BULAŞICI OLMAYAN HASTALIKLAR VE PROGRAMLAR ŞUBESİ YAŞLILIK VE BESLENME BULAŞICI OLMAYAN HASTALIKLAR VE PROGRAMLAR ŞUBESİ DİYETİSYEN SUNA YABAR

“Yaşlılık bir ayrıcalık,sosyal bir başarı ve bir meydan okumadır.”

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 65 yaş ve üzeri bireyleri “yaşlı” olarak tanımlanmaktadır. 65-74 yaş arası “geç yetişkinlik” 75-84 yaş arası “yaşlılık “ 85 yaş ve üzeri “ileri yaşlılık” olarak sınıflandırmıştır

YAŞLILIK NEDİR? Anne karnında başlayarak yaşamın sonlanmasına kadar devam eden doğal bir süreçtir. Hücrelerin, dokuların ve organizmaların zamana bağlı olarak, hastalık söz konusu olmaksızın ortaya çıkan yapı ve fizyolojik işlev değişikliğidir.

Biyolojik Yaşlanma:Tüm yaşam boyu süren bir olgudur. Fizyolojik Yaşlanma:Biyolojik yaşlanmaya bağlı olarak organlarda olan değişikliklerdir Duygusal Yaşlanma:Kişinin kendisini yaşlı h.hissetmesine bağlı olarak yaşam görüşü ve y yaşam şeklinin değişmesi

Fonksiyonel Yaşlanması: Aynı yaşta olan bireylerle karşılaştırıldığında toplum içinde fonksiyonların devam ettirilememesi Sosyal Yaşlanma: Modern tanımda kişinin aktif çalçalışma dönemini tamamlayarak,sosyal güvence sisteminin katkısıyla yaşadığı dönemin adıdır.

YAŞLI NÜFUSUN GENEL NÜFUS İÇİNDEKİ PAYI 1950 2000 2050 Dünya 5.2 6.9 16.4 Gelişmiş ülkeler 7.9 14.4 25.9 Az gelişmiş ülkeler 3.9 5.1 15.0 Avrupa 8.2 14.7 27.6 Türkiye 3.3 5.7 18.7 Kaynak : UnitedNations, (1999)

TÜRKİYE İSTATİSLİK KURUMU İZMİR VERİLERİ(2012) 65+NÜFUS ERKEK KADIN TOPLAM NÜFUSA ORANI (% OLARAK ) 253.101 304.662 557.763 14 65 ve üzeri toplam yaşlı nüfusu en az olan ilçe BEYDAĞ’dır. 65+ yaşlı nüfusta en az erkek popülasyon BEYDAĞ, enaz kadın populasyon KARABURUN ilçelerindedir Kadın ve erkek toplam nüfusta en yaşlı ilçe KONAK ‘tır. 65 + nüfusun o bölgedeki toplam nüfusa oranı en fazla olan ilçeler KARABURUN , DİKİLİ VE BAYRAKLI ‘dır.

YAŞLIDA FİZİKSEL DEĞİŞİKLİKLER Vücut ağırlığı azalır ( 80 yaşta belirgin) Yağsız doku miktarı azalır,yağ dokusu artar Kemiklerde kalsiyum miktarı azalır, düşme ve kırılma artar Eklem esnekliği azalır Eklem hareketleri azalır Vücuttaki su yüzdesi %60’dan %50’ye düşer

YAŞLIDA ORGAN FONKSİYONLARINDAKİ DEĞİŞİKLİKLER Tat ve koku duygusu azalır Tükürük salgısı azalır Ağız ve diş problemleri ortaya çıkar Yutma güçleşir Sindirim,sinir ve bağışıklık sistem fonksiyonları azalır Bazal metabolizma hızı yavaşlar

YAŞLIDA ENERJİ İHTİYACI Vücudun enerji ihtiyacı azalır. Sağlıklı ve fiziksel aktivitesi olan yaşlılarda günlük enerji ; Beden ağırlığı (kilogram) x 30 kalori hesaplanır Günlük alınan enerjinin 1500 kalorinin altına düşmemesi gerekir

BESİN GRUPLARI PROTEİN : Yaşla birlikte azalan bağışıklık sistemi fonksiyonları da göz önüne alındığında, beden ağırlığının kilosu başına 1 gram protein günlük gereksinimi karşılayabilir. Buna göre 70 kg. ağırlığındaki bir bireyin günlük protein gereksinmesi : 70 X 1 = 70 gramdır.

KARBONHİDRAT :Günlük alınan enerjinin yaklaşık % 60’ı karbonhidratlardan karşılanmalıdır. Ancak gereksinimden fazla alınan karbonhidrat yağa çevrilerek şişmanlığa neden olur. Karbonhidrat gereksinimi tahıllar, kepeği ayrılmamış tahıl unları, sebze ve meyvelerden karşılanmalıdır.

YAĞLAR : Günlük alınan enerjinin % 25’i yağlardan sağlanmalıdır. Hastalık nedeni ile herhangi bir kısıtlama yoksa, günlük yağ olarak tüketilmesi gereken miktar yaklaşık 35-40 gramdır.Bu miktarın yarısının bitkisel sıvı yağlardan, yarısının da zeytinyağından sağlanması uygundur.

OMEGA 3 YAĞLARI : •Kan yağlarını ve damarlarda plak birikimini azaltarak kalp ve damar sağlığını korur •Kanın pıhtılaşmasını önler •Eklemlerdeki iltihaplanmaları engeller •Bağışıklık sistemini güçlendirir Kaynakları : Balık ve deniz ürünleri Yeşil yapraklı sebzeler özellikle semizotu Fındık, ceviz Keten tohumu yağı

YAŞLILARDA VİTAMİNLER VE MİNERALLER : Yaşlılık döneminde enerji gereksinmesinin azalması, Vücut direncinin azalması, Hareket kısıtlılığı, Kronik hastalıkların görülme sıklığının artması VİTAMİN VE MİNERALLERE OLAN GEREKSİNİM ARTAR

SU Sıcak havalarda, fazla fiziksel aktivite yapıldığında su tüketim miktarı artırılmalıdır. Yaşlılık döneminde günde en az 8-10 bardak (1500 mililitre) su tüketilmelidir

POSA : Bitkisel besinlerin vücutta sindirilemeyen bölümleridir. Yaşlılıktaki önemi : •Barsak hareketlerini artırarak kabızlığı önler •Kan şekerini düzenleyerek şeker hastalığından korur •Kan kolesterolünü düşürerek kalp-damar hastalıklarını önler •Şişmanlığı önler •Barsak kanserinden korur

Günlük 25-30 gram posa tüketimi yeterlidir. Sebze ve meyve tüketiminin artırılması, kurubaklagil ve kepekli tahıl ürünlerinin tüketimi(yulaf, çavdar, bulgur, kepekli ekmek) ile bu miktar sağlanabilir.

YAŞLILARDA FİZİKSEL AKTİVİTE VE SAĞLIK Yaşlılık döneminde fiziksel aktivite daha kaliteli bir yaşamı sağlar. Düzenli fiziksel aktivite; • Bazı kronik hastalıkların başlamasını geciktirir ve önler • Kalp-damar fonksiyonlarını düzeltir • İnsüline bağımlı olmayan diyabet riskini azaltır • Yüksek tansiyon riskini azaltır • Kan basıncını, kan şekerini, kan kolesterolünü düşürür • Düşme ve kırık riskini azaltır • Ruh sağlığını korur, geliştirir • Vücut ağırlığını dengede tutar

YAŞLILIKTA SIK GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI VE HASTALIKLAR İÇİN YAŞAM TARZI DEĞİŞİKLİKLERİ VE BESLENME ÖNERİLERİ

YÜKSEK TANSİYON Ağırlık denetimi -uygun kiloya ulaşılması Tuz tüketiminin ve sodyumdan zengin besinlerin (turşu ve salamuralar, hazır pastalar) sınırlanması Besinlerle yeterli kalsiyum ve potasyum alımı Düzenli egzersiz Sigara içilmemesi

KEMİK YOĞUNLUĞUNDA AZALMA( OSTEOPOROZ) •Besinlerle ve destekleyici ilavelerle kalsiyum ve D vitamini alımının artırılması •Düzenli egzersiz

Yeşil yapraklı sebzeler, kırmızı ve turuncu renkli meyveler, balık ve YÜKSEK KAN KOLESTEROLÜ, YÜKSEK KAN YAĞLARI, KALP-DAMAR HASTALIKLARI Margarin, tereyağ, kuyruk yağı gibi katı yağların ve sakatatların tüketilmemesi Yeşil yapraklı sebzeler, kırmızı ve turuncu renkli meyveler, balık ve Kurubaklagillerin tüketiminin artırılması Tuz ve sodyumdan zengin besinlerin(turşu ve salamuralar, hazır pastalar) alımının kısıtlanması Uygun kilonun korunması Düzenli egzersiz Sigara içilmemesi

KANSERLER •Diyetteki yağ miktarının azaltılması •Posa tüketiminin artırılması •Bağışıklığı artırıcı vitamin ve minerallerden (A, C,E vitamini, selenyum)ve fitokimyasallardan zengin besinlerin tüketiminin artırılması •Katkı maddesi içeren, özellikle hazır besinlerin(hazır çorba, et suyu, boyalı besinler) tüketiminin kısıtlanması •Sigara ve alkol tüketilmemesi

DİYABET Ağırlık denetimi-uygun kiloya ulaşılması Düzenli egzersiz Sigara ve alkol tüketilmemesi Kurubaklagiller, kepeği ayrılmamış tahıllar, sebze ve meyveler gibi posadan zengin besinler tüketilmeli

KABIZLIK •Posa ve sıvı tüketiminin artırılması •Düzenli egzersiz

Yeterli enerji ve protein alımı Beyin fonksiyonlarını geliştiren vitamin ve minerallerden zengin besinlerin (yeşil yapraklı sebzeler, kırmızı ve turuncu renkli meyveler, balık)tüketiminin artırılması Beyin egzersizleri (rakam ezberleme, bilmece çözme vb.) Sigara ve alkol tüketilmemesi ZİHİNSEL YETERSİZLİK,HAFIZA KAYBI,BEYİN HASARLARI

BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ ZAYIFLIĞI/HASTALIKLARA KARŞI DİRENÇSİZLİK Protein alımının artırılması Balık, soya yağı, fındık, ceviz, badem, sebze ve meyve tüketiminin artırılması Düzenli egzersiz Sigara ve alkol tüketilmemesi

BESİN GRUPLARI VE BESLEYİCİ DEĞERLER Haftalık Önerilen Miktarı Kırmızı et(Kemiksiz) _Doymuş yağ ,kolesterol 250 gr Beyaz et(Kemiksiz) _ Yağ,doymuş yağ ve kolesterol az 1 kg Yumurta _ Yağ ve doymuş yağ az, kolesterol çok 4 adet Kuru baklagil _Yağ,doymuş yağ,kolesterol yok, posa içerir 150 gr

Süt –Yoğurt -Yağ ve kolesterol az 3 kg BESİN GRUPLARI VE BESLEYİCİ DEĞERLER Haftalık Önerilen Miktarı Süt –Yoğurt -Yağ ve kolesterol az 3 kg Yağlı peynirler -Yağ,doymuş yağ kolesterol çok - Yağsız peynir , -Yağ doymuş yağ,kolesterol Çökelek,diyet sütü çok az 140 gr

Haftalık önerilen miktar BESİN GRUPLARI VE BESLEYİCİ DEĞERLER Haftalık önerilen miktar SEBZE VE MEYVELER -C,A, ve bazı B vitaminlerinden zengin posalı maddeler var. 6 kg Yeşil yapraklılarda E vitamini de var TAHIL VE TÜREVLERİ -Enerji kaynağıdırlar. 1 kg Kepekli olanlar ve bulgur Ekmek ve B vitaminlerinden zengindir, 250 gr posalı maddeler var. diğerleri

YAĞ VE TATLILAR BESİN GRUPLARI VE BESLEYİCİ DEĞERLER Haftalık Önerilen Miktarı YAĞ VE TATLILAR Tereyağı -Doymuş yağ 0-5 gr Margarin -Doymuş yağ çok 0-5 gr Zeytin ve palmiye yağı -Tekli doymamış, E vitamini var 75 gr Bitkisel sıvı yağlar -Çoklu doymamış(n-6 grubu), kolesterol yok 75 gr Balık yağı -Çoklu doymamış (n-3 grubu), 20 gr A ve D vitaminlerinden zengin Tatlılar -Saf karbonhidrat 150gr pekmez( demir, kalsiyum, potasyum )

DİYET ÖNERİLERİ İştah azalması Yaşlı ile konuşarak hangi besinleri sevdiği hangilerini istemediği öğrenip sevilenlere diyette yer verilmelidir. Yemek listelerinde renk,kıvam,sıcak soğuk uyumu sağlanmalı,görünüm iştah açıcı olmalıdır. Hacimleri az,enerji ve besin ögelerinden yoğun yemeklere yer verilmelidir. Yemekler az miktarlarda,sık aralıkla verilmelidir.İlaçla olumsuz etkileşimi olan yiyecekler ve içecekten sakınılmalıdır.

2-Tat algılama yeteneğinde azalma DİYET ÖNERİLERİ 2-Tat algılama yeteneğinde azalma Yaşlının hangi tatları algılayamadığı öğrenilmeli, o tadı sağlayan besinin yoğunluğu attırılmalıdır. İstenmeyen tat vericilerden sakınılmalı yemeğe hoşa giden baharat eklenmelidir. İlaç bol su veya uygun bir içecekle birlikte alınmalıdır.

3-Tükrük azalması ağız kuruluğu DİYET ÖNERİLERİ 3-Tükrük azalması ağız kuruluğu Diyette sıvı,sulu sıcaklıkta pişmiş,yumuşak yemeklere yer verilmeli,kuru yiyeceklerden sakınılmalıdır. Aşırı baharatlanmış ve tuzlanmış yiyecekler sınırlanmalıdır. Yemekle birlikte uygun türde sıvı alınmalıdır. Ağız temizliğine dikkat edilmelidir.

4-Mide bulantısı DİYET ÖNERİLERİ Sindirimi kolay yiyecekler alınmalıdır. Yemekler az miktarlarda sık aralıklarla yenmelidir . Alınan yiyeceğin hacmi azaltılarak, enerji ve besin ögeleri yoğunluğu artırılmalıdır.örneğin bir kase sütlü tatlıya 1 yumurta eklenmesi hacmini değiştirmez fakat besin değerini yükseltir. Kızartılmış ekmek,kraker gibi yiyecekler bulantıyı azaltır. Yağda kızartılmış yiyeceklerden sakınılmalıdır. Sıcak yiyeceklerdeki aroma bulantıyı artırır,az miktarda soğuk içecek alınmalıdır.

Fiziksel aktivite artırılmalıdır. DİYET ÖNERİLERİ 4-Kabızlık Diyette posalı besinlere yer verilmelidir. Çiğ sebze ve meyve ile kurubaklagiller ve kepekli tahıl ürünleri artırılmalıdır. Yeterince sıvı alınmalıdır.Kayısı ve erik hoşafları ile ıhlamur gibi bir içecekle birlikte alınan marmeletlar kabızlığı önler. Fiziksel aktivite artırılmalıdır.

Sıvı kaybını önlemek için sıvı artırılmalıdır (ayran, su, açık çay ) DİYET ÖNERİLERİ 5-İshal Sıvı kaybını önlemek için sıvı artırılmalıdır (ayran, su, açık çay ) Yoğurt alımı artırılmalı,yemekler az yağlı pişirilmelidir. İshal diyeti verilmelidir (haşlanmış patates,pirinç lapası) Aşırı sıcak ve soğuk yiyecekler ve içeceklerden sakınılmalıdır.

Yiyecekler yavaş yenmeli,iyi çiğnenmelidir. DİYET ÖNERİLERİ 6-ŞİŞKİNLİK VE GAZ Gaz yapıcı kurubaklagiller gibi yiyeceklerden sakınılmalıdır. Yiyecekler yavaş yenmeli,iyi çiğnenmelidir. Çiğneme olanağı yoksa, yiyecekler püre ve besin değeri yüksek çorbalar olarak verilmelidir.

Beslenme ;az yağlı,az tuzlu,az miktarda olmalıdır. Yaşlılar, hayatı düzenli yaşamalıdır. Beslenme ;az yağlı,az tuzlu,az miktarda olmalıdır. Sigara ve alkol kullanılmamalıdır

YAŞLILARDA TEMEL BESLENME İLKELERİ Uygun vücut ağırlığı korunarak,şişmanlıktan kaçınılmalı, Her öğünde dengeli olarak dört besin (sebze-meyve,tahıllar,et,süt ve ürünleri) grubundan tüketilmelidir, Yağ tüketimi sınırlandırılmalı,katı yağ yerine sıvı yağ kullanılmalı, kırmızı et yerine beyaz et tercih edilmeli, Yemekler az tuzlu yada tuzsuz pişirilmelidir Her gün 3-5 porsiyon meyve sebze tüketilmeli, Haftada 2-3 kez kurubaklagil tüketilmeli Günde en az 8-10 bardak su tüketilmeli Süt ve süt ürünleri en az 2 su bardağı tüketilmeli,

“Genler silahı doldurur, yaşam tarzı tetiği çeker” D “Genler silahı doldurur, yaşam tarzı tetiği çeker” D.Elliot Joslin “Yaşam, her zaman iyi kağıtlarla oynanan bir oyun değildir.Önemli olan, kötü gelen eli iyi oynamaktır.” Robert L. Stevenson (1850-1894)

İnsan,ihtiyar olmaya karar verdiği gün ihtiyarlar jean Anouilh

TEŞEKKÜRLER