BOR Bazı Önemli Konsantre Ve Rafine Bor Bileşiklerinin Kullanım Alanları Bor’un Kullanım Alanları Bor Elementi Bor, periyodik tabloda B simgesi ile gösterilen, atom numarası 5, atom kütlesi  10, 81 g/ mol olan yarı metal özelliğe sahip bir elementtir. Bor tabiatta serbest halde bulunmaz. Bor,  yeryüzünde toprak,  kayalar ve suda yaygın olarak bulunan bir elementtir. Doğada yaklaşık 230 çeşit bor minerali olduğu bilinmektedir. Çeşitli metal veya ametal elementlerle yaptığı bileşiklerin gösterdiği farklı özellikler, endüstride birçok bor bileşiğinin kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Bor, bileşiklerinde metal dışı bileşikler gibi davranır, ancak, farklı olarak saf bor, karbon gibi elektriği iletir. Kristalize bor, görünüm ve optik özellikleri açısından elmasa benzer ve hemen hemen elmas kadar serttir. Bor, yerkabuğunda yaygın olarak bulunan 51. elementtir. Bor elementinin kimyasal özellikleri morfolojisine ve tane büyüklüğüne bağlıdır. Mikron ebadındaki amorf bor kolaylıkla ve bazen şiddetli olarak reaksiyona girerken kristalin bor kolay reaksiyon vermez. Bor yüksek sıcaklıkta su ile reaksiyona girerek borik asit ve bazı diğer ürünleri oluşturur. Mineral asitleri ile reaksiyonu, konsantrasyona ve sıcaklığa bağlı olarak yavaş veya patlayıcı olabilir ve ana ürün olarak borik asit oluşur. Bor ürünleri uzay ve hava araçları, nükleer uygulamalar, askeri araçlar, yakıtlar, elektronik ve iletişim sektörü, tarım, cam sanayi, kimya ve deterjan sektörü, seramik ve polimerik malzemeler, nanoteknolojiler, otomotiv ve enerji sektörü, metalurji ve inşaat gibi 500’e yakın alanda kullanılmaktadır. Ancak tüketilen bor ürünlerinin %80’e yakını cam, seramik-frit, tarım ve deterjan sektörlerinde yoğunlaşmıştır. Ürün Kullanım Alanları Kalsiyum Bor Cevheri  (Kolemanit) Tekstil kalite cam elyafı, bor alaşımları,   metalurjik curuf yapıcı, nükleer atık depolama Sodyum Bor Cevherleri (Üleksit ve Probertit) Yalıtım cam elyafı,  borosilikat camlar, gübre Tinkal Rafine borların üretimi (deka-penta), sodyum perborat, susuz boraks, disodyum oktaborat, pentaborat, metaborat,  Borik Asit Antiseptikler, bor alaşımları, nükleer uygulamalar, yangın  geciktiriciler, naylon, fotoğrafcılık, tekstil, gübre, katalistler, cam, cam elyaf, emaye, sır, antiseptikler, kozmetik Susuz Boraks Gübreler, cam elyaf, cam, metalurjik curuf yapıcı, emaye- sır, yangın geciktirici, kaynak-lehimcilik, Sodyum Perborat Deterjan ve beyazlatıcılar, tekstil, dezenfektan ve bazı diş macunları Disodyum Metaborat Yapıştırıcı, deterjanlar, zirai ilaçlama, fotoğrafcılık, tekstil Sodyum Pentaborat Yangın geciktiriciler, gübreler Rafine Boraks Dekahidrat Yapıştırıcılar Rafine Boraks Pentahidrat Çimento, ilaç ve kozmetikleri, korozyon önleyici, böcek ve mantar zehirleri, elektrolitik rafinasyon, gübreler, yangın geciktiriciler, cam, cam elyafı, böcek ve bitki öldürücü, deri  ve tekstil Disodyum Oktaborat Tetrahidrat Yangın söndürücüler, gübreler , tarım ilaçları ve ağaç koruyucular Bor Bileşiklerinin Kullanım Alanları Boraks (Tinkal) Kernit (Rasorit) Kristal bor, önemli ölçüde hafiftir, serttir, çizilmeye karşı  mukavemetlidir ve, ısıya karşı kararlıdır.  Bor kırmızı ötesi ışığın bazı dalga boylarına karşı saydamdır ve oda sıcaklığında zayıf elektrik iletkenliğine sahiptir.  Yüksek sıcaklıkta iyi bir iletkendir.  Kristal bor kimyasal olarak inerttir.  Bor’ u saf olarak elde etmek zordur. Bor  yanıcıdır, fakat tutuşma sıcaklığı yüksektir.  Buna ilaveten yanma sonucunda kolaylıkla aktarılabilecek katı ürün vermesi ve çevreyi kirletecek emisyon açığa çıkarmaması gibi bir özelliğe sahip olduğundan dolayı katı yakıt hücresi olarak kullanılmaktadır. Bazı Özel Bor Kimyasalları İçin Kullanım Alanları Ürün Kullanım Alanları Amorf Bor Askeri Piroteknik Kristalin Bor Nükleer Silahlar ve Nükleer Güç Reaktörlerinde Muhafaza Bor Flamentleri Havacılık için Kompozitler, Spor malzemeleri için Kompozitler Bor Halidleri(tuzları) İlaç Sanayii, Katalistler, Elektronik Parçalar, Bor Flamentleri ve Fiber Optikler Özel Sodyum Boratlar Fotoğrafçılık Kimyasalları, Yapıştırıcılar, Tekstil “Finishing” Bileşikleri, Deterjan ve Temizlik Malzemeleri, Yangın Geciktiricileri, Gübreler ve Zırai Araçlar Fluoborik Asit Kaplama Solüsyonları, Fluoborat Tuzlar, Sodyum Bor Hidrürler Trimetil Borat Sodyum Bor Hidrürler Sodyum Bor Hidrürler       (Sodyum Borohidrat) Özel Kimyasalları Saflaştırma, Kağıt Hamurunu Beyazlaştırma, Metal Yüzeylerin Temizlenmesi Bor Esterleri Polimerizasyon Reaksiyonları için Katalist, Polimer Stabilizatörleri, Yangın Geciktiricileri Ticari Öneme Sahip Başlıca Bor Mineralleri  Boraks kristali Kernit               Na2B407.4H2O Tinkalkonit                   Na2B407.5H2O Tinkal                  Na2B407.10H2O Probertit                    NaCaB509.5H2O Üleksit                    NaCaB509.8H2O Kolemanit                 Ca2B6O11.5H2O Meyerhofferit              Ca2B6O11.7H2O İnyoit                           Ca2B6O11. 13H2O Pandermit                Ca4B10O19.7H2O İnderit                         Mg2B6O11.15H2O     Hidroborasit                CaMgB6O11.6H2O         Borasit                        Mg3B7O13Cl Aşarit                          Mg2B2O5.H2O               Datolit                    Ca2B2Si2O9.H2O Sassolit (doğal borik asit)    B(OH)3 Türkiye’de Bor 1850’li yılların başında İstanbul Bebek’te mermer işi yapan Polonya’lı mülteci Henri Groppler ile ortağı fransız mühendis Camille Desmazures alçı taşından yapıldığı sanılan heykellerden yola çıkarak Türkiye’ de boraks aramaya başlarlar. Çalışmaları sonucunda Balıkesir ili Susurluk ilçesi yakınlarındaki Sultançayırı mevkiinde “PANDERMİT” adı verilen bir bor minerali türünü bulurlar. Bu mevki 13 ve 14. Yüzyıllarda romalılar tarafından işletilmiştir. Araştırmacı ortaklar 1856 yılında bu pandermitin işletilmesi için Sultandan 37 dönüm arazi üzerine “alçıtaşı” madeni çıkarmak üzere 20 sene süreli işletme izni alırlar. Bor Osmanlı döneminde yabancı firmalar tarafından “ALÇITAŞI” olarak işletilmiştir. Bugün için bu görev 1983 yılında çıkartılan 2840 sayılı Devletçe işletilecek madenler kapsamında Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından  yürütülmektedir. Bor mineralleri; bünyelerinde değişik oranlarda bor oksit (B2O3) içeren mineraller olup; ülkemizde yaygın olarak bulunan bor mineralleri; tinkal, kolemanit ve üleksit'dir. Dünya kolemanit rezervinin tamamına yakını ülkemizde bulunmaktadır.   Dünyadaki önemli bor yatakları Türkiye, ABD ve Rusya’da yer almaktadır. Dünya toplam bor rezervi sıralamasında Türkiye %72’lik pay ile ilk sıradadır. Dünyadaki en önemli bor üreticileri; Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü (Türkiye) ve Rio Tinto (ABD)’dur. Bu iki kuruluş dünya bor üretiminin yaklaşık %70’ini gerçekleştirmektedir. KAYNAKLAR www.etimaden.gov.tr www.boren.gov.tr