Cilt Bütünlüğünde Bozulma ve Hemşirelik Yaklaşımı Zerrin ÇİĞDEM İstanbul Bilim Üniversitesi FNH Hemşirelik Yüksekokulu

YYBÜ’de mortalite oranlarının azalması Yeni sorunların ortaya çıkmasına neden olmakta Bütünlüğü bozulmuş cilt (YARA) bakımına yönelik sorunlar ve gereksinimler artış göstermektedir.

YYBÜ’deki bebekler için kanıta dayalı cilt bakım uygulamaları AWHONN’un «Yenidoğan Cilt Bakım Rehberinde» tanımlanmıştır ve bu popülasyonda deri bütünlüğünü korumak için önerilen bir kaynaktır.

Yenidoğanlarda yara bakım ve tedavisine yönelik protokoller oldukça sınırlıdır. Yenidoğanların özelliklerinden dolayı yara bakımına yönelik tedavi yöntemlerinin yetişkinlerde olduğu gibi uygulanamaması, Etik sorunlar nedeniyle bu yaş grubunda yara bakımı/tedavisine yönelik çalışmaların düzenlenememesidir.

En sık görülen yaralar Epidermal soyulma Pişik Kimyasal yanıklar Doğumsal bozukluklar En sık görülen yaralar Termal yaralanmalar Cerrahi yaralar Bası ve iskemik yaralar Ekstravazasyon

Cilt bütünlüğünde bozulmalar sık, genellikle minör. YYBÜ’de oluşan yaralanmaların büyük çoğunluğu iatrojeniktir ve ÖNLENEBİLİR!!! Cilt bütünlüğünde bozulmalar sık, genellikle minör. 24-27 GH %57 termlerde %3

Ekstavazasyon; %23-63, %3 nekroz, %70 26 GH , %4 kozmetik/fonksiyonel skar Nazal yaralanmalar; %20-60, 1000g Epidermal soyulması; %70-90, flaster ilişkili, 27 GH cilt yaralanmasında primer neden Pişik; %16-42, Bası yaraları; %23-28 Doğumsal bozukluklar; %03-07

Yenidoğanlarda yara yönetiminin temel amacı; Doğal yara iyileşme sürecini yaratmak için optimum çevre koşullarını sağlamaktır.

Yara Yönetiminde Bütüncül Yaklaşım HASTA TEDAVİ YARA

Yenidoğanda Yara Yönetiminin Aşamaları Yenidoğanın değerlendirilmesi Yaranın değerlendirilmesi Uygun yara örtüsünün seçimi ve uygulama şekli Ağrı yönetimi Aile ile iletişim Kayıt

Gözlem, fizik muayene, hasta dosyası ve aileden elde edilen bilgilerdir. (Güncel sağlık sorunları, Klinik durumu, Tıbbi geçmişi, Cerrahi durumu, Yaş, Vucut ağırlığı vb.) Cilt bütünlüğünün bozulmasını arttıran/kolaylaştıran risk faktörler değerlendirilmelidir. (Getasyon yaşı <32 hafta, Ödem, Vazopresörlerin kullanımı, Paralitik ajanların kullanımı, Endotrakeal tüplerin kullanımı, Nazogastrik/orogastrik tüplerin kullanımı, Vasküler araçlar, Monitörler, elektrotlar, problar, Cerrahi yaralar, ostomiler vb.)

Ciltteki değişiklikleri doğru tanımlamak ve sınıflandırmak esastır. Yaranın ciddiyetini ve iyileşme aşamasını belirlemek için yapılan tanılama ve değerlendirme, yara yönetimi ile ilgili kararlara rehberlik eder. Uygun şekilde yapılmaz ise uygun olmayan tedavi yöntemlerine başvurmaya neden olur. Ciltteki değişiklikleri doğru tanımlamak ve sınıflandırmak esastır. Yenidoğan yaralarını değerlendirmek için farklı sınıflama sistemleri kullanılır. Ancak bu sınıflama/tanılama sistemleri yaralanmaların tüm tipleri için uygun değildir ve iyileşme sürecini değerlendirecek şekilde geliştirilmemişlerdir. Classification by Depth of Tissue Injury Pressure Ulser Staging Marion Laboratories Wound Classification Intravenous Ekxtravasation Staging

Yara Değerlendirmesi; Yaranın yeri; İyileşme sorunlarının tanımlanmasını sağlar. (%34 yüz, %29 alın, %13 üst ekstremite, %8 karın ve alt ekstremite, %4 kulak ve kalça) (%52 alt ekstremite, %24 gövde, %16 baş, %8 diğer bölgeler) Yaranın boyutu; İyileşme zamanını belirler. Uzunluk X Derinlik X Genişlik (%40 <1cm², %68 1-2 cm uzunluk) Yara yatağının rengi; Tedavi şeklini belirler. Pembe; Epitel hücrelerin varlığı Kırmızı; Granülasyon dokusunun varlığı Sarı; Ölü hücrelerin/enfeksiyon varlığı Siyah; Necrotik dokunun varlığı Fontenele ve Cardoso (2011)

Özellik, miktar, renk ve koku yönünden değerlendirilir. Eksuda; Yara örtüsü seçiminde belirleyicidir. Özellik, miktar, renk ve koku yönünden değerlendirilir. Yara çevresi; Yara iyileşmesi ile ilgili bilgi verebilir.

Uygun Yara Örtüsünün Seçimi ve Uygulama Şekli İdeal yara örtüsü yarayı korur iken atravmatik özellikte olmalıdır. Kullanılan yara örtüsünün sürekli değişimi değil, uygun örtünün seçimi ve nasıl uygulandığı önemlidir. Yetişkinler için kullanılan ürün ve solüsyonlar yenidoğan için uygun olmayabilir, yaranın iyileşmesini geciktirebilir. Uygun yara bakımı örtüsünün seçimi; Yara yatağının rengine Yaranın derinliğine Eksuda varlığına/miktarına Nem dengesine göre yapılır.

Islak yaralar için emici örtüler, kuru yaralar için sıvıyı tutan yara örtüleri kullanılmalıdır. Bir çok antiseptik solüsyon granülasyon dokusunu yok ettiği için yara yatağında antiseptik solüsyonların rutin kullanımı önerilmez. Antimikrobiyel özellikte yara örtüleri kritik durumlarda seçilebilir??? (gümüş içeren örtüler, ballı örtüler) İyodinli ürünler 12 yaş altı çocuklarda önerilmez. Yara irigasyonu 35ml enjektörle ve 19 G anjiokat ile yapılmalıdır. Solüsyon vücut ısısında olmalıdır.

İdeal Bir Yara Örtüsünün Özellikleri; Yarayı bakteri ve yabancı maddelerden korumalı Eksudayı absorbe etmeli Isı ve sıvı kayıplarını önlemeli Yapışmaz olmalı, kolay değiştirilebilmeli Sıcak ve nemli bir ortam oluşturmalı Toksik ve allerjik olmamalı Çevre sağlıklı dokulara zarar vermemeli Kendi yapısı bozulmamalı (tiftiklenme gibi) Yerinde sabit durmalı Estetik olmalı

Yara Bakım Örtüleri Kategori Özellikleri Endikasyonları Transparan film Biobrane Opsite Omiderm Tegaderm Poliüretan membran Yarıgeçirgen Derinin solunumuna izin verirler Kuru ya da çok az nemli Otolitik debridman sağlar Diğer sargıları korur İntravenöz alanlarda ve cilt aşınmalarında kullanılır   Hidrokolloid Örtü Tegasorb Duo DERM Comfell Plus En yaygın olanı karboksimetiksellüloz Geçirgen değil Eksuda ebsorbe edici olarak kollidal jel formu Yaprak, pudra, macun Hafiften orta düzeye ilerleyen eksudalı yaralar  Nemli bir ortam sağlar Gronülasyon ve epitelizasyon aşamasında önerilmez Sünger/Köpük Örtü Mepilex Poliüretan Orta düzeyden ciddi düzeye ilerleyen eksudalı yaralar  Deri yırtıkları gibi minimal eksudalı yaralar için ince süngerler  Granülasyon aşamasında etkili Drenlerin ve katererlerin çevresinden absorbsiyon

Alginat Örtü Kahverengi deniz yosunundan türetilmiş lif Eksudadaki Na için sargıda Ca değişimi Yaprak, ped, ip   Orta düzeyden ciddi düzeye ilerleyen eksudalı yaralar  Kanayan yaralar için hemostatik özellikte olanlar kullanışlı  Tünel ya da oyuklarda Yapışmaz özelliktedir Enfekte yarada kullanılmaz  Hidrofiber Örtü Sodyum karboksimetisellüloz Eksudayı absorbe eder ve jel yapısındadır Yaprak ya da ip Maserasyon riskini azaltır Yapışmaz özelliktedir  Hidrojel Örtü ClearSite İntrasite jel Vigilon Hidrofilik jel formunda polimer Şekilsiz ya da yaprak Hafiften orta düzeye ilerleyen eksudalı yaralar Otolitik debridman sağlar Nemli bir ortam sağlar  Sargıdaki bileşenlere göre değişir

Unutulmamalıdır ki; Tüm yara bakım örtüleri iyileştirmeye sadece yardımcıdır Bütün yaralarda kullanılabilecek ideal tek bir ürün yoktur Doğru olan; uygun ürünü seçmek ya da yara ile uygun ürünü doğru eşleştirmektir

Ağrı Yönetimi Ağrı ve stres vasokontrüksiyona neden olarak yara iyileşmesini geciktirebilir. Bebeğin ağrısı özellikle çok boyutlu ağrı skalaları kullanılarak değerlendirilmelidir. Yara iyileşmesi umulan şekilde gelişmediğinde yara yönetimi, yenidoğanı enfeksiyondan koruma ve konforunu sağlamaya odaklanır. Yenidoğanda ağrıyı ve stresi azaltmak için çevresel faktörlerin kontrol altına alındığı, bakımın bebek ve aile merkezli planlandığı bireyselleştirilmiş gelişimsel bakım uygulanmalıdır.

Aile İle İletişim Aileler çocuklarının hasta olması ve ağrı hissetmesini düşünmeleri nedeniyle suçluluk ve kaygı yaşarlar. Ailenin bebeklerinin durumunu anlama düzeyleri ve bebekleri hakkında ne kadar bilgi edinmek istedikleri değerlendirilmeli, buna göre açıklama yapılmalıdır. Aileler pansuman değişimi sırasında bakıma isterlerse dahil edilmelidirler.

Kayıt Yara bakım ve yönetimine dair tüm unsurların kayıt altında tutulması önemlidir. Yaranın haftalık fotoğrafları çekilmeli ve tedavinin etkinliği bu şekilde değerlendirilmelidir.

Yara Değerlendirilmesi ve Yara Örtüsü Seçimi PEMBE Epidermosa Büllosa Cilt soyulmaları AMAÇ; Temiz ve nemli tutmak Enfeksiyondan korumak Yırtılmaları önlemek Yapışmayan Kapatıcı İnce Örtü Mepitel Tegapor Hidrokolloid Thin

Bası yaraları Ekstravazasyon Açık cerrahi yaralar Temiz ve nemli tutmak Enfeksiyondan korumak Yırtılmaları önlemek Boşluk alanı doldurmak Bası yaraları Ekstravazasyon Açık cerrahi yaralar Derinliği/ Kaviteyi Değerlendir EVET HAYIR EKSUDA EKSUDA EVET HAYIR Hidrofiber/ Köpük Hidrogel/ Film Hidrofiber/ Köpük Yapışkan Olmayan Kapatıcı İnce Örtü Aquasel/ Tielle İntrasite/ Tegaderm Aquasel/ Tielle Mepitel Tegapor Hidrokolloid Thin

Eksuda Yönetimi Maserasyonu önlemek SARI İNFEKTE EVET kültür HAYIR EKSUDA HAYIR HAYIR Hidrofiber/ Köpük Antibakteriyel örtü??? Hidrofiber/ Köpük Hidrogel/ Köpük Aquasel/ Tielle Mepitel Gümüş/Bal?? Aquasel/ Tielle İntrasite/ Tegaderm

Kelly, Liddell ve Davis, 2008; Fox, 2011 Nekrotik dokunun uzaklaştırılması SİYAH Otolitik debridman yapılması HİDROKOLLOİD Hidrokol Bevelled İntrasite Tegaderm Kelly, Liddell ve Davis, 2008; Fox, 2011

Negatif Basınçlı Yara Terapisi (NPWT) İyileşme şansı olan temiz yaralara uygulanır. Ağ şeklinde sünger yara yatağına yerleştirilir ve üzeri geçirgen olmayan bir örtü ile kapatılır. Bilgisayarlı bir pompa ile negatif basınca bağlanır. Kompleks yaraların ve karın duvarı defektlerinin tedavisinde önerilmektedir. Yenidoğanlarda sınırlı olarak uygulanmaktadır. Negatif basınç 25-50 mmHg olarak önerilmektedir.

Negatif Basınçlı Yara Terapisi (NPWT)

TEŞEKKÜR EDERİM…

Kaynaklar Amjad I, Murphy T, Housholder LN, Ranft A (2011). A new aporoach to management of intravenous infiltration in pediatric patients. Journal of Infusion Nursing, 34(4), 242-249. Baharestani MM (2007). An overview of neonatal and pediatric wound care knowledge and considerations. Ostomy Wound Management, 53(6), 34-55. Fontenele FC, Cardoso MVLML (2011). Skin lesions in newborns in the hospital setting: type, size and affected area. Rev. Esc. Enferm USP, 45(1), 127-133. Fox MD (2011). Wound care in the neonatal intensive care unit. Neonatal Network, 30(5), 291- 303. Irving V (2006). Wound care for preterm neonates. Wound Care, 2(3), 102-106. Kelly A, Liddell M, Davis C (2008). The nursing care of the surgical neonatal. Seminars in Pediatric Surgery, 17(4), 290-296. Lalande LF (2001). Helpful hints in neonatology wound care. Primary Intention, February, 7-11. Moon HS, Burm JS, Yang WY, Kang SY (2012). Prognosis of full-thickness skin defects in prematüre infants. Archives of Plastic Surgery, 39(5), 463-469. Morris C (2006). Wound management and dressing selection. Wound Essentials, vol:1, 178-183. Sardesai SR, Kornacka MK, Walas W, Ramanathan R (2011). Iatrogenic skin injury in the neonatal intensive care unit. The Journal of Maternal-Fetal and Neonatal Medicine, 24(2), 197-203. Törüner EK, Büyükgönenç L, Altay N (2011). Çocuklarda basınç ülserleri. DEUHYO ED, 4(4), 182- 188. Wilkins CE, Emmerson AJB (2004). Extravasation injuries on regional units. Arch. Dis. Child Fetal Neonatal Ed. 89, 274-275. Wound Academy Advisory Group (2005). Issues in Neonatal Wound Care: Minimising Trauma and Pain. Mölnlycke Health Care, Bedfordshire, UK.