SOFRALIK VE YAĞLIK ZEYTİNDE ÜRETİM MALİYETLERİ VE KARLILIK T.C TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI ZEYTİNCİLİK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ SOFRALIK VE YAĞLIK ZEYTİNDE ÜRETİM MALİYETLERİ VE KARLILIK Burhan AKSU Dr. Turgay DİZDAROĞLU Sermin DÖNMEZ www.zae.gov.tr

36 ilde (81), 279 İlçede (843) üretim (1999),  DANE ZEYTİN ÜRETİMİNİN ÖNEMİ 36 ilde (81), 279 İlçede (843) üretim (1999), 400 bin çiftçi ailesinin geçim kaynağı, Toplam tarım alanlarının %2’si, Bağ-bahçe alanlarının %22’si zeytin, Aile işgücünü değerlendirme, Tarımsal istihdamın %2’si, Nitelikli işleme teknolojisi (zeytinyağı), Üretimin 1/3’ü ihracat, döviz girdisi (~200 milyon$)

4 milyon civarındaki tarım işletmelerinin 324.000’inde (%8,1) zeytin üretimi, Ortalama İşletme büyüklüğü 12,5 dekar, İşletmelerin %75’i 50 dekardan küçük olup, zeytin üretim alanlarının %45’ini kaplamakta, Zeytinliklerin yaklaşık %75’i dağlık kır arazilerde, %’8’i sulanıyor.

ÜRETİM MALİYETİ SATIŞ FİYATININ BELİRLENMESİNDE, KARLILIĞIN İZLENMESİNDE, SAĞLIKLI BİR ÜRETİM PLANLAMASINDA, YÖNETİCİLERİN KARAR AŞAMASINDA, DESTEKLEME VE PRİM MİKTARLARININ BELİRLENMESİNDE DEĞERLENDİRİLMEKTEDİR.

Türkiye Zeytin Üretiminin Bölgelere Dağılımı (1997-2000) Aydın %24 Balıkesir %17 İzmir %14 Muğla %9 Manisa %7 Bursa %5 Kaynak : DİE (1997-2000)

EGE ve G.MARMARA BÖLGELERİ “Salkım Örneklemesi” 2 Yıl (1998/99 ve 99/00) 4 Yöre 4 Köy 4 Üretici Yağlık 128 anket Sofralık 128 anket Toplam 256 anket

Tüm masraf unsurları ele alınarak yapılan değerlendirme (Standart Yaklaşım) Üreticilerin büyük bir çoğunluğunun (%95) mülk arazileri üzerinde üretim yaptıklarından hareketle (Erkal ve Ergun, 1982), arazi kirasını dikkate almadan yapılan değerlendirme (Yaklaşım-1) Arazi kirası ve faiz masraflarının bir anlamda itibari masraflar olduğu ve üreticiler tarafından nakden ödenmediği yaklaşımıyla bu masraf unsurlarının birlikte ihmal edilmesiyle yapılan değerlendirme (Yaklaşım-2) Üretim maliyetleri ve karlılık oranları, üç değişik yaklaşımla incelenmiştir:

İNCELENEN İŞLETMELERİN BAZI YAPISAL ÖZELLİKLERİ YAĞLIK ÜRETİM  Ort. işletme büyüklüğü 52,1 da Ort. zeytin bahçesi büyüklüğü 12,1 da Ort. ağaç yaşı 58,6 yıl Dekara ortalama ağaç sayısı 17 adet/da  İncelenen işletmelerde zeytinin payı %79,4  Zeytinliklerin arazi konumuna göre dağılımı, (%) Kır 59,5 Kır-taban 30,5 Taban 10,0  Sulanan zeytinlik oranı %6,7

İNCELENEN İŞLETMELERİN BAZI YAPISAL ÖZELLİKLERİ SOFRALIK ÜRETİM  Ort. işletme büyüklüğü 49,1 da, Ort. zeytin bahçesi büyüklüğü 11,7 da Ort. ağaç yaşı 41,1 yıl  İncelenen işletmelerde zeytinin payı %79,7  Zeytinliklerin arazi konumuna göre dağılımı, (%) Kır 28,0 Kır-taban 60,7 Taban 11,3  Sulanan zeytinlik oranı %17,1

İncelenen İşletmelerde Bakım Masraflarının Dağılımı (%) (Yağlık Üretim) (Birleştirilmiş Yıllar Ort.) 10,1 7,9 2,0 0,0 4,9 6,2 3,0 1,4 64,4 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 Budama Sürüm Ara çapa Diskaro Dip çapalama Gübreleme İlaçlama Sulama Hasat ve nakliye %  Bakım masraflarının toplam üretim masraflarındaki payı %50,4’tür.  Bakım masrafları, sofralık üretiminkinin %40’ı kadardır

Bakım Masraflarının Girdi Gruplarına Göre Dağılımı (Yağlık Üretim) (Birleştirilmiş Yıllar Ort.)

(Arazi kirası ve faiz hariç)  NET KARLILIK ORANI (Yağlık) Cari yıllar YAKLAŞIM-1 (Arazi kirası hariç) STANDART YAKLAŞIM-2 (Arazi kirası ve faiz hariç)

(Arazi kirası ve faiz hariç)  NET KARLILIK ORANI (Yağlık) Birleştirilmiş yıllar YAKLAŞIM-1 (Arazi kirası hariç) STANDART YAKLAŞIM-2 (Arazi kirası ve faiz hariç)

Yağlık Üretimde Verim, Maliyet ve Değerlendirme Birleştirilmiş Yıllar Dekara Ham Dane Verimi (Kg/Da) Kg Maliyet (TL/Kg) İşlenerek Satılan Dane (%) Stok (%) Aile Tüketimi (%) İşleme Masrafları Oranı (%) Birleştirilmiş Yıllar 278,1 168.600 63,0 20,0 14,1 8,4 Yok yılı dekara ham dane verimi var yılının %8,1’i Yok yılı ham dane kg maliyeti var yılının 4,3 katı

İncelenen İşletmelerde Bakım Masraflarının Dağılımı (%) (Sofralık Üretim) (Birleştirilmiş Yıllar Ort.)  Bakım masraflarının toplam üretim masraflarındaki payı %50,7’dir.  Bakım masrafları, yağlık üretiminkinin 2,5 katıdır.

Bakım Masraflarının Girdi Gruplarına Göre Dağılımı (Sofralık Üretim) (Birleştirilmiş Yıllar Ort.)

Sofralık Üretimde Verim, Maliyet ve Değerlendirme Dekara Ham Dane Verimi (Kg/Da) Kg Maliyet (TL/Kg) Satılan Dane (%) Stok (%) Aile Tüketimi (%) Birleştirilmiş Yıllar 278,1 119.188 70,2 27,0 2,8 Yok yılı dekara ham dane verimi var yılının %45,8’i Yok yılı ham dane kg maliyeti var yılının 1,7 katı Üretimin pazarlanma oranı ortalama %97,2’dir.

(Arazi kirası ve faiz hariç)  NET KARLILIK ORANI (Sofralık) Cari yıllar YAKLAŞIM-2 (Arazi kirası ve faiz hariç) STANDART YAKLAŞIM-1 (Arazi kirası hariç)

(Arazi kirası ve faiz hariç)  NET KARLILIK ORANI (Sofralık) Birleştirilmiş yıllar YAKLAŞIM-2 (Arazi kirası ve faiz hariç) STANDART YAKLAŞIM-1 (Arazi kirası hariç)

Potansiyelin altında bir verim ve gelir. SONUÇ Yağlık zeytin üretimi; Potansiyelin altında bir verim ve gelir. Sofralık zeytin üretimi; Dekara verim ve karlılık oranı çok daha yüksektir.

SONUÇ Üretimde; ürün kalitesi, verimlilik, gelir ve dolayısıyla karlılığın artırılabilmesi için için her aşamada modern tekniklerin uygulanması gerekmektedir. Üretim maliyetlerin hesaplanmasında uygulanan metot farklılıkları giderilerek ortak bir METOT BİRLİĞİ sağlanılmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Gerek üreticilerin maliyetinin azaltılması gerekse sanayicilerin ucuz hammadde temin edebilmesi açısından tatminkar ve istikrarlı bir destekleme programı (PRİM SİSTEMİ) uygulanmalıdır.