KALP-DAMAR HASTALIKLARINDA BESLENME ANTALYA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ BULAŞICI OLMAYAN HASTALIKLAR VE PROGRAMLAR ŞUBESİ

KALP DAMAR HASTALIKLARI Dünyada ve Türkiye’de ölüm nedenleri arasında 1. sıradadır. Küresel ölümlerin %30’unu oluşturur. (İnme ve kalp krizi) Ölümlerin %80’i düşük-orta gelirli ülkelerde meydana gelmiştir.

KALP-DAMAR HASTALIKLARI Koroner kalp hastalıkları Serebrovasküler hastalıklar Hipertansiyon Periferal arter hastalığı Romatizmal kalp hastalıkları Konjetinal kalp hastalıkları Kalp yetmezliği Kardiyomiyopati Aterosklorizis Arteriosklorizis Myokard Enfarktüsü Angina Pektoris

Aterosklorizis ve Arteriosklorizis Arteriosklorizis (Damar sertleşmesi) Her ikisi de arter duvarlarının sertleşmesi, kalınlaşması ve lipitlerin birikmesi sonucu oluşur. Lipitlerin(kolesterol, trigliserit) yanısıra karbonhidratların, fibrin ve bazı kan elementlerinin arter duvarında birikmesi aterom plaklarını oluştururlar.

Myokard Enfarktüsü Trombusların(pıhtıların)sayılarının çoğalması, damarın tamamen tıkanmasına bağlı dokuları oksijensiz kalarak beslenemez ve oradaki hücreler ölür. Bu ölü hücrelerin bulunduğu dokuya enfarkt,bu olay kalp Kasındam olursa myokard enfarktüsü adını alır.

Angina Pektoris Genellikle 40 yaş üstü erkeklerde görülen, birden bire göğüste sıkışma, sol omuzda ağrı ve parmaklarda uyuşma şeklinde ortaya çıkar. Damarların intima tabakasında önce kireçlenme sonra bağ dokusu oluşur ve dolaşımda kan miktarının azalmasına, yeterli kan gidememesine neden olarak Hastada ağrı görülmesi artar.

KORONER ARTER HASTALIKLARINDA GÖRÜLEN BELİRTİLER Dispne : Zor solunum yapma, nefes darlığı Gögüs ağrısı Senkop: Bayılma, ani, kısa süreli geçici şuur kaybı Palpitasyon: Kalp çarpıntısı, yorgunluk, Ödem: Vücutta su toplanması Siyanoz: Morarma, deride rengin koyu gözükmesi Hemoptizi: Kan tükürmek

KORONER ARTER HASTALIKLARINDA GÖRÜLEN BELİRTİLER Hipoksi: Solunan havadaki oksijen azlığı Üfürüm: Kalp seslerine eklenen ses Görme bozuklukları Kanamalar Boyun venlerinde(damarlarında) dolgunluk Yutma güçlüğü Ses kısıklığı Karın ağrısı

KORONER ARTER HASTALIKLARININ OLUŞUMUNDA RİSK FAKTÖRLERİ Erkek ≥45 yaş Kadın≥55 yaş veya erken menapoz Ailede kalp hastalığı öyküsü Sigara Stres Fazla alkol tüketimi

Hipertansiyon (140-85 mmHg) Hiperkolesterolemi: 200 mg/dl  HDL Kol  ( 35 mg/dl ) LDL Kol  (160 mg  ) Trigliserit ( 200 mg/dl  )

KAN YAĞLARI Normal Sınırda Yüksek Yüksek Çok Yüksek Kan Kolestrol Düzeyi (mg/dl) 200 ↓ 200-239 240↑ Kan LDL-kolestrol Düzeyi (mg/dl) 130 ↓ 130-159 160 ↑ Kan Trigliserid Düzeyi 200-400 400-1000 1000↑

Diabetus Mellitus (Şeker hastalığı) Şişmanlık BKI (ağırlık kg/boy² cm²) ≥27 Apolipoprotein B yüksekliği Hareketsiz Yaşam: Egzersiz HDL (iyi) kolesterolü yükseltir. Hareketsizlik kalp-damar hastalığı riskini artırır. Kişilik özellikleri: Serebrovasküler veya periferal hastalık hikayesinin olması.

Sigara: Serbest radikal oluşturan en önemli kaynaklardandır. İçilen sigaranın sayısı arttıkça risk artar. Sigara bırakılınca riskin %50 azaldığı bildirilmiştir.

HDL Düzeyine Etki Eden Etmenler: HDL/LDL 1/3 veya  ise risk azdır. Arttıranlar Azaltanlar Zayıflık Şişmanlık Östrojen Androjen, progesteron Egzersiz Erkekte puberte Alkol Sigara Hipogliseridemik ajanlar Trigliserit düzeyini arttıran ajanlar Ailesel hiperalfalipoproteinemia Tip II Diabetes Mellitus HDL/LDL 1/3 veya  ise risk azdır.

KALP DAMAR HASTALIKLARININ BESLENMEYLE İLİŞKİLERİ Diyet Proteini: Hayvansal kaynaklı proteinlerde (doymuş yağ yüksek olduğu için) risk yüksektir.Bitkisel kaynaklı proteinlerde (kurubaklagiller) risk düşüktür. Diyet Karbonhidratı: Fazla alınan karbonhidrat yağ şeklinde depolanarak şişmanlık, diyabet ve aterosklorozise, hiperkolesterolemi ve hipertansiyona neden olmaktadır.

KALP DAMAR HASTALIKLARININ BESLENMEYLE İLİŞKİLERİ Diyet yağı: Diyet yağının fazla olması aterojenik (damar tıkayıcı) etki yapmaktadır. Doymuş yağ asitlerinin etkisi (tereyağ, içyağ gibi): Diyette doymuş yağlar karaciğerde çok düşük dansiteli lipoproteine (VLDL) dönüşerek dolaşıma geçer, LDL düzeyi artar. Apolipoprotein B yapımı artar.

KALP DAMAR HASTALIKLARININ BESLENMEYLE İLİŞKİLERİ Doymamış Yağ Asitlerinin Etkisi: Çoklu Doymamış Yağ Asitleri ( ayçiçekyağı,mısırözü, soya yağı, balık, balık yağı): Besin içindeki EPA-DHA lipid peroksidasyonu önler, doğal direnç oluşur. Yaşlılarda hastalık insidansını düşürür. Kan basıncını düşürür. Tekli Doymamış Yağ Asitleri (zeytinyağı, fındık yağı): LDL düşürür trombosit toplanmasını azaltır.

KALP DAMAR HASTALIKLARININ BESLENMEYLE İLİŞKİLERİ Diyet Kolesterolü: Kolesterol diyetle alınmakta (ekzojen kolesterol) ve organizmada (endojen kolesterol) yapılmaktadır. Kolesterol fazla alındığında damar çeperlerinde kolesterol yerleşir ve birikir. Apolipoprotein B yükselir. Diyetle verilen kolesterol miktarı sıfırlandığında vücutta karaciğer endojen kolesterol yapmaya başlar. Diyet Posası: Posa kolesterol yapımını azaltır, lipit düzeyini düşürür.

KALP DAMAR HASTALIKLARININ BESLENMEYLE İLİŞKİLERİ Vitaminler: E vitamini: eritrositlerde peroksidasyonu önler. A vitamini: Peroksidasyonu ve pıhtılaşmayı önler. C vitamini: Kolesterolü düşürür. Mineraller: Kalsiyumun: Aşırı alınması kan kolesterolve trigliserit düzeyini azaltır. Demir: Araştırmalara göre ağır anemide kan lipitleri yükselmekte, hafif anemide ise kolesterolü azalır. Bakır: Yetersizliği kan kol. Artar, HDL düzeyi düşer, hepatik kolesterol yapımı artar.

KALP DAMAR HASTALIKLARININ BESLENMEYLE İLİŞKİLERİ Çay, kahve: Kafein kalp hastalarının kontraksiyonunu artırır. Kan trigliserit düzeyini düşürür, kolesterolü yükseltir. Yeşil çaydaki polifenoller antioksidant olarak LDL oksidayonu önler. Alkol: Az alındığında HDL artar, kolesterol ve trigliserit düşer. Fazla alındığında trigliserit ve kan basıncı yükselir.

KALP DAMAR HASTALIKLARINDA DİYET İLKESİ 1.Vücut ağırlığı normal ağırlığa getirilmelidir. (BKI: 20-24.9 arasında) 2.Yağ miktarı, enerjinin %25-30 u olmalı; n-3 yağ asitleri: haftada 2 kez balık tüketilmeli. n-6 yağ asitleri: mısırözü, ayçiçek yağı tüketilmeli. n-9 yağ asitleri: zeytinyağı, fındık yağı tüketilmeli. Tereyağı, margarin mümkün olduğunca tüketilmemeli.

KALP DAMAR HASTALIKLARINDA DİYET İLKESİ 3.Karbonhidrat miktarı enerjinin %55-60’ ı olmalı; Kompleks CHO lardan zengin olmalı: Kepekli ekmek, kepekli makarna Yulaf/mısır gevrekleri Kurubaklagiller Basit CHO lardan( un, beyaz şeker, nişasta) fakir olmalıdır. 4.Posa bol miktarda olmalı. En az 5 porsiyon sebze ve meyve tüketilmelidir. 5.Günlük tuz tüketimi azaltılmalı. Yemekler tuzsuz veya az tuzlu, ekmek tuzsuz olmalıdır.

KALP DAMAR HASTALIKLARINDA 6.Vitamin ve mineraller yeterli olmalıdır. DİYET İLKESİ 6.Vitamin ve mineraller yeterli olmalıdır. 7.Kolesterol miktarı günde 200 mg’ı aşmamalıdır. Süt ve süt ürünleri ½’lı, yağsız tüketilebilir. Et ürünleri yağsız tüketilmelidir. 8.Öğün sayısı arttırılmalıdır. (4-6 öğün)

KALP DAMAR HASTALIKLARINDAN KORUNMAK İÇİN YAPILMASI GEREKENLER 1) Yağ azaltılmalıdır. Kızartmalardan kaçınınız. Yemekleri susuz fırında ya da az suda kapalı tencerede pişiriniz. Bir kiloluk sebze yemeğine 2-3 yemek kaşığı sıvıyağ katınız. Etin yağlı kısımlarını, tavuğun derisini yemeyiniz. Etli sebze yemeklerine yağ ilave etmeyiniz.

KALP DAMAR HASTALIKLARINDAN KORUNMAK İÇİN YAPILMASI GEREKENLER 2) Şeker azaltılmalıdır. Reçel, bal, marmelat gibi tatlıları az tüketiniz. Kek, kurabiye, pasta gibi hamur işlerini azaltınız. Kolalı içecekler, hazır meyve suları yerine taze meyve ve taze sıkılmış meyve sularını tercih ediniz. Öğün aralarında tatlı yiyeceklerin yerine taze meyve ve meyve suları tercih edilmelidir. İçilen çay ve kahve sayısını ve bunlara konulan şeker miktarını azaltınız.

KALP DAMAR HASTALIKLARINDAN KORUNMAK İÇİN YAPILMASI GEREKENLER 3)Posalı besinler daha fazla tüketilmelidir. Kepekli ekmek tercih ediniz. Kurufasulye, nohut ve mercimek gibi posalı besinlerin yenilmesine özen gösteriniz. Günde 3 porsiyon meyve tüketiniz. Günde en az 2 porsiyon sebze tüketiniz. Özellikle koyu yeşil yapraklı (ıspanak, tere, roka, marul, dereotu, semizotu vb…) sebzeleri tüketiniz.

KALP DAMAR HASTALIKLARINDAN KORUNMAK İÇİN YAPILMASI GEREKENLER 4) Günlük fiziksel aktivite arttırılmalıdır. (Örneğin, her gün en az 45 dakika kendinizi zorlamayacak orta hızda tempolu yürüyüş yapınız. 5) Stresten kaçınınız. 6) Alkol en aza indiriniz veya kullanılmayınız. 7) Sigara içmeyiniz..

HİPERTANSİYON Tansiyon, kanın damarlardan geçerken gösterdiği basınçtır.Küçük kan damarları (arterioller) ya genişler yada kasılır (kontraksiyon). Damarlar daraldığında kanın geçişinde zorlama olur ve basınç meydana gelir. Diyastolik (küçük) kan basıncı 85 mmHg Sistolik kan basıncı 140 mmHg’nın altında olması normaldir.

Gelişmiş ülkelerde toplam nüfüsun 1/5 i belirli nedene bağlı olmayan birincil (esansiyel) hipertansiyonludur. Bunun büyük çoğunluğu (%68) hafif hipertansiyondur. Diğer hastalıkların komplikasyonu olarak ortaya çıkan ikincil (sekonder) hipertansiyon ise %4-8 arasında görülür. Ülkemizde hipertansiyonun görülme sıklığı %11-43 arasındadır. Hipertansiyon felç, böbrek hastalıkları, koroner kalp hastalıkları için önemli risk faktörüdür.

HİPERTANSİYONUN BELİRTİLERİ: Baş ağrısı Bellek bozukluğu Kalp, böbrek, göz ve koroner damarlara ilişin bozukluklar

HİPERTANSİYONUN KOMPLİKASYONLARI Beyin damarlarında bozukluk, kusma, felç, bilinç kaybı Böbrek yetmezliği Göz dibinde papil ödemi, kanama, körlük Anevrizmalar Sol ventrikülde kalınlaşma Sol kalp yetmezliği Damar duvarında bozukluklar

HİPERTANSİYONUN NEDENLERİ Kalıtımsal yatkınlık İleri yaş Hava kirliliği, sigara Duygusal stres Beyin lezyonları Gebelik Toksemisi Beslenme Bazı hastalıklar (böbrek, damar hastalıkları, endokrin hastalıkları) Bazı ilaçlar (doğum kontrol hapları, steroidler, antienflamatuarlar)

HİPERTANSİYONUN TEDAVİSİ 1) İlaç Tedavisi 2) Diyet Tedavisi 3) Egzersiz 4) Psikolojik Destek

DİYET TEDAVİSİ Hasta normal ağırlığına getirilmelidir. (BKİ 20-25) Günlük tüketilen yiyecekler posadan zengin olmalıdır. Süt, yoğurt gibi yiyecekler az yağlı ya da yağsız tüketilmelidir. Tereyağı, içyağı gibi doymuş yağ asitleri içeren yağlat yerine bitkisel sıvıyağlar kullanılmalıdır.

Yoğun tuz içeren besinler verilmemelidir. -Konserve ürünler -Hazır ürünler -Ev yapımı salçalar -Kuruyemişler -Pastırma, sucuk -Cips, kraker, bisküvi -Turşu -Yemek sodalı, kabartma tozlu besinler Günde en fazla 1 çay kaşığı tuz (4-6 gr) yemeğe atılmalıdır.Ekmek tuzsuz tüketilmelidir.

Fiziksel aktivite arttırılmalıdır. Çay şekeri azaltılmalıdır. Alkol, sigara, kafeinli (çay, neskafe, kahve, kola) içecekler sınırlanmalıdır.

TEŞEKKÜRLER