ÜRETİM İMKANLARI ÜRETİM FAKTÖRLERİ

İhtiyaçları gidermekte kullanılacak mal ve hizmetlerin yapılması elde edilmesi meydana getirilmesi bir yerden başka bir yere taşınmasına saklanmasına üretim denir.

Üretim faktörleri Mal ve hizmet üretiminde kullanılan doğal yada insanlar tarafından sağlanan tüm araçlardır. EMEK: Üretim için gerekli fiziksel ve zihinsel çalışmadır SERMAYE: Diğer mallar üretmek için kullanılan makineler, araçlar ve fabrikalardır. DOĞAL KAYNAKLAR (TOPRAK): Çevremizde hazır bulunan ve üretimde kullanabileceğimiz kaynaklar

SONSUZ İSTEKLER SINIRLI KAYNAKLAR TERCİH (SEÇİM)

Anlatımı kolaylaştırmak için sadece iki mal üretildiğini kabul edelim Bir toplum elindeki üretim faktörlerini kullanarak çeşitli mal ve hizmetler üretebilir. Anlatımı kolaylaştırmak için sadece iki mal üretildiğini kabul edelim kumaş ve buğday GRAFIK SAYFA 20

Bu toplum arzu ederse elindeki imkanları buğday üretimine ayırabileceği gibi kumaş üretiminede ayırabilir veya hem kumaş hemde buğday üretmek isteyebilir Üretim imkanlar eğrisi iki maldan (kumaş ve buğday) üretilebilecek maksimum miktarı gösterir.

Üretim İmkanları (production possibilities): Kaynaklar sınırlı olduğundan hangi mal ve hizmetlerin hangi oran ve miktarlarda üretileceğine dair tercih yapılmalıdır. Bir maldan üretilen miktar arttıkça o malın diğer mallar cinsinden fırsat maliyeti artar; yani eldeki kaynaklar ile 10 birim X ve 20 birim Y üretilebiliyorsa üretilen X miktarı 14'e çıktığında üretilebilen Y miktarı azalmalı 16 gibi bir değer olmalıdır.

Malların miktarları arasındaki tüm bu üretim kombinasyonlarının birleştirilmesiyle üretim imkan eğrisi elde edilir. Eğri dışındaki noktalar, elde edilemez üretim kombinasyonlarını gösterir. (X=10, Y=40 gibi)

Üretim imkanları eğrisi ekonomideki üç temel kavramı gösterir: (1) Eğrinin negatif eğimi fırsat maliyetini gösterir. Eğri üzerinde ilerledikçe bir maldan üretilen miktar arttıkça diğer mal(lar)dan üretilen miktar azalmaktadır. (2) Eğrinin dışındaki elde edilemez üretim kombinasyonlarını gösteren noktalar ekonomideki kıt kaynakların göstergesidir. (3) Bu kıt kaynaklar üretilen malların miktarları arasında tercih yapmayı zorunlu ortaya çıkarır.

Üretim imkanları eğrisinin bir başka adı ÜRÜN DÖNÜŞÜM EĞRİSİDİR. Eğri üzerinde bir noktadan başka bir noktaya geçiş ürünlerden birinin azalması diğerinin artması demektir.

Daha fazla elbise üretmek için daha az buğday üretmemiz gerekecek Daha fazla elbise üretmek için daha az buğday üretmemiz gerekecek. Buna FIRSAT MALİYETİ denir. Dişer bir deyişle, Daha fazla elbise için nekadarlık buğdaydan vazgeçeceğiz.

ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİ Üretim faktörlerinin miktarı ve teknoloji sabitken bir toplumun üretebileceği ve üretemeyeceği mal demetlerini ayıran bir sınır çizgisidir. Eğrinin sağıdaki noktalarda üretilemeyecek mal demetlerini gösteriri. (E) Solundaki noktalar ise kaynaklar ya tam olarak kullanılmamakta yada kötü kullanılmakatadır.(D) İKİNCİ GRAFİK E noktası için Ekonomik büyüme gerekir

Ekonomik büyüme Teknolojik İlerleme Sermaye mitarında artış Emek gücündeki artış ile sağlanmaktadır. Grafik 3 Say 22

TALEP, ARZ FİYAT VE ESNEKLİK

TALEP İstek, arzu anlamına gelir Bir gereksinimin ekonomik anlamda talep sayılabilmesi için bu gereksinimin satın alma gücü ile desteklenmesi gerekmektedir

EKONOMİK ANLAMDA TALEP Belirli bir malın, belirli bir zamanda, öteki faktörler değişmemek kaydıyla, çeşitli fiyatlardan tüketicilerin bu maldan satın almak istedikleri miktarlardır. Herhangi bir mal veya hizmet için talep denildiğinde o malın fiyatıyla talep edilen miktar arasındaki ilişki anlatılmaktadır.

TALEBİN FONKSİYONLARI Bir mal veya hizmetin talebi onun sadece fiyatına bağlı değildir aynı zamanda diğer faktörlerede bağlıdır. Sabit kabul edilen bu faktörler talebin fonksiyonunu oluşturmaktadır.

TALEBİN FONKSİYONUNU (XD) OLUŞTURAN FAKTÖRLER Px – Malın Fiyatı, Py – İlgili (Rakip) malların fiyatı, G – Gelir, Pg – Gelecekte beklenen fiyatlar, N – Nüfus, T – Tercihlerdir. __ __ __ __ __ XD=f(Px, Py, G, Pg, N, T) XD=f(Px)

Talep çizelgesi talep eğrisi Tüketicinin talebini etkileyen diğer şartlar sabitken belirli bir zaman diliminde çeşitli fiyatlardan satın almayı planladığı mal miktarlarını gösterir. Bir malın belli bir fiyattan talebi bu fiyattan satın alınan miktarını oluşturmaktadır.

TALEP EĞRİSİ Tüketicinin her hangi bir maldan talep ettiği miktar ile fiyat arasındaki ilişkiyi gösteren eğridir. Negatif yönlüdür. TALEP KANUNU Malın fiyatının yükselmesi talebi artırı düşmesi talebi azaltır.

BİREYSEL TALEP EĞRİSİNDEN PİYASA TALEBİNE GEÇİŞ Bir tüketicinin bir mal ve hizmete karşı olan talebine bireysel talep denir. Bireysel taleplerin bir araya gelmesi bireysel talep eğrisinin yatay toplamıdır.

TALEP EĞRİSİ patates talebi (aylık)

Patates için piyasa talebi (aylık) Nokta Fiyat (TL/kg) 20 Piyasa talebi (ton) 700 A Fiyat (TL/kg) A Talep Miktar (ton)

Patates için piyasa talebi (aylık) Nokta Fiyat (TL/kg) 20 40 Piyasa talebi (ton) 700 500 A B Fiyat (TL/kg) B A Talep Miktar (ton)

Patates için piyasa talebi (aylık) Nokta Fiyat (TL/kg) 20 40 60 Piyasa talebi (ton) 700 500 350 A B C C Fiyat (TL/kg) B A Talep Miktar (ton)

Patates için piyasa talebi (aylık) Nokta Fiyat (TL/kg) 20 40 60 80 Piyasa talebi (ton) 700 500 350 200 A B C D D C Fiyat (TL/kg) B A Talep Miktar (ton)

Patates için piyasa talebi (aylık) Nokta Fiyat (TL/kg) 20 40 60 80 100 Piyasa talebi (ton) 700 500 350 200 100 A B C D E D C Fiyat (TL/kg) B A Talep Miktar (ton)

TALEP EĞRİSİNİN KAYMASI Talep değişmesinde Talep eğrisinin tamanıyla sağa yada sola kayması söz konusudur. Tek bir talep eğrisi üzerinde fiyata bağlı olarak talebin artması yada azalması ile Fiyat dışındaki nedenlerden dolayı talebin artması yada azalması farklı durumlardır.

Talep artışı D1 D0 P Fiyat O Q0 Q1 Miktar

Talep azalışı D1 D0 P Fiyat O Q0 Q1 Miktar

ARZ Sunma verme gösterme Fiilen satılmak istenen miktar Talebin satın alma gücüyle desteklenmediği sürece talep sayılmayacağı gibi arzında mutlaka satılmak kaydıyla piyasaya getirilmiş olması gerekmektedir.

ARZIN TANIMI Diğer şartlar sabitken belli bir zamanda belli bir piyasada üreticilerin değişik fiyat düzeylerinden satmaya hazır oldukları mal ve hizmet miktarlarıdır.

ARZI (Xs)ETKİLEYEN FAKTÖRLER Px – Malın fiyatı, Pü – Üretim faktörleri fiyatı, Py – İlgili malların fiyatı, Pg – Gelecekte beklenen fiyatlar, N – Arz edenlerin sayısı, T – Teknolojidir. ___ __ __ __ __ XS=f(Px, Pü, Py, Pg, N, T) XS=f(Px)

Buna göre Arz Yasası, diğer etkenler sabit iken mal fiyatı arttığında arz edilen miktar artar biçiminde özetlenebilir. Arz Yasasını ele alırken, Talep Yasası için söylenenlerin burada da geçerli olduğu hatırlanmalıdır.

Arz eğrisi, diğer etkenler sabit iken malın fiyatı ve arz edilen miktar arasındaki ilişkiyi göstermektedir Arz ve fiyat arasındaki ilişki pozitiftir. Yani fiyat arttığında arz edilen miktar artmaktadır.

ARZ EĞRİSİ patates arzı (aylık)

Piyasaya patates arzı (aylık) 20 Q 100 a Fiyat (TL/kg) a Miktar (ton)

Piyasaya patates arzı (aylık) 20 40 Q 100 200 a b b Fiyat (TL/kg) a Miktar (ton)

Piyasaya patates arzı (aylık) 20 40 60 Q 100 200 350 a b c c b Fiyat (TL/kg) a Miktar (ton)

Piyasaya patates arzı (aylık) d P 20 40 60 80 Q 100 200 350 530 a b c d c b Fiyat (TL/kg) a Miktar (ton)

Piyasaya patates arzı (aylık) d P 20 40 60 80 100 Q 100 200 350 530 700 a b c d e c b Fiyat (TL/kg) a Miktar (ton)

ARZ EĞRİSİNİN KAYMASI P S0 O Q Arz eğrisinde değişme arzı etkileyen fiyat dışı diğer etkenlerdeki değişmeye bağlıdır. Buna göre; 1. Üretim faktörlerinin fiyatı: Üretim faktörleri emek ve sermayenin fiyatında değişme, maliyeti değiştirdiğinden arzı değiştirmektedir. Örneğin emeğin fiyatı (ücret) veya sermayenin fi7 yatı (faiz oranı)nda artış, maliyetleri yükselterek arz eğrisini değiştirmektedir. 2. İlgili malların fiyatı: İlgili malların fiyatında değişmenin etkisi, ilgili malın ikame veya tamamlayıcı mal olmasına bağlı olarak değişmektedir. İkame malın fiyatı yükselirken (talebi artarken) diğer malın arzı azalmaktadır. İkame malın fiyatı düşerse (talebi düşerse), diğer malın arzı artmaktadır. Tamamlayıcı malın fiyatı düşerse, diğer malın arzı azalmaktadır. Tamamlayıcı malın fiyatı yükselirse, diğer malın arzı artmaktadır. 3. Gelecekte beklenen fiyat: Malın beklenen fiyatı yükselirse gelecekte daha yüksek fiyatta satmak isteğinin sonucu olarak bugünkü arzı azalmaktadır. Beklenen fiyat düşerse, tersi olmaktadır, yani arzı artmaktadır. 4. Arz edenlerin sayısı: Diğer etkenler veri iken, arz edenlerin sayısının artması, arz edilen miktarı arttırmaktadır. 5. Teknoloji: Yeni teknoloji üretim faktörleri kullanımını azaltacaktır. Üretim maliyetlerini düşürecektir. Dolayısıyla arz artacaktır O Q

Arz eğrisinin kayması P S1 S0 Artış O Q Arz eğrisinde değişme malın fiyatı sabitken, diğer arzı etkileyen faktörler değiştiğinde arz eğrisinin kayma durumudur. Örneğin teknolojik ilerlemeler. So eğrisinin S1 eğrisine doğru kaymasına neden olmaktadır. O Q

Arz eğrisinin kayması P S2 S0 S1 Azalış Artış O Q

FİYATIN BELİRLENMESİ Fiyat mekanizmasının iki unsuru arz ve taleptir. Bu iki unsurun kesişmesi piyasa fiyatını oluşturur.

Piyasada belirli bir malın fiyatı o malın talep ve arzının piyasada karşı karşıya gelmesiyle oluşmaktadır. Arz edilen miktarla talep edilen miktarı birbirine eşit kılan fiyat piyasa (Denge fiyatı) dır.

Piyasa Dengesi Arz ve Talep Analizi

Denge fiyat ve miktarı: Patates için piyasa arz ve talebi (aylık)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) Arz D d C c Fiyat (TL/kg) b B a A Talep Miktar (ton)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) Arz D Arz fazlası (330 000) d C c Fiyat (TL/kg) b B a A ARZ FAZLASI = İHRACAT Talep Miktar (ton)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) Arz D d C c Fiyat (TL/kg) b Talep fazlası (300 000) B a A TALEP FAZLASI = İTHALAT Talep Miktar (ton)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) Arz D d Fiyat (TL/kg) b B a A Talep Qe Miktar (ton)

TALEP VE ARZ DEĞİŞMELERİNİN PİYASA FİYATINA ETKİSİ Gerek arzın sabit kalıp talebin değişmesi gerekse talebin sabit kalıp arzın değişmesi yada her ikisinin birlikte değişmesi durumunda piyasa fiyatında değişiklik meydana gelecektir.

ARZ SABİTKEN TALEBİN DEĞİŞMESİ DURUMUNDA PİYASA FİYATI A-TALEP ARTTIĞINDA PİYASA FİYATI YÜKSELİR B-TALEP AZALDIĞINDA PİYASA FİYATI DÜŞER

Talep Eğrisinin Kaymasının Etkisi Arz ve Talep Analizi

Talep eğrisinin kaymasının etkisi artışı g Pe1 D1 O Qe1 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi g Pe1 D1 O Qe1 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi g Pe1 D2 D1 O Qe1 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi g h Pe1 D2 D1 O Qe1 Qe2 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi azalışı D2 g Pe1 D1 O Qe1 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi g Pe1 n Pe2 D2 D1 O Qe2 Qe1 Q

TALEP SABİT İKEN ARZIN DEĞİŞMESİ DURUMUNDA Arzın artması sonucunda piyasa fiyatı düşer Arzın azalması piyasa fiyatını artırır

Arz Eğrisinin Kaymasının Etkisi Arz ve Talep Analizi

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S1 Arz azalışı g Pe1 D O Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S1 g Pe1 D O Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S2 S1 g Pe1 D O Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S2 S1 k Pe3 j g Pe1 D O Qe3 Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S1 S2 Arz artışı g Pe1 D O Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P S1 S2 g p Pe1 q Pe2 D O Qe1 Qe2 Q

TALEP İLE ARZIN BİRLİKTE DEĞİŞMESİ DURUMUNDA Eger talepteki oransal değişme arzdaki oransal değişmeden büyükse denge fiyatının artmasına yol açacaktır. Eğer arzdaki oransal değişme taleptekinden büyükse denge fiyatında azalma olacaktır Eger arz ve talepteki oransal değişme birbirinin aynısı ise piyasa fiyatında bir değişiklik meydana gelmeyecektir.

TALEP VE ARZ ESNEKLİĞİ Talebin ve arzın fiyat dışındaki değişkenlere ne kadar duyarlı olduğunu ölçmek için esneklik kavramı kullanılır. Bir fonksiyonda iki değişken vardır Biri bağımsız diğeri bağımlı değişken A=f(b) B:bağımsız a:bağımlı değişken

BİR TALEP FONKSİYONUNDA HER HANGİ BİR MALIN FONKSİYONU ŞÖYLEDİR X=f(Y) X=MAL MİKTARI Y=MAL FİYATI, TÜKETİCİNİN TERCİHİ,…. İŞTE ESNEKLİK FONKSİYONDAKİ BAĞIMSIZ DEĞİŞKENLERİN BAĞIMLI DEĞİŞKENİ NE YÖNDE , NE ORANDA, NE KADAR ETKİLEDİĞİNİ BELİRLEYEN BİR ANALİZDİR.

TALEP ESNEKLİĞİ HER HANGİ BİR MALIN FİYAT DEĞİŞİKLİĞİ KARŞISINDA TÜKETİCİLERİN BU DEĞİŞİKLİĞE KARŞI SATIN ALDIKLARI MİTARI DEĞİŞTİRMEK ŞEKLİNDE GÖSTERDİKLERİ DUYARLILIK DERECESİ YADA TEPKİNİN ŞİDDETİDİR.

TALEP ESNEKLİĞİ KATSAYISI FİYATTAKİ BİR DEĞİŞME KARŞISINDA TALEP EDİLEN MİKTARDAKİ YÜZDE DEĞİŞMENİN FİYATTAKİ YÜZDE DEĞİŞMEYE ORANIDIR. Talep miktarında % değişme Fiyatta % değişme

TALEP ESNEKLİĞİ KATSAYISI Et= (M1-M2)/M1 (F1-F2)/F1

BU HESAPLAMA SONUCU ÇIKAN DEĞERLER 0<E<1 YANİ TALEP EDİLEN MİKTARDAKİ DEĞİŞME FİYATTAKİ DEĞİŞMEDEN KÜÇÜKSE TALEP ESNEK DEĞİLDİR. EĞER E=1 İSE FİYAT DEĞİŞMELERİ ORANINDA TALEP DEĞİŞMEKTEDİR BİRİM ESNEK TALEP 1<E<SONSUZ TALEP ESNEKTİR NEGATİF ÇIKMASI FİYATTAKİ DEĞİŞME İLE MİKTARDAKİ DEĞİŞMENİN TERS YÖNLÜ OLMASI ANLAMINA GELİR.

HER NOKTADA ESNEKLİĞİN AYNI OLDUĞU TALEP EĞRİLERİ SIFIR ESNEK TALEP:E=0 FİYAT NEKADAR ARTARSA ARTSIN TÜKETİCİLER MALI ZORUNLU OLARA ALMATADIR İLAÇ, BİRİM ESNEK TALEP MALIN FİYATI İLE TÜKETİCİLERİN TALEP MİKTARLARININ AYNI ORANDA DEĞİŞTİĞİ ESNEKLİKTİR SONSUZ ESNEK TALEP:ÇOK DUYARLI

E=0

E=1

E=SONSUZ