Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon Uzm. Feriha Başoğlu Yoldaşlar.

... konulu sunumlar: "Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon Uzm. Feriha Başoğlu Yoldaşlar."— Sunum transkripti:

1 Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon Uzm. Feriha Başoğlu Yoldaşlar

2

3 Dekontaminasyon: Nesnelerden veya canlı dokulardan patojen mikroorganizmaların temizlik, dezenfeksiyon veya antiseptiklerle uzaklaştırılması işlemidir. Dezenfeksiyon : Cansız maddeler üzerinde bulunan patojen m.o. ların ortadan kaldırılmasıdır. Ortam steril olmaz. Bakteri sporları dezenfeksiyon düzeyine göre azalır. Sterilizasyon: Dirençli bakteri sporları dahil olmak üzere cansız maddeler üzerinde bulunan m.o. ların bütün formlarının ortadan kaldırılması işlemidir. Asepsi: Bir ortamın m.o.larla kontaminasyonunu önlemek için yapılan işlemlere denir. Antisepsi: Canlı bir dokunun kimyasal maddeler kullanılarak m.o.lardan temizlenme işlemidir. TANIMLAR

4  Fiziksel yöntemler (ısı, filtrasyon, radyasyon…)  Kimyasallar (dezenfektanlar, antiseptikler)  Genel olarak fiziksel yöntemler başlıca sterilizasyon, kimyasal yöntemler ise daha çok dezenfeksiyon amacıyla kullanılmaktadır. Bununla birlikte bazı kimyasallar sterilizasyon için kullanılabilmektedir. Bunlara “kemosterilan” madde denilmektedir. DEZENFEKS İ YON VE STER İ L İ ZASYON YÖNTEMLER İ

5 DEZENFEKTAN MADDELER İ NDE ARANAN GENEL ÖZELL İ KLER o Etkinlik o Zararsızlık o Kullanıcıya / hastaya o Çevreye o Alet uyumu o Stabilite o Mükerrer kullanabilme ve bunun süresi o Kullanım kolaylığı o Maliyet

6 DEZENFEKTAN MADDELER İ N ETK İ LER İ VE DEZENFEKTAN TÜRLER İ  Bakteri membranının fonksiyonunu bozanlar (fenoller,sentetik deterjanlar vb.)  Proteinleri denatüre edenler(asitler,alkaliler ve türevleri)  Enzim aktivitesini bozanlar(ağır metaller,tuzlar,formaldehit vb.)  Nükleer sistemi bozanlar(boyalar)

7 DEZENFEKS İ YON YÖNTEMLER İ VE DEZENFEKTAN SEÇ İ M İ NDE PRENS İ PLER  Kritik  Yarı kritik  Kritik olmayan Tıbbi malzemelerin vücut dokularıyla ilişkilerini esas alarak sınıflandırılması Spaulding tarafından yapılmış ve bu sınıflandırmaya göre tıbbi malzemeleri;

8 Kritik aletler: Steril dokulara veya damar sistemine giren aletler (cerrahi aletler, kardiyak ve üriner kateterler, implantlar, vb.) kritik grubu oluşturur. İnfeksiyon oluşturma riskleri çok yüksek olduğundan bunların steril edilmeleri şarttır. Yarı-Kritik aletler: Mukozalar ve bütünlüğü bozulmuş (sağlam olmayan) ciltle temas eden malzemeler (endoskoplar, laringoskop bladeleri, ventilatör ve anestezi devreleri, vb.) yarı kritik grupta yer alır. Steril olmaları ideal olmakla birlikte yüksek düzey dezenfeksiyon bunlar için yeterli kabul edilir. Kritik olmayan alet ve yüzeyler: Sağlam deri mikroplar için etkin bir bariyer olduğundan yalnızca sağlam ciltle temas eden malzemeler (sürgüler, yerler, duvarlar, mobilyalar, tansiyon aleti, vb.) kritik olmayan gruba girerler. Bunlar için temizlik veya orta/düşük düzey bir dezenfeksiyon yeterlidir.

9

10 Yüksek düzey dezenfeksiyon: Sporosit özelliğe sahip kimyasallarla sterilizasyon için gerekenden daha kısa sürede sağlanan dezenfeksiyon şeklidir. Sporlu bakterilere kısmen, diğer mikroorganizmalara tam olarak etkilidir. Orta düzey dezenfeksiyon: Bakteri sporlarına etki göstermeyen, fakat mikobakterileri ve diğer mikroorganizmaları ortadan kaldırabilen dezenfeksiyon şeklidir. Düşük düzey dezenfeksiyon : Mikobakteri ve zarfsız virüsler dışındaki vejetatif bakteriler etkilenebilmektedir. Dezenfeksiyon Düzeylerine Göre Kullanılan Dezenfektan Maddeler

11

12

13

14 DEZENFEKS İ YON-STER İ L İ ZASYONU ETK İ LEYEN FAKTÖRLER  M.o’lara bağlı faktörler (tipi,sayısı,doğal direnci, lokalizasyonu)  Dezenfektanın gücü, yoğunluğu, temas süresi,  Ortamın fizik-kimya özellikleri (ısı, pH, organik-inorganik maddeler…),  Biyofilm varlığı  Malzeme ve yüzeylerin özelliği gibi pek çok faktör dezenfeksiyon/sterilizasyon işlemlerini etkiler.

15 Sterilizasyon Yöntemleri I-ISI İLE STERİLİZASYON 1-Kuru sıcak hava 2-Kızıl dereceye kadar ısıtma veya yakma 3-Alevden geçirme 4-Nemli ısı A-Sıcak su Kaynatma Tindalizasyon B-Buharlı ısı Basınçlı buhar Basınçsız buhar II-SÜZME (FİLTRASYON) İLE STERİLİZASYON III-KİMYASAL MADDELERLE STERİLİZASYON 1- Kimyasal gazlarla 2- Kimyasal sıvılarla IV-RADYASYON (IŞINLAMA) İLE STERİLİZASYON UV,X ve gama ışınları

16

17 I-ISI İ LE STER İ L İ ZASYON Güvenlik, etkinlik, zararsızlık, kolay kullanım ve ekonomik açıdan üstün özellikleriyle ısı en sık kullanılan mikrop öldürme yöntemidir. Belirli sıcaklıklar üzerinde proteinler pıhtılaşmaya başladığından mikroplar ölmeye başlarlar. Sıvı veya buhar halindeki nemli ısı kuru ısıya göre çok daha yüksek enerji taşır ve ısısını kolay iletir. Isı tüm mikroorganizmalara etkilidir. Ancak direnç farkları bulunmaktadır. Etkinlik ısı derecesi, ısının dağılımı, temas süresi, mikrop cinsi ve yoğunluğu, ortam özelliklerine (organik, inorganik maddeler, pH,…) göre değişebilmektedir. Yüksek ısı ile sterilizasyon 4 grup altında toplanır. A-Kuru ısı ile sterilizasyon B-Kızıl dereceye kadar ısıtma ve yakma C-Alevden geçirme D-Nemli ısı ile sterilizasyon

18 A-Kuru ısı ile sterilizasyon  Bu amaçla pastör fırını adı verilen kuru sıcak hava sterilizasyon cihazı kullanılır.  Kuru sıcak ısı ile cam ve metalden yapılmış malzemeler ve buna benzer yüksek ısıda bozulmayacak maddeler steril edilir.  160 0 C'de 2-2.5 saat, 170 0 C'de 1 saat tutularak da uygulanır.

19 B-Kızıl Dereceye Kadar Isıtma Ve Yakma Genellikle öze denilen mikrobiyoloji laboratuvarında kullanılan ekim aletlerinin sterilizasyonunda kullanılan bir yöntemdir. C-Alevden geçirme Cam kapların ağızları veya cam aletler alevden geçirmek suretiyle üzerlerinde bulunan mikroorganizmalardan arındırılırlar.

20 D-Nemli ısı ile sterilizasyon Bu yöntemle kuru ısı ile steril edilemeyen, yani yüksek kuru ısıya dayanıksız malzemelerin sterilizasyonu yapılır. 1 – Sıcak su ile sterilizasyon - Kaynatma -Tindalizasyon 2 – Buharlı ısı ile sterilizasyon -Basıçlı buharla sterilizasyon -Basınçsız buharla sterilizasyon

21 1-Sıcak su ile sterilizasyon - Kaynatma: 100 o C de 5-10 dk kaynatma ile dezenfeksiyon, 30 dakika kaynatma ile sterilizasyon sağlanabilir. Musluk suyu kireçli olabileceğinden, damıtık su tercih edilmelidir. -Tindalizasyon : Yüksek ısıda bozulabilecek antijen, serum ve şeker solüsyonları gibi sıvı maddelerin, belirli ısı derecelerinde birkaç gün üst üste tutulması ile olur. Hidrolize olabilecek çözeltiler 80-100 o C’ de 30 dk bekletilir. Kan, serum gibi proteinli maddeler ile aşılar 56-60 o C’ de 60 dk bekletilir. İşlem 3 gün üst üste tekrarlanır ve her işlem arasında malzemeler 1 gece oda ısısında bekletilir

22 2 – Buharlı ısı ile sterilizasyon -Basınçlı buharla sterilizasyon: Otoklav denilen cihaz kullanılarak yapılır. 120 o C'de, 1 atmosfer basınç altında, içerisine konan malzemenin büyüklüğüne bağlı olarak 15-45 dakika sterilizasyon uygulanır. Kolay uygulanması, ucuz ve güvenilir bir yöntem olması nedeni ile çok sık kullanılan bir yöntem. Bu yöntemle genellikle kuru ısı ile sterilizasyon yapılamayan yüksek ısıya dayanıksız malzemeler, sıvı maddeler ve besiyerleri, ısıya dayanıklı plastik malzemeler, ameliyat giysileri, atılacak olan kültürler, kontamine materyaller, çeşitli cerrahi aletler vs. steril edilirler.

23 2 – Buharlı ısı ile sterilizasyon - Basınçsız buharla sterilizasyon: 100 o C ısıda, buharla doymuş bir ortamda, basınç olmaksızın, 30 dk tutulmakla yapılan sterilizasyondur. Bu amaçla kullanılan cihaza Koch kazanı adı verilir. Eğer bu cihaz yoksa otoklavlarda bu amaçla kullanılabilir. Otoklavın kapağı kapatıldıktan sonra vidaları sıkıştırılmaz. Bu sayede kapağın kenarından fazla buhar çıkacağı için, ortam buhara doyar, fakat basınç oluşmaz. 100 0 C'nin üzerindeki ısıda ve basınç altında bozulacak malzemelerin sterilizasyonunda kullanılır.

24 II-SÜZME (F İ LTRASYON) İ LE STER İ L İ ZASYON -Filtrasyon sıvı ve gazlardan (havadan) partikül ve mikroorganizmaları uzaklaştırmak için çok yaygın kullanılan fiziksel bir yöntemdir. -Mikrobiyolojide filtrelerin kullanım alanları; çözeltilerin ve havanın sterilizasyonu farklı büyüklükteki mikroorganizmaların birbirinden ayrılması toksin, antijen ve enzimlerin hücrelerden arındırılması çözeltilerin saflaştırılması

25 III-K İ MYASAL MADDELERLE STER İ L İ ZASYON Kimyasal maddeler değişik mekanizmalarla (hücre zarlarını bozarak, proteinlerini pıhtılaştırarak, enzimlerini ve çekirdek asitlerini tahrip ederek…) mikropları etkilerler. Kimyasal sterilizasyon için kullanılanlar etilen oksit, formaldehit, klor dioksit, hidrojen peroksit gaz plazma…

26 IV- RADYASYON (I Ş INLAMA) İ LE STER İ L İ ZASYON gama ve X ışınları : mikroorganizmalar üzerinde öldürücü etki yaparlar. endüstriyel olarak sterilizasyon ve dezenfeksiyon işlemlerinde (enjektör, kateter, eldiven gibi tek kullanımlık malzemelerin sterilizasyonunda, gıdaların muhafazasında, kozmetiklerin ve çeşitli sıvıların mikroorganizmalardan arındırılmasında…) geniş çapta kullanılmaktadır. Ultraviyole ışınları: Penetrasyonu zayıf olduğundan etkinliği ve kullanımı sınırlıdır. Yüzeylerin, sıvıların ve havanın dezenfeksiyonunda kullanılabilmektedir. Etkinlik dalga boyuna, doza, organik madde varlığına ve mikroorganizma tipine göre değişebilmektedir. Uzun süreli maruziyet cilt ve göz bozuklukları oluşturabilir.