MADDE BAĞIMLIĞI, NARKOTİKLER VE ANALİZLERİ Prof. Dr.Tülin SÖYLEMEZOĞLU A.Ü. ADLİ TIP ENSTİTÜSÜ Ders Notları, 2008 Ekim

Ruhsal durumu değiştirmek amacıyla kullanılan maddeler, psikoaktif maddeler olarak adlandırılır. Bunlar; günlük kullanımları sırasında toplumca kabul gören çay, kahve, sigara ve alkolden, hem toplum tarafından hoş görülmeyen, hem de yasalarla kısıtlanan uyuşturuculara değin geniş bir alanı kapsamaktadır.

Psikoaktif maddeler arasında; kimi durumda vazgeçilmez olan ilaçlar da bulunur. Bu nedenle bağımlılık yapan maddelere yasal açıdan ve oluşturdukları etkiler yönünden olmak üzere iki ayrı boyuttan bakmamız gerekir. Psikoaktif etkili ve bağımlılık yapan maddeler etkilerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılır.

Uyuşturucular (Narkotikler) Afyon ürünleri morfin, sentetik ve yarı sentetik narkotik analjezikler. Yatıştırıcılar (Depresanlar) Alkol, sedatif ve trankilizan ilaçlar (uyku ilaçları ve sakinleştiriciler) Uyarıcılar (Stimülanlar) Kokain amfetamin grubu khat Halusinojenler LSD Meskalin esrar fensiklidin antikolinerjikler (akineton)

Sayılan bu maddelerin ve benzerlerinin tıbbi amaçlar dışında kullanılması "Psikoaktif madde kötüye kullanımı" şeklinde tanımlanır. Aynı amaçla madde bağımlılığı, ilaç bağımlılığı ve ilaç suistimali kavramları da kullanılmaktadır. Bağımlılığa neden olan maddelerin kullanımı, satışı, dağıtımı uluslararası kuruluşlar ve devletler tarafından düzenlenmektedir.

Bu maddeler yasal açıdan; “Uyuşturucu ve Psikotrop Maddeler” (Narcotic Drugs and Psychotropic Substances) olarak tanımlanmakla birlikte; uyuşturucu tanımı sadece yasal ve sosyal yönden geçerlidir bu grubun içerdiği maddeler farmakolojik etkileri yönünden narkotik tanımlamasına uymaz

Kontrol Edilen Maddeler “Kontrol edilen maddeler” genellikle Uluslararası Sözleşmelerle belirlenmekte olup, 1961 TEK sözleşmesi ile; bağımlılık yapma potansiyelleri ve tıbbi amaçlarla kullanımlarını da değerlendiren beş gruba (Schedule) ayrılarak kontrol altına alınmıştır. Bu grupların numaralandırılması bağımlılık riskine göredir.

1. Bağımlılık yapma potansiyeli çok yüksek olup tıbbi kullanımları olmayan veya çok kısıtlı alanlarda tıbbi kısıtlamalarla kullanılan maddeler, her zaman bağımlılığa yol açarlar eroin, esrar, LSD, MDA psilosibin taşıyan mantarlar II.Bağımlılık yapma potansiyelleri yüksek olmakla birlikte bazıları kısıtlı olsa da tıbbi kullanımları bulunan maddelerdir. Bu maddeler fiziksel ve/veya fizyolojik bağımlılığa neden olurlar, ancak tıbbi kullanımları nedeniyle yasal olarak ilaç şeklinde bulunabilirler. Kokain metamfetamin (Desoxyn) ham afyon fensiklidin (PCP) III.Bağımlılık yapma potansiyelleri I ve II gruplardan daha az çoğunlukla ilaç olarak kullanılırlar Amfetaminler Barbitüratlar

IV.Bağımlılık yapma potansiyelleri III gruptan daha aztıbbi kullanımı olan maddeler,Suistimalleri, psikolojik ve fiziksel bağımlılık yapma derecesi ile kısıtlı. Barbital kloral hidrat paraldehit V.Bağımlılık yapma potansiyelleri en az tıbbi kullanımı olan maddeler, Suistimalleri sınırlıdır, kodein afyon karışımları kodein

Tedavi dışı kullanım olasılığı olmalıdır. Farmakolojik etkileri olduğu kanıtlanmış olmalıdır. Toplum sağlığı açısından risk taşımalıdır. Fiziksel veya fizyolojik bağımlılık yapmalıdır. Madde hakkında yeterli bilimsel veri olmalıdır. Maddenin yaptığı bağımlılık şeklinin öykü kalıbı bilinmelidir. Bağımlılığın süresi ve önem derecesi bilinmelidir.

1833 ABD Siyam arasında Uluslararası ilk protokol 1901 Şanghay’da ilk uluslararası afyon kongresi 1911 Lahey’de uluslararası konferans 1920 Afyon ve Başka zararlı ilaçlar alışverişini kontrol komisyonu 1925 Cenevre’de Narkotik ilaçların uluslararası kontrol ilkeleri 1930 Brüksel’de uyuşturucu madde üretimi, tüketimi, alım satımının cezalardırılması 1936 Türkiye de toplantıya katıldı. 1945 TEK SÖZLEŞMESi Single Convention on Narcotic Drugs 1961 B.M. üye ülkeler tarfından imzalandı 1971 Psikotrop Maddeler Sözleşmesi 1981 Psikotrop Maddeler Sözleşmesi resmi gazetede yayınlandı 11.2.1996 TEK SÖZLEŞMESİ resmi gazetede yayınlandı