alan teşebbüsün bunu açık kanallara çok yüksek fiyata satması kanalların faaliyetlerini zorlaştırma olacağı için kötüye kullanma teşkil eder. 6. MADDE GEREĞİ SAYILANLANLAR VE SAYILMAYAN BAŞKACA HALLER ARAÇLARI KULLANARAK RAKİPLERİ PAZARDAN SİLMEYİ AMAÇLAYAN HAREKETLERİN TÜMÜ KÖTÜYE KULLANMAYI TEŞKİL EDER. 30

3) Tekelden temin yükümlülüğü koymak 4) Haksız ticari koşullar koymak 2) Mal vermeyi kesme Uzun süreden beri mal vermenin haklı sebep olmadan birden kesilmesi durumu 3) Tekelden temin yükümlülüğü koymak 4) Haksız ticari koşullar koymak 5) Ayrımcılık Esenler Garajı’ın işleten Büyük İstanbul Otobüs İşletmesi AŞ.’nin giriş çıkış ücretlerini kurulan bir şirkete üye olanlara %10 indirim yapacak şekilde belirlemesi kötüye kullanmadır. 30

8) Zorunlu unsurun verilmemesi 9) Fiyatlar yoluyla kötüye kullanma 6) İndirim sistemleri Bir malın alınmasında yapacağı indirimi, başka bir malını alması şartına bağlamak kötüye kullanmadır. 7) Ek yükümlülük koymak Alıcının almak istemediği ürünleri hakim durumda olduğu için diğer ürünlerin yanında almaya zorlamak 8) Zorunlu unsurun verilmemesi 9) Fiyatlar yoluyla kötüye kullanma 30

4) BİRLEŞME VE DEVİRLER Bir ya da birden fazla teşebbüsün hakim durum yaratmaya veya hakim durumlarını daha da güçlendirmeye yönelik olarak, ülkenin bütünü yahut bir kısmında herhangi bir mal veya hizmet piyasasındaki rekabetin önemli ölçüde azaltılması sonucunu doğuracak şekilde birleşmeleri … (m. 7) Maddeyi okuyup anlamaya çalışalım. 30

EKONOMİK YOĞUNLAŞMA İşletmelerin hakim duruma veya tekel durumuna gelmeleri yasaklanmamış, bunun birleşme veya devirle gerçekleşerek rekabeti engelleyecek hale gelmesi yasaklanmıştır. Birleşme yatay ve dikey şekilde olabilir. Malvarlığı, ortaklığın, yönetim hakkının devri, grup içi birleşmeler, ortaklar arası hisse devri gibi yollarla ekonomik yoğunlaşma gerçekleşebilir. İşletme, teknolojik yatırım, know how vs. ile büyüdü diye onu cezalandırmak doğru değildir. 30

UYGULAMASI Rekabet Kurulundan izin alınması gereken birleşme ve devralmalar hakkında Tebliğ gereği bazı kıstaslar* belirtilerek yoğunlaşma kontrol altına almıştır. İlgililer Kurula başvurur ve red alırlarsa bu birleşme-devrin gerçekleşmesi mümkün değildir. Kurul uygun gördüğü işlemlere menfi tespit belgesi verebilmektedir. *Ciro eşikleri, etkilenen pazarlar, Pazar payı, birleşme ve devralma sayılan haller, cironun hesaplanması, taahhüt mekanizması, bildirim formu ve süreler gibi düzenlemelerle kontrol altında tutulmaktadır. 30

5)REKABETİN SINIRLANMASININ ÖZEL HUKUK ALANINDA SONUÇLARI Bu Kanunun 4 üncü maddesine aykırı olan her türlü anlaşma ile teşebbüs birlikleri kararı geçersizdir. Bu anlaşmalardan ve kararlardan doğan edimlerin ifası istenemez. Daha önce yerine getirilmiş edimlerin geçersizliği nedeniyle geri istenmesi halinde tarafların iade borcu Borçlar Kanununun 63 ve 64*(ESKİ) üncü maddelerine tabidir. (m. 56) *SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME HÜKÜMLERİ UYGULANIR. 30

AYRI AYRI DEĞERLENDİRME 1) Yasaklanan anlaşma ve kararlar (m. 56) 2) Bireysel muafiyet almış anlaşmalar Muafiyet almış anlaşmalar hukuken geçerli hale gelir. Süreli verilmiş olabilir. Ayrıca ileride geri alınması da sözkonusu olabilir. 3) Grup muafiyetinden yararlanan anlaşmalar Muafiyet tebliğine uygun yapılan anlaşma ve kararlar otomatikman hukuka uygun hale gelir, geçerlidir. 30

4) Menfi tespit belgesi verilen anlaşmalar Bu belge, bir anlaşma veya kararın 4, 6, ve 7. maddelere aykırı olmadığını tespit eder. Böyle bir belge alan anlaşmalar yapıldıkları andan itibaren geçerlidirler. 5) Yasak kapsamına giren birleşme ve devirler Ön izne tabi olduğu için, izin verilmeyen birleşmeler yapılmamış sayılır, yok hükmündedir. (geçersizlik-butlan değil) 30

6) Hakim durumun kötüye kullanılmasında geçersizlik Kötüye kullanma teşkil eden bir anlaşma geçersizlik müeyyidesiyle malul iken, bu durum her zaman adil sonuçlar vermeyebilir. Örneğin ek yükümlülükler yükleyen bir anlaşmayı imzalamış zayıf taraf sözleşmenin geçersiz olması durumunda mağduriyeti artacaktır. Bunun yerine kötüye kullanma sayılan ek yükümlülükleri geçersiz sayarak kısmi butlan yolun seçmelidir. 30

TEŞEKKÜRLER  (Arş. Gör. Nevfel AKKAŞOĞLU) 30