CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER 6. CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATNDA GELİŞMELER Birinci Dünya Savaşı sonrasında imzalanan 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Ateşkes Antlaşması ile Osmanlı Devleti yenilgiyi kabul etti. Bir ay sonra İttihat ve Terakki Cemiyeti kendisini feshederken, 21 Aralık 1918’de de Meclis dağıtıldı.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER Bu gelişmelere paralel olarak Anadolu’daki işgalleri önlemek için milli nitelikli bölgesel cemiyetler kurulmaya başlandı. Sonuca ulaşabilmek için halkın desteğine ihtiyaç duyan bu cemiyetler, faaliyetleri sırasında millet iradesini ön planda tutup karar alma ve alınan kararları uygulama aşamasında demokratik ilkeleri benimsedi.

İstanbul’un İşgali (İngiliz Deniz Piyadeleri Galata Köprüsünde)

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER Mustafa Kemal Paşa, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkışını değerlendirirken: “Yalnız Türk Milletinin asaletinden doğan ve benim vicdanımı dolduran yüksek bir manevi kuvvet vardı. İşte ben bu milli kuvvete, Türk Milletine güvenerek işe başladım” diyerek millete ve onun egemenliğine dayanacağının mesajını vermekteydi.

I. TBMM

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER Amasya Genelgesi, Erzurum ve Sivas Kongrelerinde alınan kararlarla, halk ortak bir mücadele etrafında birleştirilmeye çalışılırken aynı zamanda milli egemenliğe ulaşmakta hedefleniyordu. Kurtuluş mücadelesine ait bu belgeler bağımsızlık anlayışında ve milli egemenlik yolunda atılmış önemli adımlardı.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER Milli mücadelede önemli yere sahip olan kongreler, halkın sivil kişilerce temsilini ilke edinerek bu mücadelenin millet iradesine dayandırılması noktasında etkili oldu. Demokratik temsil, seçim, demokratik meşruiyet, kurallara ve hukuki usullere saygı bu kongrelerde dikkate alınan temel esaslardı.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER Katılımın oldukça yüksek olduğu bu kongrelerde demokrasi başarıyla uygulandı. Bu durum, Kurtuluş Savaşının milli bir karakter almasında ve savaşın TBMM tarafından yürütülmesinde etkili oldu.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER 12 Ocak 1920’de açılan ve 28 Ocak’ta da Misak-ı Milli’yi kabul eden son Osmanlı Mebusan Meclisi, 16 Mart’ta İtilaf Devletlerinin İstanbul’u resmen işgal etmesiyle çalışamaz hale geldi. Bunun üzerine, milli bir meclisin oluşturulması için hemen harekete geçildi. Seçimler yapılarak I. TBMM 23 Nisan 1920’de Ankara’da açıldı. Mustafa Kemal Paşa’nın şu sözleri hedeflenen rejimi açıkça ortaya koymaktadır:

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER “Efendiler, millet bizi buraya gönderdi. Fakat ömrümüzün sonuna kadar biz burada bu milletin iradesini ve hakimiyetini miras kalmış mal gibi temsil etmek için toplanmış değiliz. Ve bizi toplamak ve dağıtmak kudretine hiç kimse sahip değildir. Millet bilmelidir ki bir günde vekillerini toplar ve gönderir. Burayı, hiç kimsenin kayıt ve şarta bağlamaya hak ve salahiyeti yoktur ve olmamalıdır.”

Mustafa Kemal ATATÜRK

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER Anadolu’daki bağımsızlık mücadelesinin başarıyla devam etmesi üzerine, askeri alandaki başarı siyasi alanda da pekiştirilmek istendi. TBMM’ye bir anayasa taslağı ile meclisin mahiyeti ve görevlerini açıklayan bir program sunuldu.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER Bu, cumhuriyet rejiminin temelini oluşturmak için atılan ilk adımdı. 20 Ocak 1921’de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu olarak adlandırılan 1921 Anayasası ülkenin içinde bulunduğu olağanüstü şartların gerektirdiği acil ihtiyaçları karşılamak üzere hazırlanmış 24 maddelik kısa bir metinden ibaretti.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER Amasya Genelgesi ile Erzurum ve Sivas Kongrelerinde olgunlaşıp kuvvetlenen “Milli İrade” ve “Milli Egemenlik” ilkelerini esas alan bu anayasa, olağan durumlarda devletin yönetimi için yeterli değildi. Buna rağmen 1921 Anayasası “millet egemenliğini yansıtan ilk siyasi belge” olması bakımından önemliydi.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER 1876 Kanun-u Esasi ve 1909’da Kanun-u Esasi’de yapılan düzenlemeler ile padişahın yetkilerinin bir kısmı, halkın meclisi olan parlamentoya devredilmişti. Ancak padişahın devleti yöneten en üstün güç olma statüsü korunmuştu.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER 1921 Anayasası, hakimiyetin kayıtsız şartsız milletin olduğunu ve milletin tek temsilcisinin TBMM olduğunu hükme bağlayarak padişahın bu statüsünü bozmuştur. 1921 Anayasası ile “Meclis Hükümeti” sistemi ve “Güçler Birliği” ilkesi benimsenmiş ve anayasanın yetersiz olduğu konularda 1909’da düzenlenen Kanun-u Esasi’nin ilgili hükümlerinin yürürlükte olduğu kabul edilmiştir.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER Savaş şartlarında Ankara’da geçici olarak kurulan hükümetin çalışma usullerini düzenleyen kurucu meclisin yapmış olduğu 1921 Anayasası, olağan şartlarda bir devletin yönetilmesinde yeterli değildi. Anayasada temel hak ve özgürlüklere hiç yer verilmemişti. Milli mücadele kazanılıp barış dönemine girildiğinde “meclis hükümeti sistemi” uygulamasında sıkıntılar yaşandı.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER Anayasada bir değişiklik yapılmadığı için devletin şeklinin ne olduğu belli değildi. Bir hükümet buhranının yaşanması 1921 Anayasasında değişiklik yapılarak Cumhuriyetin İlanını hızlandırdı. 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edildi ve çıkarılan bir kanunla “Türkiye Devletinin Şekli Cumhuriyettir” ibaresi 1921 Anayasasına eklendi.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER 20 Nisan 1924’te Cumhuriyet Döneminin ilk anayasası kabul edildi. 1921 Anayasasında benimsenen “güçler birliği”, 1924 Anayasası ile az da olsa “güçler ayrılığı” ilkesine doğru değişiklik göstermeye başladı.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER 1921 Anayasasında bakanlar kurulu, TBMM tarafından tek tek seçiliyordu. Yani meclisinin hükümetle ilişkileri arasında sıkı bir bağ vardı. 1924 Anayasasında, 1921 Anayasasındaki gibi, TBMM’nin yürütme yetkisine sahip olduğu kabul edilmekle birlikte TBMM ile hükümetin ilişkileri daha serbest bir hale getirildi. Ayrıca hükümet ile TBMM arasındaki iş bölümü daha açık belirtildi.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER Buna göre, yürütme yetkisi hükümete verilirken hükümeti oluşturmada cumhurbaşkanına daha geniş yetkiler tanındı. Yönetim işlerinin Danıştay'ca denetlenmesi kararlaştırıldı. Yargı yetkisi Türk Milleti adına bağımsız mahkemelere verildi.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER 11 Nisan 1928’de çıkarılan bir kanunla “Devletin dini İslam'dır” ile “Şeri hükümler TBMM tarafından uygulanır” hükümleri anayasadan çıkarılarak laik devlet düzeni belirginleştirildi. 1937’de yapılan bir eklemeyle Atatürk İlkeleri anayasaya girerek Türkiye Devletinin “Cumhuriyetçi, Milliyetçi, Halkçı, Devletçi, Laik ve İnkılapçı” olduğu belirtildi.

II. TBMM

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER Cumhuriyetin ilanından sonra demokratik rejimin tam anlamıyla yerleşmesi yolunda çalışmalar yapıldı. 1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve 1930’da Serbest Cumhuriyet Fırkası kurularak çok partili hayata geçilmek istenmişse de bu geçiş ancak 1945’ten sonra tam anlamıyla sağlandı.

6- CUMHURİYET DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLATINDA GELİŞMELER Yeni kurulan Türk Devleti kadınlara siyasi haklar getirdi. 1930’da Belediye Kanunu ile belediye seçimlerinde, 1934’te ise anayasada yapılan değişiklik ile genel seçimlerde Türk Kadınına seçme ve seçilme hakkı tanınmış oldu. 1935 seçimlerinde kadınlar ilk kez oy kullandı ve 18 kadın milletvekili parlamentoya girdi.