klinik eğitim uygulama

Tıbbi laboratuvarlarda, biyolojik materyallerde, hastalıkların tanısı, ayırıcı tanısı, bir hastalığın şiddetinin belirlenmesi, bir hastalığın tedavisinin izlenmesi, bulgu vermeyen bir hastalığın ortaya çıkarılması amacıyla laboratuvar analizleri yapılır.

1) Kalitatif (nitel) analizler: Tanımlama testleridir; sonuçlar var-yok veya pozitif-negatif olarak ifade edilir. 2) Kantitatif (nicel) analizler: Miktar veya aktivite belirleme analizleridir; sonuçlar miktar veya aktivite büyüklüğünü gösteren bir sayı ve birimle ifade edilir.

Prosedür şu şekilde işler; Doktor muayene sonrası istek yapar İstek formu doldurulur Yapılan isteğe göre hastadan numune alınır (kan, idrar, gaita, vs) Numuneler laboratuvara gelir Testler çalışılır ve rapor edilir

NEDEN İSTEK YAPILIR? Ön tanının teyidi veya reddi Ayırıcı tanı Tedavinin yönlendirilmesi Gizli hastalık tarama testleri Prognoz tayini Hastalığın lokalizasyonu Komplikasyon ve yan etkiler Hastalığın şiddeti

İSTEK FORMU hasta adı ve soyadı hasta kayıt numarası (HKN) tarih ve saat yaş ve cinsiyet isteği yapanın adı, soyadı, imzası klinik bilgi numunenin cinsi

Numune çeşitleri serum plazma Plevral/perikardiyal sıvı tamkan idrar gaita bos (beyin omurilik sıvısı) sinoviyal sıvı (eklem boşluğu sıvısı) amniyotik sıvı (amniyon kesesi içindeki sıvı) Plevral/perikardiyal sıvı (göğüs zarı/kalp zarı içi sıvısı) tükürük

Laboratuvarda Dikkat Edilecek Hususlar Laboratuvara girerken kesinlikle önlük giyilmelidir. Çalışma yaparken eldiven takılmalıdır. Kullanılan maddelerin isimleri, formülleri ve önemli özellikleri bilinmeli ve kesinlikle tatlarına bakılmaya kalkışılmamalıdır. Laboratuvar çalışmalarında temizlik ve düzen şarttır. Her öğrenci kullandığı araç ve gereçten sorumludur. Çalışması bittikten sonra kullandığı malzemeyi temizleyip yerine koymalıdır.

Laboratuvarda Dikkat Edilecek Hususlar Deney tüpü içinde bulunan sıvı maddeleri ısıtmak için tüp alev üzerinde hafif ve devamlı sallanmalıdır. Herhangi bir tehlikeye karşı tüpün ağzı kendinize veya bir başkasına karşı tutulmamalıdır. Özellikle alkaliler çok çabuk kaynar ve etrafa sıçrar. Kapalı bir tüpte ısıtma veya kaynatma yapılmaz. Deney tüpleri lavaboya boşaltılırken içindeki maddelerin su borularını delebileceği düşünülerek musluk açık tutulmalıdır.

Laboratuvarda Dikkat Edilecek Hususlar Konsantre HNO3 ve konsantre H2SO4 kullanırken çok dikkat edilmelidir. Nitrik asit deri ve elbiseyi sarıya boyar. Sülfürik asit ise tahrip edicidir ve deride yaralara yol açar. Asit çözeltiler hazırlanırken mezüre önce su konulmalı, üzerine çalkalamak suretiyle damla damla asit ilave edilmelidir. Aksi takdirde oluşan ısı nedeniyle sıçrama veya patlamalar gelişebilir.

Laboratuvarda Dikkat Edilecek Hususlar Çözelti hazırlandıktan sonra şişenin üzerine kimyasal formülü, konsantrasyonu, tarihi ve yapanın ismi yazılmalıdır. Yanabilen ve parlayabilen maddelerle (eter, alkol, benzen) çalışılırken yangından sakınmak için çok dikkatli olunmalıdır. Gerek sıvı gerek katı kimyasallardan istenmeyerek deney tüpüne alınması durumunda, bu fazlalık ana şişeye geri dökülmemelidir. Ana kimyasal kontamine olabilir.

Genel laboratuvar gereçleri Deney tüpleri

Genel laboratuvar gereçleri Santrifüj tüpleri

Genel laboratuvar gereçleri Hematokrit tüpleri Eppendorf tüpü

Genel laboratuvar gereçleri Beher (beherglas) Sıvıları karıştırmada kullanılan, 20, 50, 100, 200, 400, 500 ve 1000 ml hacimleri olabilen dereceli cam malzemelerdir.

Genel laboratuvar gereçleri Erlen (erlenmayer) Baget Çözelti hazırlamada kullanılır. 10, 20, 50, 100, 250, 500, 1000, 2000 ml hacimli olanları vardır. Karıştırma amaçlı kullanılırlar.

Genel laboratuvar gereçleri Balon ve balonjojeler Boyun kısmında bir kalibrasyon çizgisi bulunur. Bu çizgiye kadar aldıkları sıvı miktarı üzerlerinde yazılıdır. Balon jojeler, hassas solüsyonlar ve ayıraç hazırlanmasında, bir maddeyi belli bir oranda seyreltmek gibi işlemlerde kullanılırlar.

Genel laboratuvar gereçleri Mezür Sıvı hacimleri ölçmede kullanılan 10, 20, 50, 100, 250, 500 ve 1000 ml hacimleri olabilen dereceli silindirlerdir.

Genel laboratuvar gereçleri Mezür kullanırken,

Genel laboratuvar gereçleri Havan ve laboratuvar şişesi Ezme işinde kullanılan porselen kaplardır. Ölçülü solusyon saklama şişeleridir.

Genel laboratuvar gereçleri Otomatik pipetler (Mikropipetler) Otomatik pipetler bir solusyondan belli hacimde sıvı almak için kullanılırlar. Değişik hacimlerde ayarlanabilen veya ayarlanamayan mikropipetler mevcuttur. Genelde 3-10 μl, 10-100 μl, 20-200 μl veya 200-1000 μl ayarlarında olup, ara değerlere ayarlanabilirler. En kullanışlı özellikleri uçlarının değiştirilebilir olmasıdır.

Genel laboratuvar gereçleri Pipet uçları 200-1000 μl’lik pipetler için büyük uç (mavi), 200 μl’den küçük olanlar için küçük uç (sarı) kullanılır

Genel laboratuvar gereçleri Cam pipetler 1, 2, 5, 10, 20 ml’lik hacimlerde olabilen, sıvı transferinde kullanılan cam malzemelerdir. Sterilize edilip tekrar tekrar kullanılırlar.

Genel laboratuvar gereçleri Cam pastör pipetleri Plastik pastör pipetleri Uçları ince malzemeler olup sıvı almada kullanılırlar.

Genel laboratuvar gereçleri Huni Dereceli armudi ayırma hunisi

Genel laboratuvar gereçleri Lam Lamel Mikroskopta boyalı-boyasız preparatları, mikroorganizmaları incelemek için kullanılırlar.

Genel laboratuvar gereçleri Petri kutuları Mikrobiyoloji laboratuvarında en temel cam malzemedir. İçlerine katı besiyeri dökülür ve tek koloni düşürmek için kullanılır.

Genel laboratuvar gereçleri Piset Saat camı

Genel laboratuvar gereçleri Turnusol kağıdı Asitler mavi turnusolu kırmızıya çevirirler. Bazlar kırmızı tunusolu maviye

Genel laboratuvar gereçleri Hassas tartı Manyetik karıştırıcı Magnet (metal) yardımıyla çözünme veya karıştırmada kullanılırlar. Sıcaklık ayarı olanlar da mevcuttur. Gram ve miligram miktarlarda tartım için kullanılırlar.

Genel laboratuvar gereçleri pH metre pH stripleri

Genel laboratuvar gereçleri Su banyosu Santrifüj

Santrifüj Santrifüje tüplerin yerleşimi karşı tarafın ağırlığı ile eşit ve simetrik olmalıdır. Dengesizlik titreşime neden olur, bu da cam tüplerin kırılmasına ve cihazın aşınmasına neden olur. Değişik devirli santrifüjler mevcuttur, çökeltme-ayırma işlemlerinde kullanılırlar.

Santrifüj Santrifüj çalıştırıldığında tüpte bulunan partiküller, uygulanan santrifüj alanına (merkezkaç kuvvet), partikülün şekline, yoğunluğuna ve ortamın yoğunluğuna bağlı olarak değişen hızlarda çökerler. Santrifüjde rpm (reverse per minute), (devir/dakika) birimi veya, rölatif santrifüj kuvveti (RCF) birimi kullanılır, RCF, yerçekiminin katı olarak 3000xg, 5000xg, 10000xg gibi ifade edilir. g=(gravity).

Santrifüj Rutin santrifüjlerin farklı maksimal hız ve maksimal RCF’e sahip çeşitleri vardır: 13000 rpm 16060 x g 5000 rpm 2600 x g 4000 rpm 2028 x g

Klinik laboratuvarlarda santrifügasyonun kullanım amaçları: Partikülleri süspanse oldukları solüsyondan ayırma Kandan hücreleri ayırma Numuneden proteinleri uzaklaştırmak Farklı yoğunluktaki iki likit fazı ayırmak

Santrifüj Santrifüj öncesi Santrifüj sonrası

MİKROSKOP Gözle görülemeyen materyalleri mercekler yardımıyla görünür hale getiren bir tür aygıttır. Işığın kırılma özelliği merceklerin fonksiyonunun temelinde yatan bir özelliktir ve mikroskobinin her türünde kullanılır. Işık mikroskobu, elektron mikroskobu, stereomikroskop, vs gibi çeşitleri vardır.

IŞIK MİKROSKOBU

IŞIK MİKROSKOBU

IŞIK MİKROSKOBU Bir mikroskobun büyütmesi şu şekilde hesaplanır: MİKROSKOP BÜYÜTMESİ=  OKÜLER     X  OBJEKTİF Objektif büyütmesi x Oküler büyütmesi 40 X 10 = 400

Mikroskop kullanımından sonra dikkat edilmesi gereken hususlar: 1- Mikroskop sadece gövde kolu üzerinden tutulmalı ve taşınmalıdır. 2-Objektifi tüpteki oküler ile birlikte en düşük büyütme seviyesine getirip bırakınız. 3-Aydınlatma sistemini kapatmayı unutmayınız. 4-Toz,  mikroskop ve optik aksamın en kötü düşmanıdır. Bu nedenle mikroskobun hassas iç bölümlerine tozun girmesini engellemek için herhangi bir objektifi veya oküleri kesinlikle mikroskop üzerinden çıkartmayınız. 5-Eğer mikroskobun gövdesi ve tablası  tozlu ise, yumuşak pamuklu bez parçası kulanınız. 6-Tüm bu işlemlerden sonra artık mikroskobu  koruma örtüsüyle örtebilirsiniz.

Laboratuvarda kullanılan cam malzemelerin temizliği Cam malzeme kullanıldıktan sonra en kısa zamanda su ile çalkalanır. Sabunlu veya deterjanlı su ile dolu bir kap içinde bekletilir. Yıkanacak malzemeye uygun bir fırça kullanılarak sıcak su ile yıkanır ve etüvde 100 °C de kurutulur.

Laboratuvarda kullanılan cam malzemelerin temizliği Genel çalışmalar için kullanılan malzemeler, Önce % 5’lik sodyum karbonat çözeltisi içinde 25 dk kaynatılır. Sonra musluk suyu ile iyice yıkanır ve % 2-5 hidroklorik asit çözeltisinde 15 dk bırakılır. Daha sonra musluk suyu ile sonra da distile su ile iyice yıkanarak etüvde kurutulur.

Laboratuvarda kullanılan cam malzemelerin temizliği Sodyum, potasyum, kalsiyum, kurşun ve civa gibi metal iyonlarının miktar tayinlerinde kullanılan cam malzeme belirtilen şekilde temizlendikten sonra % 20 nitrik asit çözeltisinde 12-24 saat bırakılır. 3-4 defa distile su ile yıkanır ve etüvde kurutulur.

Laboratuvarda kullanılan cam malzemelerin temizliği Kan pıhtısı bulunan pipetler 12 saat %10 KOH veya konsantre amonyak (NH4OH) çözeltisinde bekletilir. Yağlı pipetler ise bikromat temizleme çözeltisinde 12-24 saat bırakılır.

Laboratuvarda kullanılan cam malzemelerin temizliği Bikromat temizleme solusyonu Isıya dayanıklı bir balona 500 ml distile su konur. Üzerine 250 ml derişik sülfirik asit (H2SO4) yavaşça karıştırarak ilave edilir. Balonun ağzı kapatılır ve soğuması için üzerinden soğuk su gezdirilir. Bu çözelti üzerine 100 g potasyum bikromat ilave edilir ve eriyinceye kadar karıştırılır. Hacim 1 litreye tamamlanır.

Laboratuvarda kullanılan cam malzemelerin temizliği Bikromat çözeltisi temizlenecek cam malzemenin bütün yüzeylerine temas etmelidir. Sonra cam malzeme su ile birkaç defa çalkalanır ve üç defa distile sudan geçirilir. Bir cam malzemenin iyi temizlenip temizlenmediğini anlamak kolaydır. İyi temizlenmiş bir cam malzemenin yüzeyinde su tutunamaz ve gözle seçilemeyen ince bir tabaka halinde akar.

ÇÖZELTİLER Katı, sıvı ve gaz halindeki bir maddenin herhangi bir çözücü içinde homojen olarak dağılmasıyla meydana gelen tek fazlı karışıma ÇÖZELTİ=SOLÜSYON denir. Bir çözeltide miktarı fazla olan maddeye çözücü veya çözen (solvent), miktarı az olan maddeye ise çözünen (solüt) denir.

ÇÖZELTİLER Çözelti hazırlanırken hassas çalışılmalı, kimyasallar hassas terazide tartılmalıdır. Sıvı kimyasallar ise pipetlerle ve diğer dereceli kaplarla hassas olarak ölçülmelidir.

ÇÖZELTİLER Kavramlar: Atom Gram: Bir elementin peryodik cetvelde dalton olarak veya birim belirtmeden atom ağırlığının gram olarak ifadesidir. Örnek: 1 atom gram oksijen (O) 16 gram 1 atom gram hidrojen (H) 1 gram 1 atom gram kalsiyum (Ca) 40 gram

ÇÖZELTİLER Molekül Gram: Bir molekülü oluşturan elementlerin atom gram olarak ağırlıklarının bu elementin madde içinde bulunma oranları da göz önüne alınarak gram olarak belirtilmesidir. Örnek: NaCl Na: 23 gram, Cl: 35,5 gram ise NaCl: 23+35.5=58.5 gram NaOH Na: 23 gram, O: 16 gram, H: 1 gram ise NaOH: 23+16+1=40 gram HCl H:1 gram, Cl:35.5 gram ise HCl: 1+35.5=36.5 gram Na2CO3 ise (2 x 23)+12+(3x16)=106 gram

ÇÖZELTİLER Değerlilik: Bir atom veya molekülün kimyasal bir reaksiyon sırasında ortama verdiği veya ortamdan aldığı elektron sayısı olarak tanımlanabilir. Örnek: HCl kimyasal bir reaksiyon sırasında bir elektron alışverişinde bulunduğundan (H+ ve Cl-) değerliliği 1’dir. H2SO4 (2H+ ve 1 SO4-2 ) kimyasal reaksiyonlarda 2e- alışverişinde bulunduğundan değerliliği 2’dir.

ÇÖZELTİLER Ekivalan Gram: Bir atom gram veya molekül gramın o atom veya molekülün değerliliğine bölünmesi ile saptanır. Miliekivalan Gram (mEq): Ekivalan gramın 1000’de biridir.

ÇÖZELTİLER Çözeltiler konsantrasyonlarına göre yedi gruba ayrılırlar: 1- Molar çözeltiler 2- Ozmolar çözeltiler 3- İzotonik çözeltiler 4- Normal çözeltiler 5- % (yüzde) çözeltiler 6- Molal çözeltiler 7- ppm çözeltiler

ÇÖZELTİLER 1- Molar çözeltiler (mol/L veya M): Litresinde bir mol yani bir molekül gram madde içeren solüsyonlardır. Örnek: NaOH = 23+16+1=40 gram (molekül ağırlığı) 40 gram NaOH tartılıp 1 litre suda eritilirse 1 M NaOH olur.

ÇÖZELTİLER Eğer kimyasal madde kristal suyu da içeriyorsa molekül ağırlığına bunu da katmak gerekir. Örnek: CuSO4.5H2O = molekül ağırlığı 249.71 gram 1 M için 249.71 gram CuSO4.5H2O tartılıp,1 litre suda eritilir. (ağırlık/molekül ağırlığı=mol) 1 M = 1 mol/L = 1 mmol/ml 10-3 M = 1 mM = 1 mmol/L = 1 µmol/ml 10-6 M = 1 µM = 1 µmol/L = 1 nmol/ml

ÇÖZELTİLER 1 M = 1 mol/L mol=ağırlık/molekül ağırlığı NaOH MA= 40 gram/mol ise, 1 M NaOH için 40 gram tartıp 1 litreye tamamlanır. 2 M için 80 gram tartıp 1 litreye distile su ile tamamlanır. 0,6 M için ise (orantı ile) 40x0,6= 24 gram tartılıp 1 litreye tamamlanır.

ÇÖZELTİLER 2- Ozmolar çözeltiler (Osm): Litresinde 1 ozmol gram madde içeren çözeltidir. Ozmotik aktiflik, bir çözeltideki çözünmüş tanecik sayısıdır. Bu tanecikler molekül, iyon veya radikal olabilirler. Örnek: NaCl suda çözündüğünde, Na+ ve Cl- iyonlarına ayrılır. NaCl’nin bir ozmolar çözeltisinin 1 litresinde 58,5/2=29,25 g madde vardır

ÇÖZELTİLER 2- Ozmolar çözeltiler (Osm) : Diğer yandan glukoz çözünürken osmotik aktif maddelere ayrılmaz. Bu nedenle, 1 litrede 180 g glukoz içeren çözelti 1 ozmolar çözeltidir.

ÇÖZELTİLER 3- İzotonik çözeltiler: Birbiri ile izotonik olan çözeltiler aynı sayıda ozmotik aktif partikülleri içerirler.Başka bir deyimle bunların ozmotik basınçları aynıdır. Laboratuvarlarda çok kullanılan izotonik deyimi, plazma ile aynı ozmotik basınca sahip çözelti anlamına gelir. Plazmanın ozmotik basıncı 0.3 ozmolaritedir.

ÇÖZELTİLER 3- İzotonik çözeltiler: Örnek: Sodyum klorür ozmolar çözeltisi litresinde 29.25 gram sodyum klorür içerir.Bundan dolayı 0.3 ozmolar, bir litresinde 29.25 x 0.3 = 8.775 gram içerir. (yani 8.775 g tartılıp 1 litreye tamamlanır.) 0.3 ozmolar çözeltiden daha düşük konsantrasyona sahip çözeltilere hipotonik ve konsantrasyonları 0.3 ozmolardan fazla olanlara da hipertonik çözeltiler denir.

Hipotonik çözeltilerde kan hücreleri su alarak ŞİŞER ve PARÇALANIRLAR. Hipertonik çözeltilerde ise kan hücreleri su kaybederek BÜZÜLÜRLER. İzotonik çözeltilerde hücrelerin yapısı bozulmaz. Bu amaçla % 5 lik dekstroz ve % 0,9 luk SF (NaCI çözeltisi) kullanılır.

ÇÖZELTİLER 4- Normal çözeltiler (N veya Eqgram/L) : Litresinde 1 ekivalan gram (eşdeğer gram) maddeyi içeren solüsyonlardır. Normalite, çözeltinin litresindeki çözülmüş maddenin eşdeğer sayısını ifade eder. Not: mEq/L = mmol/L (elektrolit birimi)

ÇÖZELTİLER 4- Normal çözeltiler (N veya Eqgram/L) : çözünen madde miktarı molekül ağırlık eşdeğer eşdeğer tesir değerliği ağırlık sayısı Normalite = 1 litre N=litrede çözülmüş maddenin eşdeğer sayısı.

ÇÖZELTİLER 4- Normal çözeltiler (N veya Eqgram/L) : Örnek: NaOH eşdeğer=ekivalan ağırlığı = 40/1 = 40 gram HCl eşdeğer ağırlığı = 36.5/1 = 36.5 gram Al(OH)3 eşdeğer ağırlığı = 78/3 = 26 gram CH3COOH eşdeğer ağırlığı = 60/1 = 60 gram Ca(OH)2 eşdeğer ağırlığı = 74/2 = 37 gram Tesir değerliği 1 olan maddelerin molar ve normal çözeltilerinde eşit miktarda madde bulunur. Örneğin, 1 M NaOH = 1N NaOH.

ÇÖZELTİLER 5- % (yüzde) çözeltiler: 3 şekilde olabilir: % w/v (weight / volume) (ağırlık/ hacim) % v/v (volume / volume) (hacim/ hacim) % w/w (weight / weight) (ağırlık/ağırlık) % w/v (ağırlık / hacim) : gram madde bir miktar çözücüde çözülüp hacim 100 ml’ye tamamlanır. Örnek: %10 luk NaOH hazırlamak için 10 g NaOH yeterli miktarda distile suda çözülerek distile su ile 100 ml ye tamamlanır.

ÇÖZELTİLER 5- % (yüzde) çözeltiler: % v/v (hacim / hacim) : ml+ml = 100 ml olacak şekilde solüsyon hazırlanır. Örnek: hacim olarak %5’lik HCI çözeltisi hazırlanacaksa, 5 ml konsantre HCI distile su ile 100 ml’ye tamamlanır.

ÇÖZELTİLER 5- % (yüzde) çözeltiler: % w/w (ağırlık/ağırlık) : gram+gram = 100 gram olacak şekilde solüsyon hazırlanır. Örnek: glukozun % 10 luk (w/w) çözeltisini hazırlamak için, 10 g glukoz bir miktar suda eritilerek toplam ağırlık 100 g olacak şekilde sulandırılır.

ÇÖZELTİLER 6- Molal çözeltiler (m): Ağırlık esasına göre hazırlanan bir çözeltidir. Sık kullanılmaz. Örnek: 1 molal NaCl çözeltisi için, (MA=58.5 g) 58.5 g NaCl tartılıp 1000 g distile suda çözülür.

ÇÖZELTİLER ppm= µg/ml 7- ppm çözeltiler: Çözelti ağırlığının milyonda birini çözünen maddenin oluşturduğu çözeltiye 1 ppm’lik çözelti denir. Örnek: 150 ppm’lik NaCl çözeltisi için, 150 mg NaCl tartılıp saf su ile 1 litreye tamamlanır. ppm= µg/ml

ŞİMDİLİK HOŞÇAKALIN