TÜRK İNKILABI Siyasi alandaki inkılaplar Hukuki alanda inkılaplar Eğitim ve Kültür alanında inkılaplar Toplumsal alandaki inkılaplar Ekonomik alandaki inkılaplar

SİYASİ ALANDAKİ İNKILAPLAR 1-SALTANATIN KALDIRILMASI 20 Ocak 1921 de kabul edilen anayasanın 1. maddesinde ‘Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir’ deniliyordu.Bu madde hükmüne göre egemenlik padişahtan alınıp doğrudan millete veriliyordu.Kurtuluş savaşından sonra İtilaf devletleri Lozan’a T.BM.M ile Osmanlı devletini de çağırdılar.

İtilaf devletleri bu durumla Lozan da TBMM ile Osm İtilaf devletleri bu durumla Lozan da TBMM ile Osm. arasındaki görüş ayrılığından yararlanmak istiyordu. TBMM’nin bu durumu önlemek için 1Kasım 1922 de saltanatı kaldırdı. Bu gelişmeler sonunda son Osmanlı padişahı Vahdettin sadece halifelik yetkilerine sahip olarak kaldı.

Halkın henüz büyük değişikliklere hazır olmaması nedeniyle halifelik makamına dokunulmamıştır. Ancak Vahdettinin ülkeyi terketmesi üzerine onun yerine Abdülmecit Efendiyi halife seçti. Abdülmecit Efendi Osm. tarihindeki son halifedir.

CUMHURİYETİN İLANI 29 EKİM 1923 Nedenleri: Milliği eğemenliğin gerçekleştirilmesinde en uygun rejim olması Devlet meclis hükümeti sistemiyle yönetiliyordu bu sistemde hükümet kurmak çok zordu Meclis hükümeti yerine kabine hükümeti sistemine geçilmesi gerekiyordu

CUMHURİYETİN İLANININ SONUÇLARI Saltanatın kaldırılmasıyla devlet başkanlığı ve devetin rejimi sorunu ortaya çıkmıştı. Bu sorunda cumhuriyet rejimiyle mümkündü. Not : Meclis hükümeti sisteminde hükümet meclisin içinden seçiliyordu . Bundan dolayı bakan seçiminde ve atamasında büyük güçlükler çekiliyordu.Kabine sisteminde ise en çok oyu alan parti hükümeti kuruyordu.Bu şekilde hük.kur.daha kolay oluyordu.

Cumhuriyetin ilanının sonuçları Yönetim biçimi belirlenmiştir. Cumhur başkanlığı görevi ortaya çıkmıştır. İlk cum. Baş Atatürk ,ilk başbakan İsmet inönü seçil. Meçlis hükümeti yerine kabine sistemine geçilmiştir. Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir ilkesi uygulanmıştır

Örnek soru: Yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin yapısının ruhu kayıtsız koşulsuz ulusal egemenliktir Atatürk bu düşüncesiyle aşağıdakiler arasında hangisi arasında bir ilişki kurulabilir? A)Yasama ,yürütme,yargı organlarının ayrılması B)Milletvekili seçiminin beş yılda bir yapılması C)Devletin ekonomide belirleyici rol oynaması D)Milletvekillerinin halk tarafından seçilmesi

HALİFELİĞİN KALDIRILMASI(3 MART 1924) Hz Peygabberimizin vefatından sonra devletin başına geçen kimselere halife denilmiştir. İlk dört halife seçimle gelmiştir(Cumhuriyet dönemi) Emeviler döneminde saltanata dönüşmüştür. Abbasiler döneminde Endülüs Emevileri ve şii Fatimilerde halifeliklerini ilan edince aynı dönemde üç halife görülmüştür. Yavuzun Mısır seferinden sonra halifelik Osmanlıya geçmiştir Osmanlılar halifelik makamının getirdiği sorumluluk duygusuyla bütün islam dün. Koruyu. olmuşlardır.

HALİFELİĞİN KALDIRILMASI Hatırlatma: Almanya 1. Dünya savaşında Osmanlı devletinin halifelik yetkilerini kullanarak ingiliz sömürgelerinde isyan çıkartmayı hedeflemiş ve bundan dolayı Osmanlı dev. Kendi yanında savaşa girmesini istemiştir. Not:Abdülmecit Efendi Osmanlılarda patişah olmadığı halde halife olan tek kişidir.

HALİFELİĞİN KALDIRILMA NEDENLERİ HALİFELİĞİN KALDIRILMA NEDENLERİ *Milliği egemenlik ilkesiyle kurulan yeni Türk devletiyle halifeliğin bağdaşmaması *TBMM tarafından atanan halifenin devlet başkanı gibi hareket etmesi *Yapılacak inkılapların önünde bir engel gibi görülmesi gibi nedenlerle halifelik 3 Mart 1924 te kaldırılmıştır.

HALİFELİĞİN KALDIRILMASININ SONUÇLARI Laik devlet yapısının oluşmasında önemli bir adım oluşmuş oldu İleride yapılacak inkılaplara uygun bir ortam hazırlanmış oldu Milliği egemenlik dahada güçlendi

Türkiye’nin Yeniden İdari Teşkilatlandırılması 1921-1924 Anayasaları ile yeni Türk Devletinin siyasi yapısı oluşturuldu Ülke illere ,ilçelere ,bucaklara ve köylere ayrıldı.Bu birimlere vali,kaymakam ve bucak müdürü atandı. Not:Günümüzde bucak tipi yerleşmeler çok az miktarda kalmıştır.Köyler veya mahalle yöneticileri olan muhtarlar ise atama ile değil seçimle gelmektedir.

ANKARA’NIN BAŞKENT OLMASI Temsil heyeti 27 Aralık 1919 da Ankara’ya gelmişti Mebusan Meclisinim dağılması üzerine Ankara’da TBMM açıldı. İstanbul’un düşman işgalinden kurtulması sonrasında yeni devletin başkenti neresi olacağı tartışması gündeme geldi Nihayetinde 13 Ekim 1923’te kabul edilen bir kanunla Ankara başkent olarak kabul edildi.

Ankara’nın Merkez Olarak Seçilme Nedenleri Kurtuluş savaşının cerayan ettiği batı cephesine yakın olması Anadolunun merkezinde yer alması Düşman işgalinden uzak olması Haberleşme açısından uygun bir konumda bulunması Not:Yeni Türk devleti Osmanlıdan ayrı bir devlet olduğunu göstermek için İstanbul’u başkent olarak seçmedi.

ÇOK PARTİLİ REJİM DENEMELERİ Siyasi partiler demokrasinin vazgeçilmez unsurlarıdır. M.Kemal ulusun tam anlamıyla çağdaş bir görünüme kavuşmasını istiyordu.Amacı cumhuriyet rejimini demokrasiyle tamamlamaktı. Ülkede tam anlamıyla demokrasinin uygulanması için siyasi partilerin kurulması gerekliydi.Bunun için önce kendisi siyasi bir parti kurdu ve çok partili hayata geçilmesi için ortam hazırlamıştır.

CUMHURİYET HALK FIRKASI TBMM’de önce siyasi parti yoktu.Ülkenin kurtarılması ön planda olduğu için fikir çatışmaları olmuyordu. Ancak zamanla mecliste guruplasşmalar oldu. Bunun üzerine M.Kemal paşa kendi görüşüne yakın arkadaşlarıyla Halk fırkasını kurdu.9 Eylül 1923 Cumhuriyetin ilanından sonra Cumhuriyet Halk Fırkası oldu.

* Mustafa Kemal paşa yapmak istediği yenilikleri Cumhuriyet Halka Fırkasının proğramına koydu *Bundan sonra bütün yenilikler bu parti tarafından duyuruldu ve benimsetildi. * Cumhuriyet Halk Fırkası yeni Türk Devletinin ilk siyasi partisidir.

TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI Cumhuriyet Halk fırkasına karşı kurulan ilk muhalefet partisidir. Ordunun siyasettten ayrılmasıyla eski komutanlar farklı bir siyasi oluşum içine girdiler. 17 Kasım 1924 tarihinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Parti hükümetin yaptıklarını eleştirirken bir yandan da eski rejim yanlıları partiye toplanmaya başladı.

Bu çalışmalardan halk olumsuz etkilendi Bu çalışmalardan halk olumsuz etkilendi.Sonuçta çoğu doğu illeri olmak üzere Şeyh Sait ayaklanması patlak verdi. Bazı partililerin devlet yapısına zarar vermesi gerekcesiyle parti kapatıldı. Cumhuriyet tarihinde ilk kapatılan partidir.3 Mart 1925

Örnek Soru TBMM’de kurulan ilk muhalefet partisi aşağıdakilerden hangisidir? A)Cumhuriyet Halk Partisi B)Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası C)Serbest Cumhuriyet Fırkası D)Selamet_i Osmaniye Fırkası

ŞEYH SAİT AYAKLANMASI İngilizlerle Musul sorunu görüşüldüğü sırada Şeyh Sait isyanı çıktı. İsyan Ergani’nin Piran kasabasında başladı. Doğu illerinde yayıldı. Hükümet isyanı bastırmak için istiklal mahkemelerini tekrar kurdu.Takrir_i Sükun kanunu çıkardı ve sıkı yönetim ilan etti.

Takrir_i sükün Kanunu asayişin sağlanması ve rejimin kökleşmesi için gereken tedbirleri alma konusunda hükümete yetki verilmesi kanunudur. 1925 ile 1929 yılları arasında yürürlülükte kalmıştır. Ordunun müdahalesi ile Şeyh sait isyanı kısa sürede bastırdı.

Şeyh Sait isyanı : Cumhuriyet rejimine karşı yapılan ilk isyandır. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası isyanda rolü olduğu gerekçesiyle kapatılmıştır. İlk çok partili hayata geçiş denemesi başarısızlıkla sonuçlanmıştır. İngiltere Türk hükümetinin isyandan dolayı yıpranmasını fırsat bilerek Musul sorununda avantaj sağlamıştır.

ÖRNEK SORU Türkiye ile İngiltere arasında Musul sorunuyla ilgili görüşmeler 1924 yılında başladı.Karşılıklı görüşmelerden bir sonuç alınamayıca konu İngilizler tarafından Milletler Cemiyeti’ne götürüldü.Bu arada İngilizler Türkiye _Irak sınırında bazı karışıklıklar çıkartarak Şeyh Sait isyanının çıkmasında etkili oldular. Bu bilgilere göre Şeyh Sait isyanını İngiltere’nin desteklenmesinin temel amacı aşağıdakilerden hangisidir. A)Türkiye’de yeniliklerin yapılmasını engellemek B)Müslüman ülkelerle Türkiye’nin arasında gerginlik çıkartmak C)Musul sorununu kendi çıkarları doğrultusunda çözümlemek D)Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne üyeliğini engellemek

Mustafa Kemal’e Suikast Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kapatılmasından sonrada Mustafa Kemal’e karşı olanlar tekrar harekete geçtiler. Cumhuriyetin sona ereceğini saltanatın kurulacağını düşünenler vardı. Bu amaçlarını Mustafa Kemal’in İzmir gezisi sırasında suikast yaparak gerçekleştireceklerdi .

Mustafa Kemal’in İzmir’e bir gün geç gelmesi nedeniyle suikast girişimi sonuçsuz kaldı. *İzmir suikastı’na karışanlar şuçlu bulunanlar İstiklal Mahkemelerinde cezalandırıldılar. *Mustafa Kemal olaya tepkisini ‘Benim vücudum bir gün elbet toprak olacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet paidar kalacaktır.’ diyerek göstermiştir

SERBEST CUMHURİYET FIRKASI Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kapatılmasıyla ilk çok partili hayata geçiş denemesi başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Ancak Mustafa Kemal Paşa mecliste başka partilerinde olmasdını istiyordu. Bunun nedenleri: Yeni görüş ve düşüncelerin ortaya çıkmasına imkan vermek. Cumhuriyet Halk Fırkasının çalışmalarını denetlemek. Çok partili hayata geçerek demokrasiyi gerçekleştirmek.

Mustafa Kemal bu düşüncesini Fethi Okyar’a bildirdi Mustafa Kemal bu düşüncesini Fethi Okyar’a bildirdi. Bazı millet vekillerinide bu partiye katılmaları için teşvik etti. Partinin kurucularından cumhuriyete ve laiklik düşüncesine bağlı kalmalarını istedi. Bu gelişmeler sonrasında 12 Ağustos 1930’da Fethi beyin başkanlığında Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu

Ülkede demokrasinin gelişmesi için kurulan parti kısa sürede amacından uzaklaştı. Cumhuriyet ve laiklik aleyhtarları partide toplandı. Beklenmedik gelişmeler üzerine Fethi Okyar 17 Kasım 1930’da partiyi kapattı. Partinin kapatılmasından kısa bir süre sonra menemen olayı ortaya çıktı .Bu olay Fethi beyin isabetli bir karar verdiğinin göstergesidir

MENEMEN OLAYI Cumhuriyet yönetimine karşı olanlar Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasından sonra menemen de olay çıkarttılar. Derviş Mehmet adındaki bir kişi etrafına topladığı kişilerle İzmir’in menemen kasabasında ayaklanma çıkarttılar.Öğretmen asteğmen Kubilay isyanı bastırmak için olay yerine gitti.Kubilay olay yerinde şehit edildi.Daha sonra isyan bastırıldı.İsyancılar cezalandırıldı.

Not:Bu iki olay (menemen olayı ve Şeyh Sait isyanı henüz daha çok partili hayata geçmek için şartların olgunlaşmadığının göstergesidir. Ülkemizde çok partili hayata 1946 da demokrat partinin seçimlere katılmasıyla gerçekleşmiştir.

A)Kadınlara siyasi haklar vermek B)Dünya barışına katkıda bulunmak ÖRNEK SORU Cumhuriyetin ilk yıllarında Atatürk’ün kurduğu Cumhuriyet Halk Fırkasından başka TBMM’de farklı görüşleri yansıtabilmek amacıyla Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ,Serbest Cumhuriyet Fırkası gibi partiler kurularak çok partili yaşama geçme girişimleri olmuştur. Buna göre bu girişimlerle ulaşılması düşünülen temel amaç aşağıdakilerden hangisidir? A)Kadınlara siyasi haklar vermek B)Dünya barışına katkıda bulunmak C)Demokratik yönetimi gerçekleştirmek D)Siyasi bağımsızlığı tamamlamak

BU SLAYT TOYGARLI İLKÖĞRETİM OKULU SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMENİ SEYFULLAH AVCI LTARAFINDAN HAZIRLANMIŞTIR