MEDYA VE PROPAGANDA KURAMI

İÇİNDEKİLER Propaganda nedir? Noam Chomsky Medya ve Propaganda 5 Temel Süzgeç İmmediast Bildirgesi Modele Yöneltilen Eleştiriler

PROPAGANDA NEDİR? Bu güne kadar propagandanın 26 çeşit tanımı yapılmıştır. Propaganda: örgütlü inandırma etkinliği; çeşitli inandırıcı ya da ikna edici araçlarla fikirlerin ve değerlerin yayılması. “İnsan yaşantısını kapsayan; felsefi, dini, politik, ekonomik, töresel, sosyal, askeri veya hukuki alanlarda benimsenen fikir, düşünce ve kanaatleri insanlara aşılamak, kabul ettirmek, bu düşünce ve kanaat doğrultusunda onları sevk ve idare etmek maksadı ile uygun vasıtalarla, uygun ortamda girişilen; bilgi, zeka, tecrübe ve maharet isteyen ilmi bir faaliyettir.”

“Propaganda” terimi ilk kez 1622 yılında Roma Katolik Kilisesi tarafından olusturulan “Sacra Congretio de Propaganda Fide”, yani “İmanı-İtikadı Yayma Cemiyeti”nin kurulması ile tarihteki yerini almıstır. Kökeni itibariyle kelime Latince’den doğmuş, taze bir bitkinin filizlerinin yeni bitkiler üretmek için (bu yeni bitkiler kendi hayatlarını yaşamaya başlayacaklardır) toprağa dikilmesi anlamına gelen ‘propagare’ kelimesinden türetilerek oluşturulmuştur.

Noam CHOMSKY 1928 yılında Philedelpia’da Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Dilbilim, matematik ve felsefe eğitimi almıştır. Yaşayan en büyük entelektüellerden biri olarak kabul edilir.

Medya ve Propaganda Propaganda Modeli: Güç, sermaye, iktidar ve çıkar ilişkilerine dayanır. Halkın düşüncesinin kontrol altına alınması ve hükümetin uygulamalarına halkın rızasının alınması yönünde medyanın özelliklerinin açıklanması için kullanılır.

Propaganda modeline göre Medyanın toplumsal amacı, topluma ve devlete egemen olan ayrıcalıklı grupların ekonomik, toplumsal ve siyasal gündemlerini halka aşılamak ve bunları savunmaktır(!) Medya bu amaca; konuları seçme, ilgilenilecek olayları saptama, bu olayların hangi sınırlar içinde işleneceğini belirleme, bilgileri çeşitli süzgeçlerden geçirme, vurgu ve üsluba karar verme, tartışmaları kabul edilebilir ilkeler çerçevesinde tutma gibi çok çeşitli yöntemleri kullanarak yapar.

Noam Chomsky, toplum demokratikleştikçe insanları zor kullanarak yönlendirme imkanının azaldığından bahsetmektedir. Chomsky’e göre totaliter sistemlerde zor kullanılarak gerçekleştirilen şeyler, demokraside propaganda ile başarılmaktadır. Bu sebeple medyanın, eğitim sisteminin ve popüler kültürün, egemen güçlerin istekleri doğrultusunda, rızanın imalatı için çalışması gerekmektedir.

Totaliter Rejim & Demokrasi Totaliter veya askeri rejim olarak tanımlanan yönetimlerde, insanların kafalarının üstünde bir copu bekletip yoldan çıktıkları anda copu kafalarında parçalayarak insanlar kontrol altına alınabilir. Ancak, toplum daha özgür ve demokratik bir hale dönüşmüşse bu güç elden gider. Bu durumda da propaganda tekniklerine başvurulur. Buradan şu sonuç çıkar: Totaliter devlette cop neyse, demokraside propaganda odur.

Aradaki Farkı Bulunuz(?)

Medya topluma mı hizmet eder? Medya, belli büyük şirketlerin elinde, onlara bağımlı olduğu için “kamu çıkarlarına değil, devletin ve diğer şirketlerin çıkarına hizmet eder.” Medyanın devlete yönelik hizmeti; halkın düşüncesinin denetim altında tutulması ve rızasının alınmasıdır. Medya, elbette toplumsal bir amaca hizmet etmektedir ama farklı anlamda; insanların zihinlerini, hükümetlerine ve daha genel kapsamda toplumsal, ekonomik ve politik sistemin düzenlemelerine erdemli bir bağlılık gösterecek biçimde eğitmektir.

MEDYANIN ‘SÖZDE’ GÖREVİ Kitle iletişim araçları halk adına, halk için, gerçeği ve doğruyu aradığını, sunduğunu ve aktardığını her fırsatta belirterek yayın faaliyetlerini yerine getirmektedirler. Chomsky’e göre buna ancak “medya cahilleri” inanabilir.

Eleştirel medya, muhalif medya? Medya, muhalif veya eleştirel olabilir ancak bunu oyunun kurallarına göre yapar. “Medya, hükümet politikasını sorgular ve karşı çıkar, ama bunu devlet-şirket iktidarının gözünde ortak olan çıkarlarıyla belirlenen çerçeve içinde kalarak yapar.”

Entelektüellerin Konumu Bu noktada Chomsky, entelektüelleri gücün yönetimi altında olmakla eleştirir. Chomsky’e göre entelektüeller, kültürel hegemonyanın oluşturulmasında ve meşrulaştırılmasında önemli rol oynar. “Chomsky’nin batının liberal görüşünün ve bu görüşün güç ile olan ilişkisinin hipokrasisi için kullandığı terim ‘özgürlük altında beyin yıkamadır” (Klaehn, 2002, s. 169-173).

Aynı nokta, egemen güçlerin tahakkümlerini inceleyen en önemli kuramlardan biri olan Gramsci’nin Hegemonya Kuramında da görülür. Gramsci’ye göre hegemonya, yalnızca yönetenlerin zor kullanması ile değil, önderlik etmeleri ve yönetilenlerin rızalarını kazanmaları ile gerçekleşir. Hegemonya, gücün ve rızanın birleşimidir; sınıf çatışmasına bir denge getirir ve sendika gibi kurumlar ile yönetilen sınıfların muhalefetini sistemin sınırları içerisinde tutar (Hall, S., çev., 2005a). Hegemonya “belli oluşumların tahakkümlerinin zorla değil, kültürel önderlikle sağlandığını” iddia etmektedir. Dolayısıyla hegemonya, toplumun rızasının kazanılmasını da içermektedir (Hall, S., çev., 2005b).

Demokrasi Anlayışı Halk, yönetimden tamamen men edilmiştir; bilgi sıkı sıkıya ve kati suretle kontrol altında tutulur. Böyle bir demokrasi anlayışı tuhaf görünse de yürürlükte olan hâkim demokrasi anlayışı budur.

«Şaşkın Sürü» Lippmann, doğru işleyen bir demokraside birbirinden farklı sınıflar olduğunu iddia eder ve İki tür sınıf öne sürer: Kamuyu ilgilendiren konularda aktif rol alması gereken seçilmişler sınıfı; politik, ekonomik ve ideolojik sistemlerdeki işleri yürüten, icra eden kararlar alan ve analiz yapan insanlardan oluşur. Bunlar, nüfusun küçük bir kısmını kapsar ve sürekli ötekilerle ilgili olarak ne yapılması gerektiğini tartışırlar. Küçük grubun dışında kalan ötekilerse, Lippmann’ın “şaşkın sürü” olarak tanımladığı büyük çoğunluktan oluşur.

Rızanın İmalatı Şaşkın sürünün kendini ilgilendiren konularda söz sahibi olmaya çalışması sorun yaratır. Bundan dolayı şaşkın sürünün evcilleştirilmesi gerekir. İşte bu noktada demokrasi sanatında yeni bir devrim olan ‘Rızanın İmalatı’ devreye girer. Bu noktadaki 2. önemli kavram kanımca ‘demokrasi krizi’ kavramıdır. Halkın rutin dışına çıkmasıdır ve rutin dışına çıkan halkın tekrar kayıtsız, itaatkar ve pasifist durumuna dönmesi şarttır.

Halkla İlişkiler Halkla ilişkiler endüstrisinin amacı, halkın aklını denetlemektir. İyi bir propagandanın püf noktası, hiç kimsenin karşı olamayacağı ve herkesin kendini feda edebileceği bir slogan yaratmaktır. Demokrasi; toplumun, sahibi olan efendilerinin hizmetinde çalışmak üzere eğitildiği bir sistem olmalıdır.

Propaganda Modeli’nin 5 Temel Süzgeci 1. Süzgeç Kitle medyasının büyüklüğü, mülkiyeti ve kâr yönelimi: Egemen medya şirketleri çok büyük işletmelerdir; mülk sahiplerinin ve piyasa ile kâr amacı güden diğer güçlerin kesin kısıtlamalarına tabi olan çok zengin kişiler veya yöneticiler tarafından kontrol edilirler; bu şirketler, öbür büyük şirketler, bankalar ve hükümetle de sıkı sıkıya kenetlenmişlerdir ve bunların hepsiyle ortak çıkarları vardır.

2. Süzgeç: İş Yapmak İçin Reklamcılık Ruhsatı Reklamcılar medya kuruluşlarının en büyük maddi kaynağıdır. Reklam verenler medyaya destek sağlamaktadır ve bunun karşılığında da bir anlamda medyayı denetleyen patron konumuna yerleşmektedir. Medya kuruluşları başarılı olmak ve varlığını devam ettirmek istiyorsa reklamcıların taleplerini karşılamak zorundadır. Bu sebeple medya, reklam verenlerin aleyhinde yayın yapamaz ve programlarını onlara göre düzenler. Ayrıca medya, aynı sebeple reytingini de yüksek tutmak zorundadır. Dolayısıyla da, kültürel - belgesel programlar yerine popüler ve ticari yapımları tercih eder.

3. Süzgeç: Kitle Medyasının Haber Kaynakları Medya kuruluşlarının güvenilir ve objektif görünmeye ihtiyaçları vardır. Bu sebeple de uzman görüşlerine ve resmi haber kaynaklarına ihtiyaç duyarlar. Hükümet ve iş çevreleri resmi haber kaynaklarıdır ve bu güçlerini korumak için gazetecilerin işlerini kolaylaştırırlar; basın toplantıları düzenlerler, fotoğraf çekimine izin verirler ve basın bildirileri hazırlarlar. Bu durum da, medya kuruluşu için haber masrafını azaltır. Dolayısıyla da medya, haber kaynaklarını incitmemek için bazı konularda eleştiriden kaçınır, haber kaynakları da bu güçlerini medyayı denetlemekte kullanır. Medyada yer alan uzmanlar belirli isimlerdir ve tercih edilen görüşe ters bir şey söylemeyecekleri önceden bilinir.

4. Süzgeç Tepki üretimi ve yaptırımcı kurumlar: Tepki üretimi, medyada yapılan bir açıklama veya programa karşı gösterilen olumsuz tepkileri kapsar. Tepki üretimi güçle ilgili bir meseledir. Güçlüler, kendi dayandıkları tabana medyayı şikayet ederek, yine şikayet işlevi gören kurumsal reklamlar üreterek ve medyaya saldırmak üzere tasarlanmış sağ kanat izleme ya da düşünce kuruluşlarının operasyonlarını destekleyerek, medya üzerinde dolaylı olarak etkili olabilirler.

Tepki üreticileri birbirinin gücüne güç katar ve siyasi otoritenin haber yönetimi faaliyetlerindeki komutasını pekiştirirler. Hükümet, sürekli medyaya saldıran, onu tehdit eden,düzelten ve resmi çizgiden muhtemel sapmaları önleyen büyük bir tehdit üreticisidir.

5. Süzgeç: Bir Denetim Mekanizması Olarak Anti-Komünizm Sovyet, Çin ve Küba devrimleri Batı’da büyük bir travma yaratmıştır ve sisteme bir tehdit olarak algılanmıştır. Bu noktada anti-komünizm ideolojisi, toplumu düşmana karşı seferber eden bir nitelik kazanmıştır. Bu kavram oldukça muğlak olduğu için mülkiyetin veya hükümetin çıkarlarını tehdit eden her şey komünistlikle ya da yeterince anti-komünist olmamakla suçlanmış, istenmeyen düşüncelere komünist yakıştırması yapılmıştır ve bu durum medyanın haber tercihlerini ve yorumlarını etkilemiştir.

Bu süzgeçler, hangi haberlerin basılarak kitlelere ulaştırıldığını, haberin sunuluş şekillerini ve muhaliflerin marjinalleştirilmesini sağlamak adına eşik bekçileri tarafından kullanılan araçlarıdır. Bu süzgeçler, propaganda modelinin işlemesini sağlar. Neyin haber değeri taşıdığı, haberlerin hangi mecrada nasıl sunulduğu belirlenir. Haberler haber olarak sunulmadan önce belli süzgeçlerden geçer ve bundan sonra haber niteliği alır. Bu durum kitlelerin doğru ve kaliteli bilgi veya haber almaları önünde ciddi engeller oluşturmaktadır.

Hiç Düşündünüz mü? Kararlarımızı etkileyen, bize gerekli enformasyonu sağlamakla yükümlü olduğu söylenen medya, aslında tarafsız değilse ve bize gerçeği söylemiyorsa; biz her gün televizyon izlerken ya da gazete okurken bize belirli bir ideolojiyi ya da yaşam tarzını empoze eden sistemli bir propagandaya maruz kalıyorsak; gerçek öneme sahip haberler bize ulaşamıyorsa ve biz yalnızca öğrenmemize izin verilenleri öğreniyorsak; dahası, bütün bu olan bitenin içinde sıkışıp kaldığımız sistemin farkında bile değilsek, demokrasideki özgür bireyden ve bağımsız seçimlerden ne kadar söz edilebilir?

Ben Bana Verilenim!

Immediast Bildirgesi (1991) “Medyayı nasıl kendi gücüyle hareketsiz hale getirebiliriz?” sorusuna yanıt arayan bildirge, bağımsız ve alternatif medyanın oluşması için çeşitli önerilerde bulunmaktadır. İmmediasm, medyanın büyüsünden kamunun kurtarılmasını, ticari medyanın yerini kamu medyasının almasını amaçlar. İmmediasm, medyanın tutsak dinleyicileri tarafından ele geçirilmesidir. Bu da ancak ticari medyanın yok olmasıyla mümkündür.

İmmediast yaklaşımın özellikleri Karşı ticari medyanın üretilmesi-güçlendirilmesi, Şirket-Devlet’in medya denetimini belgelemek. Akıl denetimi, davranış değiştirme ve imaj yaratımı yöntemlerini teşhir etmek, Aldatıcı, bilgisizlendirici etkisine karşı bağışıklık veren araç,ve yöntemleri tartışmak, üretmek. Kamunun medya okuryazarlığını arttırmak. Kültürel anlatımlar, şebeke çalışması, eğitim ve direnişi yaratmak, Radyo-TV yayınlarında kamu egemenliğini ilan etmek Tüm kamu alanlarını hükümet, şirket ve iş dünyasının mesajlarından kurtarmak, Tüm ticari yayın medyasının halka devri ve halk üretim kütüphanelerinin yaratılması, Demokratik halk kitle iletişim araçlarının ve medya ağının ortaya çıkışı.

Modele İlişkin Eleştiriler Model bir komplo teorisi olarak algılanmıştır. Medya profesyonelliğinin ve nesnelliğin göz ardı edildiği bildirilmiştir. Sürekli muhalefeti ve direnişi açıklamada yetersiz kaldığı belirtilmiştir. Model’in aşırı mekanik ve işlevselci olduğu; mekanı, muhalefeti ve etkileşim olgularını göz ardı etmesi eleştirilmiştir.

Kaynaklar CHOMSKY, Noam. Medya Gerçeği, Everest yay. İstanbul 2012 KALÇIK Tuba. Televizyonda Siyasal Propaganda ve AKP, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniv. 2007. YAMAN Ömer Miraç. Bir İktidar Aracı Olarak Propaganda, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniv. 2007. Dr. Richard Paul and Dr. Linda Elder , Çeviren: Merih Bektaş Fidan, Medyadaki Önyargı ve Propaganda Nasıl Saptanır? , Eleştirel Düşünme Kurumu. MURATOĞLU, Bahar. Bir Demokrasi Masalı: Özgür Birey, Bağımsız Medya, PiVOLKA, Aralık 2011, Sayı: 20, Yıl: 6, Marmara Üniv.

Dinlediğiniz İçin Teşekkürler