STERİLİZASYON, DEZENFEKSİYON Doç. Dr. Cüneyt ÖZAKIN
Hastanede Enfeksiyon Kontrolü Dezenfeksiyon Sterilizasyon El hijyeni Millions of surgical procedures and an even large number of invazive procedures are performed each year. For example 10 million gastrointestinal endoscopies are performed aech year USA. Each of these procedures involves contact by a medical devices or surgical instrument with a patient’s siterile tissue or mucous membranes. Sürveyans-izolasyon önlemleri 2
TANIMLAR STERİLİZASYON: tüm Canlı mikroorganizma sayısının Mikrobiyal yaşamın tüm formlarının fiziksel veya kimyasal yöntemler uygulanarak tamamen yok edilmesi AAMI ’ye göre: (Association for Advencement of Medical Instrumentation) “Kabul edilebilir sterilite güvence düzeyini sağlayacak ölçüde ortamın mikroorganizmalardan arındırılması" Sterilite güvenlik düzeyi: SAL (Sterility Assurance Level): Canlı mikroorganizma sayısının milyonda bire (10-6) düşmesi Ya da sterilizasyonun sağlanamama olasılığının bir milyon işlemde birden daha düşük olması tüm Bu işlem sonucunda sporsuz bakteriler, viruslar, mantarlar gibi tüm mikroorganizmalar ortadan kaldırılır.Bu işlemi hafif, orta, ileri derecede sterilizasyon gibi ayırma imkanı yoktur.. Sterilizasyon ya yapılmıştır ya da yapılmamıştır Bu işlemin dereceleri ya da uygulama farklılıkları yoktur. Amaç ortamdan tüm mikroorganizmaların kaldırılmasıdır. Association for Advencement of Medical Instrumentation 3
TANIMLAR DEZENFEKSİYON: Patojen mikroorganizmaların elimine edilerek enfeksiyon yapmayacak düzeye indirilmesi işlemi ANTİSEPSİ: Patojen mikroorganizmaları öldürmek veya üremelerini durdurma amaçlı vücut yüzeylerine kimyasal madde uygulama işlemi Cansız ortamlar, eşya ve aletler Patojen Patojen Bakteri sporları dezenfeksiyon düzeyine göre azalır sıklıkla dezenfektan adı verilen kimyasal maddelerle, bazen de mekanik temizlik ve ısı uygulamaları ile gerekleştirilen bir yöntemdir dezenfeksiyon terimi mikrobiyal kontaminasyonu minimal düzeyde azaltmaktan, sterilizasyona kadar uzanan geniş bir kavramı içine almakta Canlı ortam 4
DEZENFEKTANLARA DİRENÇ Prion inaktivasyon işlemi Prion En dirençli Sterilizasyon Bakteri sporları Bakteri sporları Yüksek düzey dezenfeksiyon Protozoon kistleri Orta düzey dezenfeksiyon Mikobakteriler Küçük zarfsız virüsler Düşük düzey dezenfeksiyon Kimyasal sterilan Bacillus subtilis ve Bacillus cereus gibi bakteri sporları germisidlere en fazla direnç gösteren sporlu bakteriler Prion için:134-8 C 18 dk, 121 C 4,5 sa takiben 1N sodyum hidroksit 1 sa sonra Mantarlar En duyarlı Vejetatif bakteriler Zarflı virüsler 5
TANIMLAR DEKONTAMİNASYON: Sağlık çalışanının, tıbbi alet ya da malzemeye herhangi bir koruyucu araç kullanmadan elle dokunması durumunda risk taşımaması TEMİZLEME: Nesnenin yabancı maddelerden, deterjanla veya deterjansız su ile mekanik olarak arındırılması Kem alet ile kemalat olmaz aksak enstrümanla mükemmellik yakalanmaz 6
STERİLİZASYON YAPMADAN TEMİZLİK YAPABİLİRSİNİZ TEMİZLİK YAPMADAN STERİLİZASYON YAPAMAZSINIZ Kem alet ile kemalat olmaz aksak enstrümanla mükemmellik yakalanmaz 7
MERKEZİ STERİLİZASYON ÜNİTESİ 365 gün 24 saat hizmet üreten dinamik merkez Sterilizasyon işlemlerinin tek bir merkezde yapılması Düzenli takip Sterilizasyon güvencesi Çalışma güvenliği Bir hastane için olmazsa olmaz!!! Sterilizasyon ve dezenfeksiyon konusu, sadece mikrobiyolojinin temel bir konusu olmayıp hastanelere ait tüm birimlerde yaygın olarak uygulama alanı bulan ve her sağlık personelinin bilgi sahibi olması gerekli rutin işlemlerdir ) Kirli alan: Ameliyathane ve diğer ünitelerden gelen kirli aletlerin toplanıp yıkandığı alandır 2) Temiz alan: Aletlerin paketlendiği ve steril edildiği alan 3) Steril alan: Steril malzemelerin depolandığı alan
Merkezi sterilizasyon ünitesi
Kirli alan bölümü
Kirli alan bölümü
Temiz alan bölümü
Steril alan bölümü
Aletlerin kullanım alanından transferi Ön Temizlik, Dekontaminasyon Kurutma, Sayım, Bakım, Kontrol Paketleme Sterilizasyon Depolama Kullanma Sterilizasyon ve dezenfeksiyon konusu, sadece mikrobiyolojinin temel bir konusu olmayıp hastanelere ait tüm birimlerde yaygın olarak uygulama alanı bulan ve her sağlık personelinin bilgi sahibi olması gerekli rutin işlemlerdir
Hemen ellerimizi yıkayalım Bi dakka!!! Avukatmış… Hemen ellerimizi yıkayalım Tıbbi gerece uygulanacak sterilizasyon ve dezenfeksiyon yöntemi bu sınıflamaya göre planlanmalı
ENFEKSİYON RİSKİNE GÖRE TIBBİ MALZEMELER Spaulding, 1968 SINIF CİHAZ, ALET VE MALZEME GEREKLİ İŞLEM KRİTİK Cerrahi aletler, kardiyak ve üriner kateterler, implantlar, vb. Sterilizasyon YARI Fleksible endoskoplar, nazal kanüller, airway, aspirasyon sondaları, vb. Civalı cam termometreler, hidroterapi tankı Yüksek düzey dezenfeksiyon Orta düzey dezenfeksiyon OLMAYAN Steteskop, tansiyon aleti manşonu, küvöz, sürgü, yüz maskeleri, vb. Düşük düzey dezenfeksiyon Kritik: steril doku veya vasküler sisteme giren Yarı kritik: müköz membranlara temas eden Non kritik: sağlam deri ile temas
STERİLİZASYON YÖNTEMLERİ Kimyasal maddeler Sıvılar Gazlar Filtrasyon Isı Kuru ısı Nemli ısı Buhar Basınçlı Basınçsız Sıcak su Kaynatma Tindalizasyon Koagülasyon Işınlama UV ışını X ışını Gama ışını Charles Chamberland 1879’da buhar otoklav Sterilizasyon spesifik disiplin 139 yıl önce manuel kontrollü otoklavlar bugün bilgisayar kontrollü Isıya dayanıklı materyal için en ucuz, en kısa süreli, en az toksik basınçlı buhar Araştırmalar , bu nedenle düşük ısılı sterilizasyon yöntemleri üzerinde
KURU ISI İLE STERİLİZASYON NEMLİ ISI İLE STERİLİZASYON Yakma Pasteur fırını Otoklav
SÜZME İLE STERİLİZASYON KİMYASALLAR İLE STERİLİZASYON Gözenek çapı 8 µm -0.22 µm 0.22 µm – 0.45 µm bakteri ≤10 nm virüs Bakteriolojik filtrelerde kalite kontrolü:Pseudomonas diminuta ETO:1995’den sonra CFC yasaklandı (patlama tehlikesini elimine eden soy gaz) Etilen oksit, Formaldehid, Gaz plazma, Ozon, Klorindioksit…
STERİLİZASYONUN KONTROLÜ Maruziyet kontrolü Etiket kartları Otoklav bantları Cihazın kontrolü Bowie-Dick testi Yük kontrolü Biyolojik indikatörler Kimyasal indikatörler Bohça içi kontrol Kayıt sistemi Validasyon: sterilizasyonda hedeflenen amaca ulaşıldığının kanıtlanmasıdır. Cihazların fonksiyonel olarak devamlılığını sağlamak ve verilen hizmet kalitesini denetlemek amacıyla periyodik olarak yapılan teknik takiplerdir: kurulum, işletim, performans…
DEZENFEKTANLAR Kimyasal sterilizasyon Yüksek düzey dezenfeksiyon Sıvı fazlı bileşikler: Alkoller, aldehidler, fenol bileşikleri (fenolikler), halojenler (özellikle klor ve klor bileşikleri), iyodoforlar, peroksijenler (perasetik asid ve hidrojen peroksid) ve dört değerli amonyum bileşikleri Gaz(buhar) fazlı bileşikler: Etilen oksit, propilen oksid, formaldehid, β-propiyolakton ve metil bromür Kimyasal sterilizasyon Yüksek düzey dezenfeksiyon Orta düzey dezenfeksiyon Düşük düzey dezenfeksiyon
KİMYASAL STERİLİZAN SÜRE ISI Glutaraldehit (Glut) (% > 2.0) 10 saat 20-25°C Hidrojen peroksit (HP) % 7.5 5 saat Perasetik asit (PA) % 0.2 12 dk 50-56°C HP %1.0+ PA % 0.08 8 saat 20°C HP %7.5 + PA % 0.23 180 dk HP %8.3 + PA % 7 25°C Glut % 1.12 + Phenol/phenate %1.93 12 saat Glut % 3.4 + Isopropanol % 26 - 20° C FDA, Eylül, 2006
Orto-fitalaldehit (OPA) % 0.55 Hidrojen peroksit* % 7.5 YÜKSEK DÜZEY DEZENFEKTANLAR KONSANTRASYON Gluteraldehit % > 2.0 Orto-fitalaldehit (OPA) % 0.55 Hidrojen peroksit* % 7.5 Hidrojen peroksit + perasetik asit* %1.0 / % 0.08 Hidrojen peroksit + perasetik asit * % 7.5 / % 0.23 Hipoklorit (serbest klorin)* 650-675 ppm Gluteraldehit + fenol/fenat** % 1.21 / % 1.93 Glukoprotamin % 4 *kozmetik ve fonksiyonel hasar yapabilir **etkinlik doğrulanmamıştır Glukoprotamin: avrupa’da ydd onayı
Avantajları Dezavantajları Gluteraldehit Avantajları Metaller üzerinde korozyon yapmaz Organik materyal varlığında etkili Birçok madde ile uyumlu Sterlizasyon için 10 saat gerekli Dezavantajları Mukoza ve cilt üzerine çok irritan Sulandırıldıktan sonra raf yarı ömrü kısa (formülasyon durumuna göre 14-30 gün) Pahalı Tekrar kullanılan solüsyonlarda konsantrasyonu monitörize edilmelidir Kullanım öncesine aktivasyon, kullanım sonrası da inaktivasyon gereklidir Use them only as a last resort and then under trained supervision in a well-ventilated setting and with appropriate personal protective equipment. Use them only as a last resort and then under trained supervision in a well-ventilated setting and with appropriate personal protective equipment 24
ORTA DÜZEY DEZENFEKTANLAR Konsantrasyon Etil-izopropil alkol %70 Fenol bileşikleri % 0,4-5 İyot 50-150 ppm Hipoklorit 1000-5000 ppm DÜŞÜK DÜZEY DEZENFEKTANLAR Konsantrasyon Etil veya izopropil alkol % 70-90 Klorin 100ppm (1:500 dilüsyon) Fenolik Firma önerisi İyodofor Kuaterner amonyum UD= Üretici firma önerilerine uyulmalıdır Temas süresi > 1 dak
DEZENFEKTAN SEÇİMİNDE DİKKATE ALINMASI GEREKENLER Etkinlik Zararsızlık Kullanıcıya / hastaya Çevreye Alet uyumu Stabilite Mükerrer kullanabilme ve bunun süresi Kullanım kolaylığı Maliyet
DEZENFEKTAN KULLANIMINDA GENEL KURALLAR Doğru sulandırımda en iyi etki (kılavuz ve üretici firma önerilerine dikkat) Kullanım sırasında kimyasal sterilizan-dezenfektan seyrelmesi olur MEC takibi için test bantları kullanılmalı Çoğu aynı gün içinde kullanılmalı Daima temiz ve ayrı bir kap içinde temiz su ile karıştırılmalı Personel koruyucu ekipman daima ve uygun olarak kullanılmalı Mec:Minimum Etkili Kimyasal Sterilizan Konsantrasyonu
Daima temiz ve ayrı bir kap içinde temiz su ile karıştırılmalıdır Genel kurallar Dezenfektan doğru sulandırımlarda en iyi çalışırlar. Kılavuz ve üretici firma önerilerini dikkate alın Dilüe edildikten sonra hızla inaktive olurlar. Çoğu aynı gün içinde kullanılmalıdır. Daima temiz ve ayrı bir kap içinde temiz su ile karıştırılmalıdır Personel koruyucu ekipman daima ve uygun olarak kullanılmalıdır
Her ünite için dezenfektan değil Öneriler Her ünite için dezenfektan değil Her seviye için hastane genelinde dezenfektan alınmalıdır Hizmet içi eğitimler verilmelidir Uygun ortamlar sağlanmalıdır Yapılan her işlem mutlaka kayıt altına alınmalıdır
Önemli noktalar Kritik veya yarı kritik gereçlerin dezenfeksiyonunda asla düşük düzey dezenfektanları kullanmayınız Yüksek düzey dezenfektanları çevre temizliği veya kritik olmayan gereçlerin dezenfeksiyonunda kullanmayınız Önerilen konsantrasyonlarda ve önerilen temas süresinde kullanınız Çok yüksek konsantrasyondaki dezenfektan bazen mikrobisidal olmayıp kullanıcı için toksik olabilir Her zaman güvenlik önlemlerini alınız
Klor Ürün Kullanım Dilüsyon Klorin miktarı Çamaşır suyu (% 5 sodyum hipoklorit 50 000 ppm) Kan dökülmesi 1 ölçek ÇS 9 ölçek su % 0.5 5000 ppm Yüzey temizliği 50 ölçek su % 0.1 1000 ppm Gıda yüzeyleri 200 ölçek su % 0.025 200 ppm Alet temizliği (prion) 1 ölçek su Dilüe etmeden % 2.5 20 000 ppm % 5- 50 000 ppm
STERİLİZASYON YAPMADAN TEMİZLİK YAPABİLİRSİNİZ TEMİZLİK YAPMADAN STERİLİZASYON YAPAMAZSINIZ Kem alet ile kemalat olmaz aksak enstrümanla mükemmellik yakalanmaz 32
Enfeksiyon kontrolü ellerimizde başlar