İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi, TRABZON Ormanların havza bazında bütünleşik yaklaşımla çok amaçlı planlanması” Prof. Dr. Emin Zeki BAŞKENT

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Sunuş 1.Ormanların havza bazında ekosistem tabanlı çok amaçlı planla 2.Orman fonksiyonları arasında toprak-su koruma fonksiyonu 3.DKaradeniz Bölgesi orman örtüsü-sel heyelan ilişkisi/nedenleri 4.Yapılması gerekenler

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB “HAVZA” kavramı Su kaynağının başladığı yer ile sonlandığı yer arasında kalan tüm alanı kapsamaktadır Havzalar, idari/politik bölümler yerine, doğal hidrolojik sınırlara dayanır ve su kaynakları ile eko-sistemlerin korunmasını ve sürdürülebilir kullanımını planlamak için uygun birimlerdir. Farklı sektörlerin ve kaynak kullanıcılarının bir arada düşünüldüğü, fırsat ve tehditlerin uzun vadeli değerlendirildiği ve bir alana yapılan müdahalelerin etkilerinin izlendiği alandır.

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB “HAVZA” kavramı

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Ormanların planlanması Silvikültürel müdahaleler (araçlar) Ormanın sunduğu değerler (amaçlar –talep edilenler) Ormanın yapı ve kuruluşu (orman ekosistemi) 1

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Optimizasyon 1990s Çok Amaçlı Yararlanma 1980s Simulasyon ? YÜ Müdahalelerin karmaşıklığı Amaçların Karmaşıklığı DÜDÜ YÜ 1960s Formüller Maksimum Odun Üretimi 2000s Karma Optimizasyon EkosistemTabanlı (ve Havza Bazında) Planlama Planlamanın Gelişimi Planlamanın Gelişimi

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Orman ekosisteminin, ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel değerlere göre tanımlandığı, İhtiyaç-beklentilerin paydaşların katılımıyla belirlendiği, Kaynakların ve biyoçeşitliliğin dökümünün yapıldığı, Konumsal veri tabanının kurulduğu, İşletme amaçları ve koruma hedeflerinin belirlendiği, Ulusal/uluslar arası ilkelere göre plan seçeneklerinin oluşturulduğu ve karar verme teknikleri ile amaçların eniyilendiği bir planlama yaklaşımıdır ETÇAP Nedir?

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB RekreasyonOdunSu & Toprak Biyoçeşitlilik Plan Plan 1 23 Karar destek sistemleri Max => 5WS0 + 46SF0 + 40MW0 WS0 + WS10 + WST10 <= 500 SF0 + SF10 <= 100 MW0 + MW10 <= 500 4

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Orman Değer/Fonksiyonları Ekonomik SağlıklıVerimliAdil Sürdürülebilir Sosyo- kültürel Ekolojik Biyoçeşitlilik

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Fonksiyonlara göre dağılım 2008 yılında; 1,451,047 ha alan KORUYUCU özelliği ile korumaya 0,613,626 ha alan su havzalarını korumaya 1,832,770 ha alan toprak korumaya

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB  Ormanların dal, yaprak, gövde ve kök gibi canlı öğeleri ile doğrudan, veya humus ve ölü örtüsü ile dolaylı yoldan toprağı tutarak sürüklenmesini önleme, heyelanlara mani olma, Toprak Koruma Fonksiyonu 2

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB  Kumul hareketlerini stabil hale getirme, intersepsiyon ve infiltrasyon yolu ile yağışların yüzeysel akışa geçmelerini önleme/geciktirme. Toprak Koruma Fonksiyonu

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB  Tepe, dal, gövde ve çatı katmanlarında rüzgar hızını kırarak, onun koparma ve taşıma gücünü azaltma ve toprak yüzeyini doğrudan yalamasını önleme Toprak Koruma Fonksiyonu

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB ÖLÇÜTGÖSTERGE Bitki Örtüsü (C) Kapalılık (3 Kapalı C=0.001, 2 Kapalı C=0.003, 1 Kapalı C=0.009) Erodobilite Faktörü (K) Toprağın toz, kum, kiloranı, permeabilitesi, organik madde miktarı, strüktürü Kil(Az)balçık (orta) kum (çok) K>0.05 duyarlı K>0.2 koruma Eğim (S) %58-%80 duyarlı Kil+Balçık  Üretim Kum  Duyarlı (şiddetli) >%80 koruma Yağmur Erozivite İndeksi (R) Yağmurun enerjisi, maksimum şiddeti. Yamaç Uzunluğu (L) Yüzeysel akışın başladığı yerden taşıntı materyalin birikme yaptığı noktaya olan uzaklık:az =211 Şiddetli Görsel Oyuntu, çizgi, parmak erozyon

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Toprak Koruma-Orman Formu

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Su Üretim/Koruma Fonksiyonu Ormanların yağışlardan yararlanmayı artırma,  su ekonomisini düzenleme ve sürekliliğini sağlama,  su taşkınlarını önleme,  dere, nehir, bent, baraj, su kanalı ve benzeri tesislerin dolmasını önleme gibi etkileriyle,  yine ormanların su miktar ve kalitesini yükseltme,  her çeşit olumsuz etkilere karşı su kaynak ve tesisini koruma

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB WP: Su Üretimi; BA: Göğüs Yüzeyi; e: Toplam Su Üretimi

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Kaliteli Su Üretimi S=Su verimi t=yaş

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB %80 in üzerinde eğime sahip %67si ormanlık alanla kaplı ( ha) %50si bozuk orman Ormanların >%80 koruma fonksiyonu Doğu Karadeniz Bölgesi

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Doğu Karadeniz Ormanları 1 3

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Ağaç Türleri Alan Dağılımı Ladin Sarıçam Yaprakllı Kayın Kızılağaç

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Yaş Sınıfları Dağılımı

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Kritik Ekosistemler : %26,4 SafMeşcere : %53,6 İbreli : %37,5 Yapraklı : %16,0 KarışıkMeş: %15,0 Seçme : % 3,8 Alt Ekosistemler Dağılımı

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB 25 Yanlış arazi kullanımı, Bitki örtüsü tahribatı, Plansız yerleşim, Bölgenin morfolojisi, Litolojik ve jeolojik özellikleri Bölgeye düşen yağışların şiddeti ve süresi (kuvvetli ve uzun süreli, 2400mm, 5dak>15-20mm) Sel, taşkın ve heyelan olaylarının ana nedenleri 3

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB 26 DKaradeniz Havzası en fazla ve şiddetli yağış alan bir yerdir. Vadilerin yamaç eğimi 60 o ’yi aşmaktadır. İklim ve yeryüzü şekli özellikleri bakımından Rize ili Doğu Karadeniz Bölümü içerisinde tipiktir. Deniz kıyılarındaki dar vadi ağızları dışında ova denilebilecek düzlükler bulunmamaktadır

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB 27 Doğal bitki örtüsünün, özellikle ormanların (dolayısıyla ölü örtünün tahribi), erozyonla toprak miktarının azalması ve infiltrasyon kapasitesinin düşmesi, havzalardaki depolanan su miktarını (su depolama kapasitesini) düşürmüştür.

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB 28 Bölgede şiddetli ve uzun süreli yağışlardan sonra yoğun orman örtüsü altındaki topraklar ve tüm ekosistem doygun hale gelebilmektedir. Orman ekosisteminin tabanında şev ve yamaçlardan süzülerek, ormanla kaplı havzalarda dahi bazı zararlar meydana gelmiştir.

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB 29 Doğal bitki örtüsü, özellikle orman ekosisteminin; uzun yıllar boyunca bulunduğu yerde oluşturduğu denge ile toprağı en iyi koruyan ve su rejimini düzenleyerek sel ve heyelanları önleyen en iyi araç olduğu araştırmayla kanıtlanmıştır.

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB 30 Rize ve yöresindeki çay-fındık alanlarının büyük bir kısmı ormanın yok edilmesi suretiyle kurulmuştur. Yöre halkı kendisi için uygun gördüğü alanlarda sahil kesiminden 1000 metre yükseltilere kadar olan orman örtüsünü sökerek eğimli arazileri çay bahçesi, fındık bahçesi ve sebze bahçelerine dönüştürmüştür. Bu durum toprağın doygunluk süresinin kısalmasına neden olmakta zemine binen yükün fazlalığından dolayı kaymalar ve akmalar meydana gelmektedir.

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB 31 TarihYeriÖlü Sayısı 1949Rize – Çayeli (Merdivenli) Heyelanı Mayıs1959Rize – Trabzon Çevresi Taşkını Temmuz 1973Rize Taşkını14 19 Temmuz 1977Rize, Fındıklı, Pazar, İyidere, Ardeşen Taşkınları6 1979Rize – Fındıklı (Kanlıdere) Heyelanı5 21 Temmuz 1983Rize, Ardeşen, Fındıklı ve Pazar Taşkınları Rize – İkizdere Heyelanı8 1983Rize – Fındıklı Heyelanı7 21 Temmuz1988Rize, Pazar ve Çayeli Taşkınları3 31 Ağustos 1995Rize Taşkınları Kasım 2001Rize Taşkınları Temmuz 2002Rize Taşkını ve Heyelanı Ağustos 2005Trabzon Rize Taşkınları10 21 Ağustos 2006Rize Taşkınları4 Rize Yöresinde Meydana Gelen Heyelanlar ve Taşkınlar

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB 32

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Yapılması Gerekenler…. Planlama orman fonksiyonları, yetişme ortamı ve kadastroya dayandırılmalı Katılımcı yaklaşımla işletme amaçları ve koruma hedefleri belirlenmeli Bölgenin sel, taşkın ve çığlara karşı RİSK haritaları oluşturulmalı Doğru ve uygulanabilir arazi kullanım politikaları geliştirilmeli Doğal kaynak kullanımında havza bütünlüğü esas alınmalı Yaşanabilir bir ülke için erozyonu önleyici tedbirler alınmalıdır Arazi parçalanmasına müsaade edilmemeli, toplu yerleşim öne çıkmalı Tüm yapılar için yer seçiminde jeolojik zemin etütleri yaptırılmalı Dere yatağı taşkın alanını da kapsar; temizlenmeli ve imar affına gidilmemeli 4 “Toprak ve Bilgi”; Vazgeçilmesi asla gözardı edilmeyecek en değerli iki unsur! “Toprak ve Bilgi”; Vazgeçilmesi asla gözardı edilmeyecek en değerli iki unsur!

İstanbul, 2007 DSİ, 10 Şubat 2011, Trabzon, ©EZB Teşekkürler…