İdari Yargı Denetiminin Kapsamı ve Sınırları Hukuk devleti ilkesi, tüm idari işlemlerin hukuka uygunluk yönünden yargı denetimine tabi olmasını gerektirir. Ancak , uygulamada bazen bazı idari işlemlerin yasa koyucu tarafından yargı denetimi dışında tutulduğu görüldüğü gibi, idari yargı yerleri de yargı denetimi dışında tutulmamış bulunan bazı idari işlemleri denetlemekten kaçınmaktadırlar. Böylece, idari yargı denetimine bazı hallerde yasa koyucu tarafından ve bazı hallerde ise bizzat idari yargı yerlerinin kendileri tarafından kısıntı getirilmiş olmaktadır.

Birinci halde yasama kısıntısından söz edilmektedir Birinci halde yasama kısıntısından söz edilmektedir. İkinci halde ise yargı kısıntısından söz edilmekte ve idari yargı yerlerinin denetlemekten kaçındıkları işlemler hükümet tasarrufları olarak adlandırılmaktadır. Yasama Kısıntıları Ülkemizde yasama kısıntılarına özellikle 1924 Anayasası döneminde rastlanmıştır. 1961 Anayasası’nın yürürlüğe girmesi ile yasama kısıntısı uygulamasına son verilmiştir. Ancak 12 Eylül 1980 tarihinden sonra yapılan yasal düzenlemeler ve daha sonra yürürlüğe giren 1982 Anayasası ile bazı idari işlemler yargı denetimi dışında tutulmuştur.

1924 Anayasası Döneminde Yasama Kısıntıları 1924 Anayasası’nın 51 1924 Anayasası Döneminde Yasama Kısıntıları 1924 Anayasası’nın 51. maddesi, Danıştay’ın görev alanını geniş kapsamlı tutuyordu. Danıştay Kanunları da, kanunlarla istisnai olarak adli yargının görevine sokulmayan idari dava ve uyuşmazlıklara, yerine göre ilk ve son derece mercii ve yerine göre ise temyiz mercii olarak Danıştay’ın bakacağını belirtmek suretiyle, kapsamlı bir idari yargı denetimi öngörmekteydiler. Ancak bu anayasal ve yasal düzenlemelere rağmen, 1924 Anayasası döneminde bazı idari işlemleri yargı denetimi dışında tutan kanunlar çıkarılmıştır.

1961 Anayasası’nda, 1924 Anayasası döneminde bazı idari işlemlere karşı yargı yolunun kapatılması yolundaki uygulamaya da bir tepki olarak, 114. maddesinin 1. fıkrasında “İdarenin hiçbir eylem ve işlemi, hiçbir surette yargı denetimi dışında tutulamaz” hükmüne yer verilmişti. Bu anayasa hükmü, kuşkusuz herşeyden önce Yasama organına yönelik bir emir niteliğinde olup, yasa ile dahi olsa bazı idari işlemlerin yargı denetimi dışında tutulamayacağını amirdi. Anayasa Mahkemesi de, 1961 Anayasası’nın bu hükmüne dayanarak, bazı idari işlemleri yargı denetimi dışında tutan yasa hükümlerini Anayasa’ya aykırı bularak iptal etti. Böylece, 1961 Anayasası’nın yürürlüğe girmesi ile birlikte, yasama kısıntısı öngören yasa hükümleri büyük ölçüde tasfiye edildi. Ancak 1961 Anayasası’nda 20 Eylül 1971 tarih ve 1488 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik ile belli ölçüde yasama kısıntılarına olanak tanındı.

Şöyle ki; Yüksek Hâkimler ve Yüksek Savcılar Kurulunun hâkimler ve savcıların özlük işlerine ilişkin olarak yapacakları idari işlemlere karşı yargı yolu kapatıldı. Yüksek Savcılar Kurulu 1961 Anayasası’nın 137. maddesine göre, Adalet Bakanı’nın Başkanlığında, Cumhuriyet Başsavcısı, Yargıtay Ceza Daireleri Genel Kurulunca seçilen üç asıl ve iki yedek üye ile Adalet Bakanlığı Müsteşarı ve Özlük İşleri Genel Müdürü’nden oluşmaktaydı. Bu kurulların işlemlerinin yargı denetimi dışında tutulması bir yasama kısıntısı niteliğinde idi. Anayasa Mahkemesi, daha sonra, Yüksek Hâkimler Kurulu ile Yüksek Savcılar Kurulu’nun işlemlerini yargı denetimi dışında tutan bu anayasa değişikliğini Anayasa’ya aykırı bularak iptal etti.

Bazı idari işlemlerin yasa ile yargı denetimi dışında tutulması uygulaması, asıl 12 Eylül 1980 tarihinde gerçekleştirilen askeri müdahaleden sonra yoğunluk kazandı. Milli Güvenlik Konseyi tarafından yapılan pek çok yasa ile yasama kısıntıları getirildi ; 27 Ekim 1980 tarih ve 2324 sayılı Anayasa Düzeni Hakkında Kanun ile Bakanlar Kurulu kararlarına ve müşterek kararnamelere karşı yargı yolu kapatıldı. 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanununa 14. 11. 1980 tarih ve 2342 sayılı Kanun ile eklenen ek 3. madde ile sıkıyönetim komutanlarına 1402 sayılı Kanun ile tanınan yetkilerin kullanılmasına ilişkin işlemler yargı denetimi dışında bırakıldı. 5 Mayıs 1981 tarih ve 2461 sayılı Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kanunu ile bir yandan Yüksek Hâkimler Kurulu ve Yüksek Savcılar Kurulu kaldırılarak, her iki kurulun tek bir kurul biçiminde örgütlenmesi öngörülür iken, öte yandan Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu kararlarına karşı yargı yolu kapatılmıştır.

25 Aralık 1981 tarih ve 2568 sayılı Kanun ile 1602 sayılı Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Kanunu’nun 21. maddesine eklenen 3. fıkra ile Devlet Başkanının, Yüksek Askeri Şuranın ve sıkıyönetim komutanlarının 1402 sayılı Kanunda belirtilen işlemleri ile disiplin suç ve tecavüzlerinden dolayı disiplin amirlerince verilen cezalar yargı denetimi dışında tutulmuştur. 6 Ocak 1982 tarih ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 2. maddesi, Devlet Başkanının doğrudan doğruya yaptığı işlemleri yargı denetimi dışında bırakmıştır. 12 Mayıs 1982′de 2670 sayılı Kanunla 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 136. maddesinde yapılan değişiklikle, uyarma ve kınama cezaları yargı denetimi dışında tutulmuştur.

Pozitif Hukukumuzda Yargı Kısıntısı A) Cumhurbaşkanın başka organ yada kurumların katkıları ile oluşturmaksızın tek başına yaptığı işlemler yargı denetiminin dışındadır. B) Yüksek Askeri Şura Kararları ; YAŞ’ ın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açıktır. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, YAŞ kararının iptali ile birlikte bu karar dayalı tam yargı davalar da yargı denetimi dışında olması gerektiğini kabul etmiştir. C)Silahlı kuvvetler mensupları hakkında uygulanacak disiplin cezaları hakkında 2568 ve 1602 sayılı kanununda yapılan değişiklikle yargı yolu kapalıdır.

D) Hakimler Savcılar Yüksek Kurulunun meslekten çıkarma dışındaki kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır. Kurulun yargı denetimi dışında olan bir işleminden dolayı tazminat istemek mümkündür. E ) Bölge Valisinin İşlemlerine karşı yargı yolu açıktır. Yargı Kısıntıları Yargı organının kanunla yargı denetimi dışında tutulmamış bazı idari işlemleri denetlemekten kaçınmasına yargı kısıntısı denir . Diğer adı hükümet tasarruflarıdır. Hükümet tasarrufları idari makamlar tarafından tesis olunan ve hukuka aykırılığı ileri sürülemeyek olan işlemlerdir. Örneğin bakanların seçilmesi ve atanması suretiyle bakanlar kurulunun oluşturulması .

İdari Yargı Denetiminin Sınırları Her ne kadar idarenin denetimi hukuk devleti ilkesinin olmazsa olmazı ise de bu denetim keyfi ve sınırsız değildir. İdarenin denetimi hukuka uygunluk denetimi ile sınırlıdır yerindelik denetimi yapılamaz . İdarenin denetimi idarenin takdir yetkisini kaldıracak mahiyette olmamalıdır

A) Bağlı Yetki ; İdarenin belli durumların gerçekleşmesi halinde mutlaka belli bir işlemi yapmak zorunda olmasıdır. Eğer idare zorunlu olduğu işlemi yapmazsa hukuka aykırı davranmış olur. B ) Takdir Yetkisi ; İdarenin belli durumların ortaya çıkması halinde yapıp yapmamak veya mevzuattaki çözümler arasında tercih yapma konusunda serbestiye sahip olmasıdır. Bu serbestlik idarenin etkin bir şekilde hareket etmesi için gereklidir. Amaç unsurunda takdir yetkisi olmaz . Sebep unsurunda takdir yetkisini kullanabilir. İdarenin takdir yetkisi denetlenemez çünkü burada hukuka aykırı davranmamaktadır.

İdarenin takdir yetkisi kullanırken ; Ebenzer durumlarda ve olaylarda aynı işlemi yapmalıdır . Takdir yetkisini kullanırken kamu için en iyi olanı tercih etmelidir . Eğer idarenin yaptığı işlem mahkemede dava konusu olursa işlemin gerekçesini mahkemeye bildirmek zorundadır. İdarenin takdir yetkisi idari işlemin neden unsurunda ise idare belirsiz kavramları belirli hale getirmeli somut olaylara dayanmalıdır. Takdir yetkisi konu unsurunda ise idare seçtiği çözüm yolunun somut nedenlerini ortaya koymalıdır. Gerekçe olarak gösterilen olayların gerçeğe dayanması gerekir ve olayla ilgili nitelendirmelerinde doğru yapılması gerekir.

A ) Danıştay ;İdari yargının en üst noktasıdır . 1 . İdari Yargı Örgütü A ) Danıştay ;İdari yargının en üst noktasıdır . Hem yüksek mahkeme hemde ilk derece mahkemesidir. İlk olarak 1868 yılında faliyete başlamıştır. 1982 yılında yürürlüğe giren 2575 sayılı danıştay kanununa göre , danıştayın karar organları şunlardır ; A ) Daireler ; 14 ü dava biri idari daire olmak üzere 15 daireden oluşur. İdari işlerle ilgili idari uyuşmazlıklar ve görevler 1. daire idari işler kurulunda görüşülür.1. daire idari dairedir .

Dairelerin görevlerini kanunda başkaca bir hüküm bulunmadığı takdirde danıştay kendi belirler.(iş bölümü karar tasarısı ) Dava dairelerinden Üçüncü, Dördüncü, Yedinci ve Dokuzuncu Daireler vergi dava dairesi; diğer dava daireleri ise idari dava dairesi olarak görev yapar.

İdare mahkemeleri arasında görev ve yetkiye ilişkin uyuşmazlıklarda ve bağlantılı davalarda merci tayini, uyuşmazlığın esasını çözümlemekle görevli idari dava dairesince yapılır. Vergi mahkemeleri arasında görev ve yetkiye ilişkin uyuşmazlıklarda ve bağlantılı davalarda merci tayini, uyuşmazlığın esasını çözümlemekle görevli vergi dava dairesince yapılır.  Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun uygulanmasına ilişkin davalar ve temyiz başvuruları, alacağın tahakkukuna ilişkin davalara bakmakla görevli dava dairesince çözümlenir.

İkinci Daire ;    a) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve bu bakanlıkların bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşlarında görevli kamu personeline ilişkin mevzuattan (kamu konutları ve harcırah mevzuatı dahil),   b) Kamu görevlilerinin sicillerine ilişkin işlerden,   c) Tedavi Yardımına İlişkin Uygulama Tebliğinden,  ç) 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda düzenlenmiş olan parasal haklara ilişkin işlerden,   d) 969 sayılı Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Merkez ve Taşra Kuruluşlarına Döner Sermaye Verilmesi Hakkında Kanun hükümleri uyarınca, bu Kanun kapsamında bulunan personele yapılan ödemelerden,   e) 213 sayılı Vergi Usul Kanununun Ek 13 üncü maddesi uyarınca, Maliye Bakanlığı ile bağlı kuruluşlarının merkez ve taşra teşkilatı kadrolarında çalışan memurlar ile diğer personele yapılan ek ödemelerden,    f) Anılan dört bakanlık ile bu bakanlıkların bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşlarında görevli kamu görevlileri mevzuatından doğan ve Danıştay Onbirinci ve Onikinci Dairelerinin görevleri dışında kalan işlerden, kaynaklanan davaları ve temyiz başvurularını çözümler.

Üçüncü Daire a) Özel tüketim vergisine (ithalde alınan özel tüketim vergisi hariç) ilişkin davalar ile temyiz başvurularını, b) Gelir ve kurumlar vergisi ile ilgili olarak Adana, Antalya, Aydın, Bursa, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep,İzmir, Kayseri, Konya, Malatya, Manisa, Sakarya, Samsun, Trabzon, Van ve Zonguldak Bölge İdare Mahkemelerinin yargı çevresindeki vergi mahkemelerince verilen kararlara karşı yapılan temyiz başvurularını, c) Katma değer vergisi (ithalde alınan katma değer vergileri hariç) ile ilgili olarak Adana, Antalya, Aydın, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, Kayseri, Konya, Malatya, Manisa, Samsun, Trabzon, Van ve Zonguldak Bölge İdare Mahkemelerinin yargı çevresindeki vergi mahkemelerince verilen kararlara karşı yapılan temyiz başvurularını, ç) Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlere ilişkin olup diğer vergi dava dairelerinin görevleri dışında kalan işleri çözümler.

Dördüncü Daire a)Gelir, kurumlar ve katma değer vergilerine ilişkin Bakanlar Kurulu kararları ile düzenleyici diğer işlemlere karşı açılan davaları, b) Gelir ve kurumlar vergisi ile ilgili olarak Ankara, Denizli, Edirne, Eskişehir, İstanbul, Kırıkkale, Ordu ve Sivas Bölge İdare Mahkemelerinin yargı çevresindeki vergi mahkemelerince verilen kararlara karşı yapılan temyiz başvurularını, c) Katma değer vergisi (ithalde alınan katma değer vergileri hariç) ile ilgili olarak Ankara, Denizli, Edirne, Eskişehir, Kırıkkale, Ordu ve Sivas Bölge İdare Mahkemeleri yargı çevresindeki vergi mahkemelerince verilen kararlara karşı yapılan temyiz başvurularını çözümler.

Beşinci Daire  a) Yüksek öğretim kurumları öğretim elemanları ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik, Orman ve Su İşleri, Milli Eğitim, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlıkları ile bu bakanlıkların bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşlarında görevli olanlar hariç olmak üzere; Başbakanlık ve diğer bakanlıklar ile bu bakanlıkların bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşlarında görevli kamu personeline ilişkin mevzuattan (kamu konutları ve harcırah mevzuatı dahil), b) Özelleştirme uygulamaları ile ilgili kamu görevlilerine ilişkin mevzuattan, c) Aile hekimliği ile ilgili personele ilişkin mevzuattan (sözleşme yapma, feshetme, ihtar verme ve parasal konular dahil), ç) Kamu görevlileri mevzuatından doğan ve Danıştay İkinci, Onbirinci ve Onikinci Dairelerinin görevleri dışında kalan işlerden,kaynaklanan davaları ve temyiz başvurularını çözümler

Altıncı Daire a) İmar kanunu ile diğer kanunlar ve ilgili mevzuata göre, her tür ve ölçekteki planların hazırlanması ve yürürlüğe konulması, arsa ve arazi düzenlenmesi, ifraz ve tevhit işleri, imar durumu, ruhsat ve kamulaştırma işlemlerine karşı plan ile birlikte veya müstakilen tesis edilen işlemlerden, b) İmar mevzuatından doğan ve Ondördüncü Dairenin görevleri dışında kalan işlerden, kaynaklanan davaları ve temyiz başvurularını çözümler.

Yedinci Daire Gümrük ve gider vergileri ile ithale ilişkin vergilere, motorlu taşıtlar vergisine ve veraset ve intikal vergisine ilişkin davalar ile temyiz başvurularını çözümler.

Sekizinci Daire a)Köy, belediye ve özel idareleri ilgilendiren mevzuattan, b) Mahalli idarelerin seçimle gelen organlarının organlık sıfatlarını kaybetmeleri konusundan, c) Sınır, iskan ve toprak edinme mevzuatından (yabancı sermayeli şirketlerin taşınmaz mülkiyeti ve sınırlı ayni hak edinimi dahil), ç) Maden, taşocakları ve orman mevzuatından (jeotermal kaynaklar ve doğal mineralli sularla ilgili işler dahil), d) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları mevzuatından, e) Öğrenci ve öğrenim işlerinden,

f) Yükseköğretim mevzuatından (öğretim elemanları disiplin ve özlük işleri dahil), g) Özel öğretim kurumları mevzuatından, ğ) 278 sayılı Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu Kurulması Hakkında Kanundan, h) 3572 sayılı İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulüne Dair Kanun, 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu ve 5179 sayılı Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun uyarınca tesis edilen işyeri açma ve çalışma ruhsatlarına ait işlemler ile bu işyerlerinin geçici ya da süresiz olarak kapatılmasına ilişkin işlemlerden, ı) 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunundan, kaynaklanan davaları ve temyiz başvurularını çözümler.

Dokuzuncu Daire a)Damga vergisine, emlak vergisine; köy, belediye ve özel idare vergi, resim, harç ve payları ile bunların diğer gelirlerine ve bunlara ait tarifelere, Harçlar Kanununa ilişkin davalar ile temyiz başvurularını, b) Katma değer vergisi (ithalde alınan katma değer vergileri hariç) ile ilgili olarak Bursa, İstanbul, İzmir ve Sakarya Bölge İdare Mahkemelerinin yargı çevresindeki vergi mahkemelerince verilen kararlara karşı yapılan temyiz başvurularını  çözümler.

Onuncu Daire  Vergi davalarına bakan dava daireleri hariç, diğer dava dairelerinin görevi dışında kalan uyuşmazlıklara ilişkin davaları ve temyiz başvurularını çözümler.

Onbirinci Daire a)Emeklilik ve emekli sandığı mevzuatından, b) Kamu görevlilerinin, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu dışındaki kanunlarla düzenlenmiş olan parasal haklarına ilişkin işlerden kaynaklanan davaları ve temyiz başvurularını çözümler.

Onikinci Daire a)Kamu görevlilerinin, göreve alınma, adaylık, göreve son verme (emeklilik işlemleri hariç), rütbe terfii ve disiplin işlemleri ile sayılan bu işlemlere dayalı tazminat taleplerinden, b) Özelleştirme uygulamaları sonucu işsiz kalanların yeniden işe alınmaları ve bu hususa ilişkin düzenlemelerden, c) 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4/C maddesi kapsamında çalışanlarla ilgili mevzuattan (sözleşme yapma, feshetme ve parasal konular dahil) kaynaklanan davaları ve temyiz başvurularını çözümler.

Onüçüncü Daire a) Rekabetin Korunması Hakkında Kanundan, b) Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanundan, c) Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanundan, ç) Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanundan, d) Şeker Kanunundan, e) Telsiz Kanunu, Telgraf ve Telefon Kanunu ile Elektronik Haberleşme Kanunundan, f) Evrensel Hizmet Kanunundan, g) Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret Modeli Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanundan,

ğ) Yap-İşlet Modeli ile Elektrik Enerjisi Üretim Tesislerinin Kurulması ve İşletilmesi ile Enerji Satışının Düzenlenmesi Hakkında Kanundan,  h) Türkiye Elektrik Kurumu Dışındaki Kuruluşların Elektrik Üretimi, İletimi, Dağıtımı ve Ticareti ile Görevlendirilmesi Hakkında Kanundan, ı) Elektrik Piyasası Kanunu, Doğalgaz Piyasası Kanunu, Petrol Piyasası Kanunu ile Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası Kanunu ve Elektrik Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanundan, i)Sermaye Piyasası Kanunundan, j) Türk parasının kıymetini koruma mevzuatından, k) Mülga Bankalar Kanunu ile Bankacılık Kanunundan, l) Mali Sektöre Olan Borçların Yeniden Yapılandırılması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanundan, m) Mülga Finansal Kiralama Kanunundan, mülga Ödünç Para Verme İşleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameden ve Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman  Şirketleri Kanunundan, n) Mülga Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun ile Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanundan,

o) Kamu İhale Kanunu, Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu, Devlet İhale Kanunundan (ecrimisil ve tahliye ile ilgili uyuşmazlıklar hariç) ve bu Kanunlara tabi olmadığı belirtilen ihaleler ile kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılan diğer ihalelerden, ö) Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanundan, p) Enerji Verimliliği Kanunundan, r) İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanundan, s) Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameden,doğan uyuşmazlıklardan, Danıştayın diğer dava dairelerinin görevleri dışında kalan davaları ve temyiz başvurularını çözümler.

Ondördüncü Daire a) Çevre, boğaziçi, eski eser, gecekondu, kıyı ve turizm mevzuatının uygulanmasından, b) İmar kanunu ile diğer kanunlar ve ilgili mevzuat uyarınca tesis edilen, mühürleme, durdurma, yıkım kararlarıile bunlara ilişkin olarak verilen para cezaları ve bu cezaların tahsili amacıyla tesis edilen işlemlerden, c) Afet işlerine ilişkin mevzuattan,kaynaklanan davaları ve temyiz başvurularını çözümler.

Onbeşinci Daire a)5233 sayılı Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkında Kanundan, b) Diğer idari dava dairelerinin görevi dışında kalan sağlık mevzuatından, c) Sağlık hizmetine ilişkin tam yargı uyuşmazlıklarından, ç) Emeklilik ve emekli sandığı mevzuatı hariç sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası mevzuatından (idari para cezaları dahil), d) 2330 sayılı Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanundan, e) Tüketicinin korunması mevzuatından (idari para cezaları ve diğer idari yaptırımlar dahil),

f) Silahlara ve bıçaklara ilişkin mevzuattan g) Karayolları trafik ve karayolları taşıma mevzuatından, ğ) Gümrük mevzuatı uyarınca gümrük müşavir ve müşavir yardımcıları hakkında tesis edilen işlemlerden kaynaklanan davaların ve temyiz başvurularını çözümler.

Her dairede bir başkan ve yeteri kadar üye bulunur Her dairede bir başkan ve yeteri kadar üye bulunur.Heyetler bir başkan ve 4 üyenin katılması ile toplanır salt çoğunluk karar ile karar verir. Üye sayısı yeterli olursa birden fazla heyet oluşturulabilir. Müzakereler gizli yapılır . Heyette yer alan en kıdemli üye başkanlık eder Dairelerde yeteri kadar tetkik hakimi bulunur. Dairelerde görev yapacak üyeler programlarında hukuk eğitimide olan siyasal bilimler , idari bilimler , iktisat ve maliye alanlarından mezun olmaları gerekmektedir.

B )Danıştay Genel Kurulu ; danıştay başkanı , başsavcı , başkan vekilleri ,daire başkanları , üyeler ve genel sekreterden oluşur. Toplanma ve görüşme yeter sayısı başkan ve üyeler tam sayısının yarısından fazladır. Kararlar çoğunlukla verilir eşitlik olması halinde başkanın bulunduğu taraf çoğunluğu sağlamış sayılır. Kurula verilen seçim ve diğer görevleri yapar. Danıştay iç tüzüğü ve yönetmelikleri kabul eder. Danıştay genel sekreteri danıştay başkanı tarafından görevlendirilmiş bir üyedir.

C) İdari işler Kurulu ;Başkan ve üyeleri genel kurul tarafından takvim yılı başında her dava dairesinden seçilecek bir başkan veya üyeden oluşur. Üye sayısında azalma olursa 30 gün içinde yeni seçim yapılır. Danıştay başkanı veya başkan vekillerinden biri kurula başkanlık eder. Toplanma ve görüşme yeter sayısı 15 tir. Memurların yargılanması ile ilgili işlerin görülmesinde kararı veren daire başkan ve üyeleri toplantıya katılmaz Bu toplantılarda toplanma ve yeter sayısı 11 dir. Kararlar oy çokluğu ile verilir. Eşitlik olması halinde başkanın bulunduğu taraf çoğunluğu sağlamış sayılır.

D) İdari işler Kurulu ; Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerini , danıştay idari daire ve kurulları arasında arasında çıkacak görev uyuşmazlıklarını , memur yargılamasıyla ilgili dairece 1. derecede verilen men’i muhakeme kararlarını kendiliğinden , luzumu muhakeme kararlarını ise itiraz üzerine , danıştay başkanının havale edeceği işler ve kanunda yazılı hallerde inceleme yapar karar verir veya düşüncesini bildirir. E) İdari Dava Daireleri Kurulu ve Vergi Dava Daireleri Kurulu ; İdari dava dairelerinin başkanları ve üyelerinden , vergi dava daireleri kurulu ise vergi dava dairelerinin başkan ve üyelerinden oluşur.

İdari dava dairelerinde toplantı ve görüşme yeter sayısı 31 vergi dava daireleri kurulunda ise 13 tür. Vergi ve idari dava dairelerinin ilk derece olarak incelediği davaların kurula gelmesi durumunda ( itiraz veya temyiz )davaya katılanlar kurulda bulunamazlar. Kararlar oy çokluğu ile verilir . Yeteri kadar tetkik hakimi bulunur. İdari dava daireleri kurulu her idari dava dairesinden en az bir üye olmak üzere 23 üyeden oluşur. Danıştay başkanı veya başkan vekillerinden biri kurula başkanlık eder . Bunların yokluğunda en kıdemli üye başkanlık eder.

Üyeler iş yoğunluğu sebebiyle daire çalışmalarına katılmarı durumu hariç kurulda sürekli görevlidirler. Kararlar oy çokluğu ile alınır Toplantı ve görüşme yeter sayısı onbeştir. F) İçtihatları Birleştirme Kurulu ; Danıştay başkanı , baş savcı , başkan vekilleri , dava daireleri başkanları ve üyelerinden oluşur. Toplanma ve görüşme yeter sayısı en az 31 dir. Toplantıda hazır bulunanların sayısı çift ise en az kıdemli olan üye kurula katılmaz.

Esas hakkındaki kararlar üye tam sayısının salt çoğunluğu ile verilir İlk toplantıda yeter sayısı sağlanamazsa 2. toplantıda salt çoğunlukla karar alınır. Kurul dava daireleri kurullarının kendi kararları veya ayrı ayrı verdikleri kararlar arasında uyuşmazlık çıkarsa veya içtihatların değiştirilmesi gerektiğinde danıştay başkanının havalesi üzerine başsavcının düşüncesi ile inceleme yapar karar verir. İçtihatlarla ilgili istemi danıştay başkanı , ilgili daireler , başsavcı ve dava daireleri kurulları yapabilir.

G) Başkanlar kurulu ; Danıştay başkanının başkanlığında ; başsavcı , başkan vekilleri ve daire başkanlarından oluşur. Kararlar oy çokluğu ile verilir. Oyların eşit olması halinde başkanın bulunduğu taraf çoğunluk sayılır. Danıştay daireleri arasında çıkan görev uyuşmazlıklar , ayrı yargı çevrelerinde bulunan idare ve vergi mahkemeleri arasındaki görev ve yetkiye ilişkin uyuşmazlıklar ve danıştay başkanının kurulda görüşülmesini istediği işler görev alanına girmektedir.

J) Başkanlık kurulu ; Danıştay başkanının başkanlığında , üçü daire başkanı , üçü danıştay üyesi olmak üzere 6 asıl ve 2 daire başkanı , 2 danıştay üyesi olmak üzere 4 yedekten oluşur. Üye seçimini danıştay genel kurulu yapar. Aynı daireden birden fazla kişi seçilemez. Üyelerin görev süresi iki yıldır ve bir seçim dönemi geçmeden tekrar seçilemezler Kurulda kararlar üye tam sayısı ile alınır asıl üyelerden birinin katılamaması durumunda yedek üyeler ile sayı tamamlanır.

Kurulun görevleri ; Üyelerin görev yerlerini belirlemek Zorunlu olması durumda daire başkanı ve üyelerin dairelerini değiştirmek Yönetim işlerini yapmak veya yetkili merciyi belirlemek. Danıştay tetkik hakimlerinin çalışacakları daireleri , kurulları ve görecekleri işleri belirlemek ve gerektiğinde yerlerini değiştirmek

K) Yüksek Disiplin Kurulu ; Danıştay başkanının başkanlığında ; takvim yılı başında her daireden seçilecek birer üye ( genel kurul tarafından) ile ikisi dava daireleri , biride idari dava daireleri başkanları arasından seçilecek üç daire başkanından oluşur. 2 daire başkanı ve 5 üye yedek olarak seçilir. Üye tam sayısı ile toplanır . Üç te iki oy çokluğu ile karar verir. Kanunla görevli kılındığı haller ve danıştay başkanı , başsavcı , başkanvekilleri daire başkanları ve üyeler hakkında disiplin kovuşturması yapılmasına ve disiplin cezası uygulanmasına karar verir.

L) Disiplin kurulu ; Her takvim yılı başında genel kurulca seçilen bir daire başkanı , bir üye ,birinci sınıfa ayrılmış bir tetkik hakimi ile danıştay başsavcısından oluşur.Aynı şekilde birer yedek seçilir. Daire başkanı kurula başkanlık eder. Kurul oy çokluğu ile karar verir. Danıştay memurları hakkında birinci derecede karar verir.

B ) Bölge İdare Mahkemeleri : İlk derece mahkemesi değildir , itiraz üzerine görev yapar. Adalet bakanlığınca coğrafi durumlar ve iş hacmi göz önüne alınarak kurulur. Mahkemelerin kaldırılmasına veya yargı çevrelerinin değiştirilmesine HSYK karar verir. Bölge idare mahkemelerin kurulması , kaldırılması veya yargı çevrelerinin değiştirilmesi hakkında kararlar resmi gazetede yayınlanır. Bölge idaresi başkanı ve iki üyeden oluşur. Gerektiğinde birden çok kurul halinde çalışabilirler.

C ) İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemeleri İdari yargıda görevli ilk derece mahkemeleridir. Adalet bakanlığı tarafından kurulur , kaldırılması veya yargı yeri değiştirilmesi ise HSYK tarafından yapılır. Birer başkan ve yeteri kadar üye bulunur. Mahkeme kurulları bir başkan ve iki üyeden oluşur. Başkanın yokluğunda kıdemli üye başkanlık eder. Değeri 25bin tl yi aşmayan davalar tek hakimle , aşan davalar ise heyet halinde karar verilir

Ayrıca konusu belli parayı içeren idari işlemlere karşı açılan iptal davaları ve tam yargı davaları tek hakimle görülür. Davaya kurul halinde başlanmış fakat daha sonra parasal sınırdaki azalma nedeniyle artık tek hakimin görev alanına girerse davaya tek hakimle devam edilir.

2 . Askeri İdari Yargı Örgütü Asker kişileri ilgilendiren ve asker hizmete ilişkin idari işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların ilk ve son derece mahkemesidir. Yüksek mahkemelerden biridir.

A) Daireler ; Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin Organları ; Üç daireden oluşur. Genel kurulun teklifi genelkurmay başkanlığının uygun görmesi üzerine milli savunma bakanlığınca daire sayısı ikiye indirilebilir. Her daire bir başkan 6 üyeden oluşur. Üyelerin 4 ü askeri yargıç 2 si kurmay subaydır. Görüşme sayısı 5 tir .( Çoğunluk askeri yargıç sınıfı olmak üzere )

Dairelerin görevleri ; 1. daire ; atanma , yer değiştirme ,nasıp, sicil, kademe ilerletilmesi , terfi , emeklilik , maluliyet, aylık ve yolluklara ilişkin iptal ve tam yargı davalarıdır. 2 daire ;istifa , hizmet yükümlülüğü , askeri akademiler, askeri öğrenci ve yedek subay işlemleri ile birinci dairenin görevi dışında kalan işlem ve eylemlerden doğan iptal ve tam yargı davalarıdır. Dairelerin işlerinde nispetsizlik görmesi halinde başkanlar kurulu kararı ile bazı işler diğer daireye verilebilir.

B) Daireler Kurulu ; Başkanın yönetiminde , daire başkanları ile her dairenin kendi üyeleri arasından bir yıl süre için seçeceği biri askeri yargıç , diğeri de bu farklı sınıftan olan üyelerden oluşur. Başkanın katılamadığı durumlarda en kıdemli olan üye kurula katılır. Kararlar oy çokluğu ile verilir. Daireler kurulu dairelerin kararlarını inceleyen üst meci değildir.Görev alanları farklıdır.

Kurul ; Birden fazla dairenin görev alanına giren davalar , Daireler arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıkları Bakanlar kurulu kararlarına karşı açılan davalar Danıştayın görüşüyle uygulanan eylem ve işlemler hakkında açılan davalar Askeri yüksek idare mahkemesi başkanının veya başsavcının uyugn gördükleri davalarda görevlidir.

C) Başkanlar kurulu ; Başkan , daire başkanları ve her dairenin en kıdemli birer üyesinden oluşur. Başkan yada üyelerin özrü halinde aynı daireden en kıdemli üye kurula katılır. Kurulca lazım görelmesi durumunda yada başsavcılığı ilgilendiren durumlarda başsavcıda toplantılara katılır ve oy kullanır. Üye sayısı çift olursa en az kıdemli olan üye katılmaz. Kurul askeri yüksek idare başkanının uygun gördüğü yada ilgili kanunda belirtilen durumlarda karar verir düşüncesini belirtir.

D) Yüksek Disiplin Kurulu ; Başkan , başsavcı, daire başkanları ve mahkemenin en kıdemli üyesinden oluşur. Kararlar oy çokluğu ile alınır . Kurula sevk edilenler ile bunlardan daha az kıdemli olan üyeler görüşmelere katılamaz. Bundan dolayı kurul üye sayısı üçten az olursa konu genel kurula gider. Kurul askeri yüksek idare başkanı, başsavcı, daire başkanları ve üyelerinin yargıçlık ve askerlik onuru ile bağdaşmayan , kişisel saygınlığını kıran veya görev gereklerine uymayan davranışlarından dolayı haklarında disiplin cezası verir(uyarma,kınama,görevden çekilmeye davet)

E) Genel Kurul; Askeri yüksek idare mahkemesi başkanı, başsavcı , daire başkanları ve üyelerinin tamamından oluşur. Üye tam sayısının beşte dördü ile toplanır. Kararlar oy çokluğu ile alınır. Oylamada eşitlik olması halinde başkanın bulunduğu taraf çoğunluk sayılır. Askeri yüksek idare mahkemesi başkanının çağrısı üzerine toplanır.

Görevleri ; Gerektiğinde uyuşmazlık mahkemesine üye seçimi Yüksek disiplin kurulu kararlarına karşı yapılan itirazları incelemek ve karar bağlamak Daireler ve daireler kurulunun kararlarında aykırılık veya uyuşmazlık olması veya içtihatların değiştirilmesi gerekli olması durumunda başsavcının düşüncesi ile konuyu incelemek ve karara bağlamak Askeri yüksek idare mahkemesi kanunu madde 91 de yazılı iç tüzüğü yapmak. Kanunlarda belirtilen diğer işler